Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

JISHIMIKILA JA BWIKALO

Kupwanañana na Bantu ba Maana Kwamfunjisha Byavula

Kupwanañana na Bantu ba Maana Kwamfunjisha Byavula

NAVULUKA kyamwekele kala mu muzhi wa Brookings uji mu kibunji kya South Dakota, mu U.S.A. Amiwa ne bakwetu twajinga mu nzubo mo balaminanga kajo ka banyama, kabiji twizakamijilengatu na mashika. Mo twajinga mwajinga bingi mashika kabiji nayukile’mba kimye kya mashika kyafika. Twaimene kwipi na kyatomenangamo banyama mema, kabiji mwajinga mema a munyango. Lekai nemushimikizhe mwapita bwikalo bwami pa kuba’mba muyuke byo twaubilenga kuno.

BYAJINGA NKOMENO YAMI

Batata babakulumpe ba Alfred ne batata bansema

Nasemekelwe pa 7 March, 1936. Mu jivumo jetu twajinga bana, amiwa yami mukala. Twaikalanga ku majimi ku musela wa kibunji kya South Dakota. Twajimanga ne kulama bilelwa, bino kwajinga mwingilo mukwabo ye twanemekele kukila kujima. Bansemi bami bajinga Bamonyi ba kwa Yehoba kabiji batizhiwe mu 1934. Onkao mambo, mwingilo ye banemekele bingi ke kuba kyaswa muchima wa Lesa. Batata ne bakolojabo ba Alfred baingijilepo mwingilo ye batelenga’mba mukulumpe utangijila kipwilo (luno utelwa’mba ukwatankanya mingilo ya jibumba ja bakulumpe) mu kipwilo kyajingatu kicheche kyo twapwilangamo mu muzhi wa Conde ku South Dakota.

Twatemenwe bingi kupwila ne kusapwila ku nzubo ku nzubo, ne kufunjisha bantu kuyuka Baibolo byo aambapo pa bwikalo byo bukawama kulutwe. Byubilo byawama byajinga na bansemi betu ne byo betufunjishanga saka tukiji banyike, bitukwashishe kutemwa Lesa. Amiwa ne nyenga yami aye Dorothy, twaikele basapwishi babula kubatizhiwa byo twajinga na myaka ya kusemwa itanu na umo. Nanembeshe mu Sukulu wa Mwingilo wa Lesa watendekele mu 1943.

Saka mbena kwingila bupainiya mu 1952

Kechi twashalanga ku kushonkena ne kubuñana ne. Pa kushonkena kwa mu 1949 mu muzhi wa Sioux Falls, mu kibunji kya South Dakota, Mulongo Grant Suiter, wajinga ñambi mwenyi, waambile jashi jo mbula kulubamo ja kuba’mba “Mpelo ya Buno Bwikalo Yafwenya Pepi!” Wakoseshe kishinka kya kuba’mba bena Kilishitu bonse bepana bafwainwa kwingila na muchima yense kusapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa bwaikajikwa. Kino kyo kyandengejile kwipana kwi Yehoba. Nabatizhiwe pa kubuñana kwa mwanzo kwalondejilepo mu muzhi wa Brookings pa 12 November, 1949. Jo juba jo twaimene mu nzubo mo balaminanga kajo ka banyama, byonka byo naji kwamba ku ntendekelo ya jino jishimikila. Amiwa ne bakwetu basatu twabatizhiwe mu kyatomenangamo banyama mema.

Kepo nebikijile kikonkwanyi kya kwingilako bupainiya. Natendekele bupainiya pa 1 January, mu 1952, saka nji na myaka 15. Baibolo waamba’mba: “Awa wenda na ba maana ukekala na maana,” kabiji mu kisemi kyetu mwajinga bantu bavula ba maana bantundaikile bingi pa kufuukulapo kwikala painiya. (Maana 13:20) Batata ba bakulumpe ba Julius, bajinga na myaka 60 bo bo naingilanga nabo bupainiya. Nangwa kya kuba bajinga bakulumpe bingi, bino twaingilanga bingi bulongo. Nafunjileko byavula bingi ku bintu byo bapichilemo mu bwikalo bwabo. Nyenga yami aye Dorothy naye waikele painiya.

