Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Nanchi Muteshako Muchima ku Bintu Byanembelwe Kala Nyi?

Nanchi Muteshako Muchima ku Bintu Byanembelwe Kala Nyi?

“Abya bintu . . . bebinembele kwitujimunako atweba bo yafikila mpelo ya buno bwikalo.”—1 KO. 10:11.

NYIMBO: 49, 127

1, 2. Mambo ka o tusakufunjila pa byamwekejile bamfumu bana ba mu Yuda?

INGE mwamona muntu watezhimuka ne kupona, mwakonsha kujimuka pa kupichila pa mpunzha po aji kuponena. Kufunjilako ku byalubankenye bakwetu kwakonsha kwitukwasha kubula kulubankanya. Kyo kimotu ne mu bwikalo bwetu bwa bwina Kilishitu. Twakonsha kufunjilako byavula ku bintu bilubankanya bakwetu, kubikapotu ne byalubankenye bantu banembwa mu Baibolo.

2 Bamfumu bana ba mu Yuda bo twisambilepo mu mutwe wafumako baingijile Yehoba na muchima yense. Pano bino, nabo balubankenyepo bimo. Twakonsha kufunjilako ka ku byo balubankenye, kabiji twakonsha kuchinuzhuka byepi kuba bintu byo baubile? Inge ketulangulukepo pa bino bintu, kiketukwasha kufunjilako ku bintu byanembelwe kala.—Tangai Loma 15:4.

KUKETEKELA MU MAANA A BANTU MUFUMA BYATAMA

3-5. (a) Nangwa kya kuba Asa waingijilanga Yehoba na muchima yense, ñanyi lukatazho lo ajinga nalo? (b) Ki ka kyalengejile Asa kuketekela mu bukwasho bwa bantu kimye kyo bamulukukile kwi Baasha?

3 Patanshi twayai twisambe pe Asa ne kumona Mambo a Lesa byo akonsha kwitukwasha mu bwikalo bwetu. Kimye bashilikale 1 milyonyi ba bena Etiopya kyo balukukile bena Yuda, Mfumu Asa waketekejile mwi Yehoba. Pano bino wakankelwe kukinka manungo mwi Lesa kimye Baasha, mfumu wa bena Isalela kyo aishile na kushimika muzhi wa Lama wajinga ku mupaka wa bufumu bwa Yuda. Asa wakebelenga kulekesha uno mwingilo. (2 Moba 16:1-3) Onkao mambo, Asa waketekejile mu maana anji, kabiji wajimbaikile Mfumu Benehadada wa bena Silya kuba’mba amukwasheko kulukuka Baasha. Nanchi byakebelenga Asa byaingijile nyi? Baibolo waamba’mba Baasha “byo aumvwine” kuba’mba bena Silya bamulukuka, “ponkapo wikilekele kushimika muzhi wa Lama ne kusha mwingilo wanji.” (2 Moba 16:5) Patanshi, kyamwekele nobe byakebelenga Asa byaingijile.

4 Pano nga Yehoba walangulukilepo byepi pa byaubile Asa? Lesa watumine ngauzhi Hanani kuya na kukajipila Asa pa kubula kuketekela mwi Yehoba. (Tangai 2 Byambo bya Moba 16:7-9.) Hanani wabuujile Asa amba: “Kufumatu kino kimye mukalwangatu makondo.” Ibyo kuba’mba Baasha walekele kwibakatazha, bino Asa ne bantu banji batwajijile kulwa makondo kufikatu ne kimye kyo afwile.

5 Byonka byo twafunjile mu mutwe wafumako, Lesa watajile mu muchima wa kwa Asa ne kumona kuba’mba wamwingijilanga na muchima yense. (1 Mfu. 15:14) Pano bino, Asa wimwenejile bya malwa byafuminemo mu kubula kufuukula bintu bulongo. Kimye kyo bakebelenga kumulukuka kwi Baasha, ki ka kyalengejile Asa kuketekela mu bantu, ko kuba’mba kuketekela mwi Benehadada ne kwiketekela aye mwine, washa kuketekela mwi Yehoba? Kyamweka Asa walangulukilenga’mba kujimbaika mfumu mukwabo amba amukwasheko mu nkondo kusakumukwasha kukila kuketekela mwi Lesa. Nangwa kampe waumvwijile byambo byatama byamubuujile bakwabo.

