1. Ki ka kyalengejile Kaina kubula kufuukulapo bulongo, kabiji mwafumine ka?

KAINA wajinga na bintu bibiji bya kusalapo. Kutwajijila na mulanguluko watama nangwa kushinda uno mulanguluko. Mu byonse byo akonsheshe kufuukulapo mwafwainwe kufuma byawama nangwa byatama. Kaina kechi wafuukwilepo bulongo ne. Mu byo afuukwilepo mwafumine lufu lwa nkasanji aye Abela. Kunungapo, Kaina waonawine ne bulunda bwanji na Lesa.—Nte. 4:3-16.

2. Mambo ka o kyanemena kufuukula bintu bulongo?

² Ne atweba bonse twikala na bintu bya kufuukulapo. Bintu bimo byo tufuukula ke bintu bikatampe, bino bikwabo ke bicheche. Pano bino, byavula byo tufuukulapo ke bintu bikatampe byakonsha kupimpula bwikalo bwetu. Onkao mambo, umvwe twafuukulapo bulongo, tukakepeshako makatazho a mu bwikalo ne kwikala mu mutende, bino inge twabula kufuukulapo bulongo twakonsha kupita mu makatazho.—Maana 14:8.

3. (a) Ki ka kyakonsha kwitukwasha kufuukulanga bintu bulongo? (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

³ Ki ka kyakonsha kwitukwasha kufuukula bintu bulongo? Kintu kimo ke kwikala na lwitabilo mwi Lesa, ne kuketekela’mba ukeba kwitukwasha ne kwitupa maana a kufuukula bintu bulongo.  Twafwainwa kwitabila mu Mambo a Yehoba ne kuketekela’mba mashinda anji a kubilamo bintu awama. (Tangai Yakoba 1:5-8.) Inge ketufwenye kwipi ne Yehoba ne kutemwa Mambo anji, tukaketekela mu byonse byo afuukulapo. Kabiji tukapalanguzhanga Mambo a Lesa kimye kyonse saka tukyangye kufuukulapo bya kuba. Bino twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tufuukulenga bintu bulongo? Kabiji nanchi kuyuka bya kufuukula bintu kwalumbulula’mba kechi twakonsha kupimpulako byo twafuukwilepo kala nenyi?

4. Adama wafuukwilepo kuba byepi, kabiji ñanyi bintu byatama byafuminemo?

⁴ Kufumatu ku ntendekelo, bantu bonse bafuukulapo bintu mu bwikalo. Adama wafwainwe kufuukulapo kumvwina Mulenga wanji nangwa kumvwina Evwa. Wafuukwilepo bya kuba, bino nanchi wafuukwilepo kyawama nyi? Na mambo a kuba’mba waumvwijile mukazhanji ye bajimbaikile kwi Satana, Adama wafuukwilepo kuba kintu kyatama kyalengejile’mba bamupangemo mu Paladisa kabiji mu kuya kwa kimye, wafwile. Kabiji bino byonse byajingatu ntendekelo ya makatazho. Lelo jino, tubena kuyanda na mambo a bintu byatama byafuukwilepo Adama.

5. Twafwainwa kumonanga byepi mutembo wa kufuukula bintu mu bwikalo?

⁵ Bantu bamo balanguluka’mba bwikalo bwakonsha kuwama bingi inge twaikalangatu kwa kubula kufuukula bintu. Nanchi ne anweba byo byo mulanguluka nyi? Yehoba kechi walengele bantu kwikala nobe munkinyi ubula kulanguluka ne. Baibolo witufunjisha bya kufuukula bintu bulongo. Onkao mambo, Yehoba ukeba’mba tufuukulenga bintu, kabiji kuba bino kwitukwasha bingi. Akimonai bintu bimo byo tumwenamo.

6, 7. Bena Isalela bafwainwe kufuukulapo kuba ka, kabiji mambo ka o kibakatezhe kufuukulapo bulongo? (Monai kipikichala kitanshi.)