BAKALAMA BA MWANZO BANTUNDAIKILE BINGI

Byo nakijinga mwanyike, bansemi bami baitanga bakalama ba mwanzo ne benakwabo kwiya na kwikalako ne atweba. Bakalama ba mwanzo bamo bankwashishe bingi ke ba Jesse Cantwell ne benakwabo ba Lynn. Kabiji lutundaiko lwabo lo lwandengejile kufuukulapo kwikala painiya. Na mambo a kuba’mba bantele bingi muchima, bandengejile kwibikila bikonkwanyi mu mwingilo wa Lesa. Bimye bimo inge babena kufwakesha bipwilo byajinga kipikipi, bangitanga kuya na kwingila nabo mu mwingilo. Bantundaikanga bingi.

Ba Bud Miller ne benakwabo ba Joan, bo balondejilepo kwiya na kwingijila mu mwanzo wetu. Pa kyokya kimye, saka nji na myaka 18, kabiji kafulumende wakebelenga kunnembesha bushilikale. Kavoto kasalanga bantu ba kutwela bushilikale bambikile pa mutanchi wa kuba bintu byo namwene’mba byapusenamo na mukambizho wa kwa Yesu wa kuba’mba baana banji ba bwanga kechi bafwainwa kwivwanga mu bya bumulwila ntanda ne. Nakebelenga kusapwila mambo awama a Bufumu. (Yoa. 15:19) Nalombele ku kavoto kasalanga bashilikale kuba’mba bambike pa mutanchi wa basapwishi bafwainwa kubula kutwela bushilikale.

Naumvwine bingi bulongo Mulongo Miller byo epaine kuya ne amiwa na kwisamba na kano kavoto. Uno mulongo wayukile bingi kwisamba na bantu, kabiji kechi wajinga na moyo ne. Kuyila pamo na uno mulongo wajinga na lwitabilo lwakosa kwankoseshe bingi. Na mambo a byo twisambile nabo, ku mpelo ya mwaka wa 1954 kije kyafuukwilepo kunnemba kuba’mba nemusapwishi. Kino kyo kyandengejile ne kufikizha kikonkwanyi kikwabo mu mwingilo wa Lesa.

Moba ami atanshi pa Betele, ku kimbayambaya kya pa bujimi

Pa kyonkakya kimye po po natambwijile nkalata ya kungita kuya na kwingijila pa Betele, po betelanga kala amba Watchtower Farm, pa jikuji ja Staten Island mu New York. Naingijilepo myaka isatu. Kabiji nafunjile bintu byavula bingi mambo naingilanga na bantu ba maana bavula.

MWINGILO WA PA BETELE

Pa nzubo ya mabilabila ya WBBR na Mulongo Franz

Pa buno bujimi bwajinga pa Staten Island pajinga ne nzubo ya mabilabila ya WBBR. Ino nzubo ya mabilabila beingijishanga ku Bakamonyi ba kwa Yehoba kutendeka mu mwaka wa 1924 kufika mu 1957. Bantu 15 kufika ku 20 bo baingijilanga pa bujimi. Atweba bavula twajinga banyike kabiji kechi twayukile byavula ne. Bino twaikalanga na mulongo wakikulumpe aye Eldon Woodworth wajinga mushingwa. Kine, uno mulongo wajinga bingi na maana. Muchima wanji wa bunsemi walengejile kwitukwasha kukosesha bulunda bwetu na Lesa. Inge twapusenamo na bakwetu na mambo a bumbulwa kulumbuluka, Mulongo Woodworth waambanga’mba, “Yehoba ubena kuba bya kukumya nangwa kya kuba wingijisha bantu bambulwa kulumbuluka.”