6. Twakonsha kufunjilako ka ku byalubankenye Asa? Lumbululai.

6 Twakonsha kufunjilako ka ku byamwekejile Asa? Inge tubena kupita mu makatazho akatampe, kipeela bingi kukeba bukwasho bwa Yehoba. Pano tuba byepi na makatazho acheche a pa juba pa juba? Abya nanchi tulondela maana a bantu ne kweseka kupwisha ano makatazho atweba bene nyi? Inyi tukebakeba mafunde a mu Baibolo ne kwiengijisha pa kupwisha makatazho, kumwesha kuba’mba twaketekela mwi Yehoba? Twambe’mba ba mu kisemi kyenu bemukanya kuya na kupwila nangwa kubuñana. Nanchi mwakonsha kulomba Yehoba kwimumwesha jishinda jawama ja kupwishishamo luno lukatazho nyi? Nangwa twambe’mba nkito yapwile kala, kabiji kimukatazha kutaana ikwabo. Umvwe kwamweka kampanyi ko bakeba kwimutwezha nkito, abya mwakonsha kwibalumbulwila’mba muji na juba jimo mukachi ka mulungu jo muya na kupwila nyi? Mu makatazho onse o twakonsha kupitamo, twafwainwa kuvulukanga byambo bya nyimbi wa masalamo, bya kuba’mba: “Fikizha jishinda jobe kwi Yehoba; ketekela mwi aye, ne aye ukakukwasha.”—Sala. 37:5.

ÑANYI BINTU BYAKONSHA KUFUMAMO UMVWE KETUPWANAÑANE NA BABI?

7, 8. Ñanyi bintu byalubankenye Yehoshafwata, kabiji mwafumine ka? (Monai kipikichala kitanshi.)

7 Nga Yehoshafwata mwana wa kwa Asa waubile byepi? Naye wajinga na byubilo byawama bingi. Mu bimye byo aketekelanga mwi Lesa, wafuukulanga bintu bulongo. Pano bino, naye walubankenye. Waswishishe mwananji wa mulume kusongola mwana wa kwa Ahaba, mfumu wakanama wa bufumu bwa ku buyeke. Kabiji Yehoshafwata wichiine kala ne Ahaba ne kuya na kulwa na bena Silya, nangwa kya kuba ngauzhi Mikaya wamukainye kuba bino. Mu ino nkondo, kwashajiletu pacheche Yehoshafwata inge bamwipayile. Kepo abwelele ku Yelusalema. (2 Moba 18:1-32 ) Byo afikile, ngauzhi Yehu wamushikishe’mba: “Nanchi mwafwainwa kukwasha babi, ne kutemwa boba bashikwa Yehoba nyi?”—Tangai 2 Byambo bya Moba 19:1-3.

8 Nanchi Yehoshafwata wafunjijileko ku bino byamumwekejile nyi? Nangwa kya kuba watwajijile kwibikako kutokesha Lesa ku muchima, kyamweka kechi wafunjijileko ku byatama byafuminemo mu kupwanañana ne Ahaba ne ku byamujimwineko Yehu ne. Yehoshafwata walengele bulunda jibiji na mulwanyi wa Lesa, aye Mfumu Ahaziya, mwana wa kwa Ahaba. Yehoshafwata waumvwañene ne Ahaziya kuba’mba bafiike maato, pano bino ano maato abo aonaikile saka bakyangye ne kwiengijisha ne.—2 Moba 20:35-37.

9. Ñanyi bintu byatama byakonsha kufumamo mu kupwanañana na bantu babi?

9 Jishimikila ja kwa Yehoshafwata jakonsha kwitukwasha kupesapesa biji mu muchima wetu. Mu ñanyi jishinda? Yehoshafwata wajinga mfumu wawama. Waubanga byaoloka kabiji “wakebele Yehoba na muchima wanji yense.” (2 Moba 22:9) Pano bino, kino kechi kyalumbulwile’mba wakonsha kupwanañana na babi kwa kubula aye kwikala na byubilo byatama ne. Vulukai byambo bya maana, bya kuba’mba: “Awa wenda na ba maana ukekala na maana, pakuba awa ukaya na bakosama ukamona bya malwa.” (Maana 13:20) Na mambo a kupwanañana ne Ahaba, kwashajiletu pacheche Yehoshafwata kumwipaya. Ibyo, kijitu bulongo kwisamba na bantu ne kwibafunjisha pe Yehoba. Bino inge twakizhamo kupwanañana na bantu babula kwingijila Yehoba, twakonsha kubikatu bumi bwetu mu kizumba.

10. (a) Umvwe tukeba kutwela mu masongola, twakonsha kufunjilako ka ku byamwekejile Yehoshafwata? (b) Twafwainwa kuvulukanga’mba ka?