⁶ Bena Isalela byo bafikile mu Kyalo kya Mulaye, bajinga na bintu bibiji bya kusalapo: Kupopwela Yehoba nangwa kupopwela balesa bakwabo. (Tangai Yoshua 24:15.) Kyakonsha kumweka nobe kyajinga kintu kyapeela kufuukulapo. Pano bino, kyanemene, kabiji mwakonsheshe kufuma lufu inge babula kufuukulapo bulongo. Bimye byavula mu moba a Mitonyi, bena Isalela kechi bafuukwilepo bulongo ne. Basatukijile Yehoba ne kutendeka kupopwela balesa ba bubela. (Mito. 2:3, 11-23) Kabiji kwajinga kimye kikwabo bantu ba Lesa kyo bafwainwe kufuukulapo bya kuba. Ngauzhi Elaija wibabuujile’mba basalepo kimo: Kupopwela Yehoba nangwa kupopwela lesa wa bubela Baela. (1 Mfu. 18:21) Elaija wibakajipijile na mambo a kuba bakankazhaminenga. Mwakonsha kulanguluka’mba kyajinga kintu kyapeela kufuukulapo mambo kupopwela Yehoba kuleta mapesho. Kabiji kafwako muntu ujitu na maana wakonsha kukeba kupopwela Baela lesa wa bubela ne. Pano bino, bena Isalela ‘bakankazhaminenga na milanguluko ibiji.’ Onkao mambo, Elaija wibakambizhe’mba basalepo kupopwela Lesa wa kine, Yehoba.

⁷ Ki ka kyalengejile’mba bena Isalela bakankalwe kufuukulapo bulongo? Kitanshi, lwitabilo lwabo mwi Yehoba lwapwile kabiji balekele kumukookela. Balekele kufunda pe Lesa pa kuba’mba bekale na maana, kabiji balekele kuketekela mwi Yehoba. Umvwe kya kuba bafunjilenga pe aye, inge baikele na maana a kufuukula bintu bulongo. (Sala. 25:12) Kunungapo, balondelanga byaubanga bakwabo ne kwibaswisha kwibafuukwila bya kuba. Bantu bajinga mu kyalo babulanga kupopwela Yehoba balengejile bena Isalela kwikala na ndangulukilo  yatama ne kuba byaubanga bantu bapopwelanga balesa ba bubela. Yehoba wibajimwineko kala pa bino bintu saka bikyangye ne kumweka ne.—Lupu. 23:2.

8. Byaubile bena Isalela bitufunjishapo ka pa mambo a kufuukula bintu?

⁸ Byaubile bano bantu bo twisambapo bitufunjisha kishinka kyanema bingi. Muntu yense wafwainwa kwifuukwilapo bya kuba, kabiji inge tukeba kufuukula bintu bulongo, twafwainwa kulondela Mambo a Lesa. Kinembelo kya Ngalatiya 6:5 kituvululamo’mba: “Muntu yense ukesendela mwine kisendwa kya mwingilo [wanji].” (Tubyambo twa munshi.) Kechi twafwainwa kupa muntu mukwabo mutembo wa kwitufuukwila bintu ne. Pakuba twafwainwa kuyuka kyaswa muchima wa Lesa ne kwifuukwilapo atweba bene kwikyuba.

9. Mambo ka o kyatamina kuswisha bakwetu kwitufuukwilako bya kuba?

⁹ Ki ka kyakonsha kulengela’mba tuswishe bakwetu kwitufuukwilako bintu? Kwitukanjikizha ku bakwetu kwakonsha kwitulengela kubula kufuukula bintu bulongo. (Maana 1:10, 15) Pano bino, nangwa bakwetu betukanjikizhe byepi, ke mwingilo wetu wa kwingijisha jiwi jetu ja mu muchima jo twafunjisha na Baibolo. Inge twaswisha bakwetu kwitufuukwila bya kuba, ko kuba’mba tubena ‘kwibalondela.’ Kuba bino kwakonsha kwituletela makatazho.

10. Ñanyi kintu Paulo kyo ajimwineko bena Kilishitu mu Ngalatiya?

¹⁰ Mutumwa Paulo wajimwineko bena Kilishitu mu Ngalatiya pa byatama bifumamo mu kuswisha bakwabo kwibafuukwila bya kuba. (Tangai Ngalatiya 4:17.) Balongo bamo mu kipwilo mu Ngalatiya bakebelenga kufuukwila bakwabo bya kuba pa kuba’mba bebongole ne kwibafumya ku batumwa. Mambo ka? Bano balongo bakebelenga kwikala pa bifulo bikatampe. Kechi bepelwile ne, kabiji kechi banemekele luusa lwajinga na bena Kilishitu bakwabo lwa kwifuukwila bintu ne.