Ba Harry Peterson bajinga bingi na mukoyo wa kusapwila

Kabiji kyawamine bingi kwikala pamo na Mulongo Frederick W. Franz. Maana anji ne byo ayukile Binembelo bitukwashishe bingi kabiji witutele bingi muchima atweba bonse. Witutekelanga kajo wajinga Harry Peterson; kitupelejile kumutela pa jizhina japelako, kukila kwingijisha jine jizhina janji ja Papargyropoulos. Ne aye wajinga mushingwa kabiji wajinga bingi na mukoyo wa kusapwila. Mulongo Peterson waingilanga bingi bulongo mwingilo wanji pa Betele, bino kechi wabulanga kuya na kusapwila ne. Wapananga magazini avula bingi mu mwingilo pa ñondo pa ñondo. Kabiji wayukile bingi Binembelo, kya kuba wakumbulanga mepuzho avula bingi o twamwipuzhanga.

NAFUNJIJILEKO BYAVULA KU BANYENGA BA MAANA

Byo twaingilanga pa bujimi, twachibaulanga bishu ne bipangwa ne kwibilonga mu tubikopo. Pa mwaka pa mwaka, twalonganga bikopo 45,000 bya bipangwa ne bishu byajanga kisemi kya Betele. Naingilanga na nyenga wajinga bingi na maana aye Etta Huth. Uno nyenga ye wayukile bya kunengezha kano kajo. Kimye kyo twanengezhanga kano kajo, banyenga ba mu yenkawa muzhi baiyanga ne kwitukwashako mingilo, kabiji Etta ye wibapanga bya kwingijisha. Nangwa kya kuba Etta waingilanga mwingilo wanema bingi pa kunengezha kajo, bino wanemekele bingi balongo batangijilanga pa bujimi. Nafunjijileko kukookela batangijila mu jibumba ja Lesa.

Saka nji ne Angela ne ba Etta Huth

Nyenga umo waiyanga na kukwashako mingilo wajinga Angela Romano. Etta ye wakwashishe uno nyenga kufunda bukine. Kabiji saka nkiji pa Betele, namonañene na nyenga mukwabo wa maana ye naikala nanji pano ke myaka 58. Uno nyenga ke Angie, namusongwele mu April 1958, kabiji twaingijila pamo mingilo yapusana pusana mu jibumba ja Lesa. Pa myaka yonse yo twaikala pamo, bukishinka bwa kwa Angie kwi Yehoba bwakosesha bingi masongola etu. Namuketekela bingi nangwatu tupite mu makatazho apusana pusana.

BUMISHONALE NE MWINGILO WA MU MWANZO

Nzubo ya mabilabila ya WBBR yajinga pa Staten Island byo beipoteshe mu 1957, nayile na kwingijila pa Betele wa mu Brooklyn pa kakimye kacheche. Bino byo nasongwele Angie nafumine pa Betele, kabiji twaingijile bupainiya pa myaka isatu pa Staten Island. Pa kyokya kimye, natwelele nkito ku bapotele nzubo ya mabilabila yo bapimpwile jizhina ke WPOW.

Twafuukwilepo kutwajijila kwikala bwikalo bwapeela pa kuba’mba kiketupeleleko kwingijila konse ko bakonsha kwitutuma. Kyafuminemo, ku ntendekelo ya mwaka wa 1961 betupele mwingilo wa bupainiya bwiikajila mu Falls City, Nebraska. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, betwichile kuya na kutaanwa ku Sukulu wa Mwingilo wa Bufumu mu muzhi wa South Lansing, ku New York. Pa kyokya kimye, uno sukulu wajinga wa ñondo umo. Twafunjile byavula bingi kabiji twakebeshe bingi kuya na kwibingijisha inge twabwela ku Nebraska. Pano bino, twakuminye bingi byo betupeele mwingilo wa kwikala bamishonale mu kyalo kya Cambodia. Mu kino kyalo kyawama bingi kyaikela ku Southeast Asia mwajinga bintu byapusana pusana byo twabujile kumonapo kala. Twakebeshe bingi kusampanya mambo awama mu kino kyalo.

Pano bino, na mambo a milukuchi ya bumulwila ntanda, twavilukijile ku South Vietnam. Kyatamineko ke kya kuba’mba saka tukyangye ne kupwishako myaka ibiji, nakolelwe kikola kikatampe. Onkao mambo, betwambijile kubwela kwetu. Byo papichile kimye kyabaya, nakosele kabiji twatendekele jibiji mwingilo wa kimye kyonse.