11. Twakonsha kukwasha byepi bakwetu kimye kyo babena kwifuukwilapo bya kuba?

¹¹ Paulo wanemekele luusa lwa balongo lwa kwifuukwila bintu, kabiji twakonsha  kufunjilako kwi aye. (Tangai 2 Kolinda 1:24.) Lelo jino, bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kulondela byaubanga Paulo inge babena kufundako mulongo pa bintu byo afwainwa kwisajilapo aye mwine. Bakulumpe babuulako balongo ne banyenga mafunde a mu Baibolo a kulondela pa kufuukula bintu. Pano bino, bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kuleka balongo ne banyenga kwifuukwilapo abo bene bya kuba. Kino kyayilamo, mambo muntu yense ukesendela kisendwa kyanji. Kishinka kikwabo ke kino: Twakonsha kukwasha bakwetu kumvwisha mafunde a mu Binembelo o bakonsha kwingijisha. Pano bino, abo bene bo baji na luusa lwa kwifuukwilapo bya kuba. Inge bafuukula bulongo, mufuma byawama. Onkao mambo, twafwainwa kuchinuzhuka muteeto wa kumonanga nobe tuji na luusa lwa kufuukwilako balongo ne banyenga bya kuba.

12, 13. Mambo ka o kyatamina kufuukula bintu inge twazhingila nangwa inge twalefulwa?

¹² Lelo jino, bantu baji na ñambilo ya kuba’mba: Wafwainwa kulondela bibena kukubuula muchima wobe. Pano kuba bino kuleta makatazho. Kabiji kuba bino kumwesha’mba kechi tubena kulondela byaamba Binembelo ne. Baibolo witujimunako amba kechi twafwainwa kulondela bitubuula muchima wetu wa bumbulwa kulumbuluka ne. (Maana 28:26) Kabiji mashimikila a mu Baibolo etufunjisha pa byatama bifumamo mu kulondela bitubuula muchima. Lukatazho lwine luji na bantu bambulwa kulumbuluka ke lwa kuba’mba, “muchima wa muntu uji na bujimbijimbi kukila bintu byonse, kabiji watamishatu.” (Yele. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Mfu. 11:9) Onkao mambo, ki ka kyakonsha kumweka inge ketulondeletu muchima wetu?

¹³ Atweba bena Kilishitu betukambizha kutemwa Yehoba na muchima yense ne kutemwa bakwetu byonka byo twitemwa atweba bene. (Mat. 22:37-39) Bino, Binembelo biji mu jifuka jafumako bibena kwamba pa makatazho afumamo inge ketulondeletu byo tubena kumvwa mu muchima pa kufuukula bintu. Ki ka kyakonsha kumweka inge ketukebe kufuukula bintu saka twazhingila? Umvwe twakyubapo kala bino, twayuka bifumamo. (Maana 14:17; 29:22) Kunungapo, nanchi twakonsha kufuukula bintu bulongo inge kya kuba twalefulwa nyi? (Bala. 32:6-12; Maana 24:10) Twafwainwa kulondelanga mizhilo ya Lesa pa kufuukula bintu. (Loma 7:25) Kyamwekatu patoka’mba inge ketufuukule bintu saka twazhingila nangwa saka twalefulwa, kechi twakonsha kufuukula bintu bulongo ne.

14. Twayuka byepi amba bimye bimo kyawama kupimpulako byo twafuukwilepo kala?

¹⁴ Kyanema kufuukula bintu bulongo. Pano bino, kino kechi kyalumbulula’mba kechi twakonsha kupimpulako byo twafuukulapo kala ne. Kwikala bimye byo twafwainwa kulangulukapo jibiji pa byo twafuukwilepo, kampe ne kupimpulako. Abino byo byaubile Yehoba ku bena Ninevwa mu moba a kwa Yona. Baibolo waamba’mba: “Lesa wa kine byo amwene bintu byo baubile, byo balekele mashinda abo atama, walangulukilepo pa malwa o akebelenga kwibaletela, kabiji kechi wialetele ne.” (Yona 3:10) Yehoba byo amwene kuba’mba bena Ninevwa balapila, wapimpwile byo afuukwilepo kuba. Byo aubile bino, wamwesheshe byo alangulukilako bantu, byo epelula, ne byo obila bantu lusa. Kabiji kimwesha kuba’mba Lesa kechi uba bintu na bukaji na mambo a kuzhingila, byonka byuba bantu ne.

15. Ñanyi bintu byakonsha kulengela’mba tupimpuleko bintu byo twafuukwilepo kala?

¹⁵ Kimo kimye, kyakonsha kuwama kulangulukapo  jibiji pa byo twafuukwilepo kala, kikatakata inge bintu byaaluka. Yehoba naye wapimpwileko bintu byo afuukwilepo kala na mambo a kuba bintu byaalukile. (1 Mfu. 21:20, 21, 27-29; 2 Mfu. 20:1-5) Inge twayukapo bishinka bimo byo twabujile kuyuka kala, twakonsha kupimpulako bintu byo twafuukwilepo kala. Mfumu Davida bamubuujile bya bubela pa munkana wa kwa Saulo, aye Mefibosheta, kabiji wafuukwilepo bya kuba pe aye. Bino Davida byo bamubuujile sawakya wa kine, wapimpwile byo afuukwilepo kuba. (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29) Ne atweba kimye kimo twakonsha kuba byonka bino.

16. (a) Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tufuukulenga bintu bulongo? (b) Mambo ka o twafwainwa kupimpwilako byo twafuukwilepo kala, kabiji twakonsha kuba byepi bino?

¹⁶ Mambo a Lesa etukambizha kubula kufuukula bintu bukiji inge tubena kufuukulapo byanema. (Maana 21:5) Inge twaikalapo na kimye kyabaya kya kulangulukapo bulongo pa byonse byavwangwamo mu byo tukeba kuba, kiketukwasha kufuukula bintu bulongo. (1 Tesa. 5:21) Saka akyangye kufuukulapo bya kuba, mutwe wa kisemi wafwainwa kukebakeba bishinka mu Binembelo ne mu mabuku etu a bwina Kilishitu, ne kumvwako milanguluko ya ba mu kisemi kyanji. Vulukai kuba’mba Lesa wakambizhe Abalahama kuteleka ku byamubuujilenga mukazhanji. (Nte. 21:9-12) Bakulumpe mu kipwilo nabo bafwainwa kwikalapo na kimye kya kukeba bulongo bishinka. Kabiji inge bataanapo bishinka bimo byo babujile kulangulukapo kimye kyo bafuukwilenga, kechi bafwainwa kuchina nangwa kumvwa bumvu kupimpulako byo bafuukwilepo kala ne. Bafwainwa kukasuluka kupimpulako milanguluko yabo ne byo bafuukwilepo kala inge kyakebewa kuba bino, kabiji ne atweba bonse byo byo twafwainwa kubanga. Kuba bino kwakonsha kuleta mutende ne lukwatankano mu kipwilo.—Byu. 6:1-4.

17. Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kufuukula bintu bulongo?

¹⁷ Bintu bimo byo tufuukulapo byanema kukila bikwabo. Bintu byanema bikebewa kimye kyabaya kya kulangulukapo bulongo ne kulombapo. Bena Kilishitu bamo bafuukulapo kutwela mu masongola, ne kusala muntu wa kutwela nanji mu masongola. Kino ke kintu kyanema kikebewa kulangulukapo bulongo. Kintu kikwabo kikebewa kulangulukapo bingi kabiji kileta mapesho avula ke kufuukulapo kutendeka mwingilo wa kimye kyonse. Mu bino byonse, kyanema kuketekela’mba Yehoba uketukwasha ne kwitutangijila. (Maana 1:5) Onkao mambo, twafwainwa kulondela mafunde a mu Baibolo ne kulomba kwi Yehoba kuba’mba etutangijile. Kabiji twafwainwa kuvulukanga’mba Yehoba uketukwasha kwikala na byubilo byawama bya kwitukwasha kufuukulanga bintu monka mwayila kyaswa muchima wanji. Kimye kyonse kyo mubena kufuukulapo bintu byanema, ishikishainga’mba: ‘Nanchi kyo nkeba kufuukulapo kisakumwesha’mba natemwa Yehoba nyi? Nanchi kisakuleta lusekelo ne mutende mu kisemi kyami nyi? Kabiji nanchi kisakumwesha kuba’mba natekanya kabiji nakooka muchima nyi?’

18. Mambo ka Yehoba o etuswishisha’mba twifuukwilenga atweba bene bintu?

¹⁸ Yehoba kechi witukanjikizha kumutemwa ne kumwingijila ne. Twafwainwa kwifuukwilapo atweba bene. Wanemeka luusa lo etupa lwa kwifuukwila bintu, onkao mambo wituswisha ‘kwisajilapo atweba bene’ kumwingijila nangwa ne. (Yosh. 24:15; Sapwi. 5:4) Bino inge twafuukulapo kumwingijila, ukeba’mba tulondelenga lutangijilo lwa mu Mambo anji ne kufikizha byo twafuukulapo. Inge twaitabila mwi Yehoba ne mu mafunde o etupa, tukafuukulanga bintu bulongo ne kumwesha kuba’mba twashikimana mu mashinda etu onse. —Yako. 1:5-8; 4:8.