Amiwa ne Angela mu 1975, byo twapembelejilenga kwitwipuzha mepuzho pa TV

Mu March 1965 betupele mwingilo wa kufwakesha bipwilo. Twaingijile bukalama bwa mwanzo ne bwa nkambi pa myaka 33, kabiji mu uno mwingilo mwavwangilwe kunengezha kushonkena ne mingilo ya pa kimye kya kushonkena. Natemenwe bingi kushonkena, kabiji naumvwanga bingi bulongo kunengezha bino bintu. Pa myaka yavula, twaingijile mu muzhi wa New York, kabiji kushonkena kwavula kwaikelanga mu kibanza kya mpila kya Yankee Stadium.

KUBWELA PA BETELE NE KUFUNJISHA MASUKULU A MWINGILO WA LESA

Byonkatu byo kikala ku bavula baji mu mwingilo wiikajila wa kimye kyonse, amiwa ne Angie mu kuya kwa kimye betupele mingilo ikwabo. Mu 1995, bampele mwingilo wa kufunjisha Sukulu wa Lufunjisho lwa Mwingilo. Byo papichile myaka isatu, betwichile kuya na kwingijila pa Betele. Naumvwine bingi bulongo kubwela pa mpunzha po natendekejile mwingilo wiikajila wa kimye kyonse saka papita myaka kukila pa 40. Kimye kyo nafikile, naingijilanga ku Dipatimenti Utala pa Bibena Kwenda Mwingilo ne kufunjisha masukulu a mu mwingilo wa Lesa. Mu 2007, Jibumba Jitangijila jalengele Dipatimenti Utala pa Masukulu a Mwingilo wa Lesa kuba’mba atalenga pa masukulu onse o bafunjisha pa Betele, kabiji bempele mwingilo wa kutangijila uno dipatimenti.

Myaka ya kulutwe kuno, kwaubiwa lupimpu lwapusana pusana ku masukulu a mwingilo wa Lesa ekela pa Betele. Sukulu wa Bakulumpe mu Kipwilo watendekele mu 2008. Pa myaka ibiji yalondejilepo, bakulumpe mu kipwilo kukila pa 12,000 bataainwe ku uno sukulu waikelanga ku Patterson ne pa Betele wa mu Brooklyn. Uno sukulu watwajijila kwikalako mu mapunzha apusana pusana, kabiji balongo bamo bebafunjisha kwikala bafunjishi ba uno sukulu. Mu 2010, Sukulu wa Lufunjisho lwa Mwingilo watendekele kutelwa’mba Sukulu wa Baibolo wa Balongo Bakatanda, kabiji banengezhezhe sukulu mukwabo watelwanga’mba, Sukulu wa Baibolo wa Bena Kilishitu Baji mu Masongola.

Kutendeka mu mwaka wa mwingilo wa 2015, ano masukulu abiji beavwangile pamo ne kulenga Sukulu wa Basapwishi ba Bufumu. Ku uno sukulu kutanwa bena Kilishitu baji mu masongola, balongo bakatanda ne banyenga bazhike. Bavula kuzhokoloka ntanda yonse basangalele bingi pa kumvwa’mba uno sukulu usakwikelanga pa maofweshi a musampi avula. Kindetela bingi lusekelo pa kumona kuba’mba bantu bavula bakonsha kufunda ano masukulu, kabiji nsanta bingi pa kumonañana na bantu bavula bingi bepana abo bene kuba’mba bafunde.

Inge navuluka mwapita bwikalo bwami saka nkyangye kubatizhiwa kufika ne lelo jino, namusanchila bingi Yehoba pa bantu ba maana bankwashishe kuyuka bulongo jishinda ja bukine. Bajinga ba mafumbi apusana pusana kabiji bafumine mu bisho byapusana pusana. Bino bano bantu batemenwe bingi Lesa. Butemwe bwabo bo batemenwe Yehoba bwamwekelanga mu byubilo byabo. Mu jibumba ja Lesa, tuji na bantu bavula bingi ba maana bo twafwainwa kupwanañana nabo. Amiwa byo byo naubile kabiji nafunjilako byavula bingi.

Ñumvwa bingi bulongo kwisamba na baana ba sukulu bafuma mu byalo byapusana pusana