10 Twakonsha kufunjilako ka ku byamwekejile Yehoshafwata? Mwina Kilishitu wakonsha kutendeka kufwalama muntu wabula kutemwa Yehoba, na mambo a kuba’mba wakankalwa kutaana mwina Kilishitu wamufwainwa wa kutwela nanji mu masongola. Nangwa kampe mwina Kilishitu bakonsha kumukanjikizha ku balongo banji babula bena Kilishitu amba asongolwe bukiji saka akyangye kukota. Kabiji bamo bomvwa byonka byaambile nyenga umo, amba: “Twalengelwe na muchima wa kukeba kusongolwa ne kwikala na muntu witutemwa.” Mwina Kilishitu wafwainwa kuba byepi na luno lukatazho? Kulanguluka pa byamwekejile Yehoshafwata kwakonsha kumukwasha. Walombanga Lesa kumutangijila. (2 Moba 18:4-6) Bino ki ka kyamwekele kimye Yehoshafwata kyo atendekele kupwanañana na Ahaba, muntu wabujile kutemwa Yehoba? Yehoshafwata wafwainwe kuvuluka’mba Yehoba ukwasha bantu bamwingijila na muchima yense. Ne lelo jino, meso a Lesa “atalatala pano pa ntanda ponse kuba’mba amweshe bulume bwanji” ne kwitukwasha. (2 Moba 16:9) Twafwainwa kuvulukanga’mba Yehoba witutemwa kabiji wayuka byonse byo tupitamo. Umvwe mukeba kusongola nangwa kusongolwa, nanchi mwashiinwa kuba’mba Lesa wayuka kino kabiji ukeba kwimukwasha nyi? Kwa kubula ne kuzhinaukatu ne, ukemukwasha.

Kange mwikase kikonkoji kimo na bantu babula kwitabila ne (Monai jifuka 10)

KANGE MULEKE MUCHIMA WENU ELUNDUMIKE NE

11, 12. (a) Hezekiya wamwesheshe byepi byajinga mu muchima wanji? (b) Mambo ka Hezekiya o bamubijile lusa kwi Lesa?

11 Twakonsha kufunjilako ka ku byamwekejile Hezekiya? Pa kimye kimo Yehoba wakwashishe Hezekiya kumona byajinga mu muchima wanji. (Tangai 2 Byambo bya Moba 32:31.) Hezekiya byo akolelwe bingi, Lesa wamumwesheshe kiyukilo kya kuba’mba usakukosa. Kino kiyukilo kyajinga kimvule kyabwelelenga kunyuma. Babinemanga ba mu Babilona batumine bantu kwi Hezekiya na kushikisha pa kino kiyukilo. (2 Mfu. 20:8-13; 2 Moba 32:24) Lesa washile Hezekiya “bunke” pa kuba’mba ayuke byajinga mu muchima wanji. Kabiji Hezekiya wamwesheshe bena Babilona “byonse byajinga mu nzubo yanji mo alaminanga bintu bya buneme.” Hezekiya waubile kya kubula maana, kabiji wamwesheshe “byonse byajinga mu muchima wanji.”

12 Baibolo kechi witubuula kyalengejile Hezekiya kwilundumika ne. Kampe wilundumikile na mambo a kushinda bena Asilya nangwa na mambo a kuba’mba Lesa wamubukile mu jishinda ja kukumya. Nangwa kampe ke na mambo a kuba’mba “waikele na bunonshi bwavula ne lukumo.” Bino na mambo a kwilundumika, Hezekiya “kechi waubijile monka mwayijile bintu byawama byo bamubijile ne.” Kyatamine bingi. Nangwa kya kuba Hezekiya walombele kwi Lesa ne kwamba’mba wamwingijile na muchima yense, bino pa kimye kimo wafichishe Yehoba ku muchima. Bino palutwe kacheche, “Hezekiya wipelwile,” kabiji Lesa wamubijile lusa aye ne bantu banji.—2 Moba 32:25-27; Sala. 138:6.

13, 14. (a) Yehoba wakonsha ‘kwitusha byepi bunke kuba’mba etweseke’ ne kumona biji mu muchima wetu? (b) Twakonsha kuba byepi inge bantu betutakaika pa mwingilo ye twaingila?

13 Twakonsha kufunjilako ka ku byamwekejile Hezekiya? Vulukai kuba’mba Hezekiya watendekele kwilundumika byo amwene kuba’mba Yehoba washinda Senakelibu, ne Yehoba byo amubukile ku kikola kyanji. Umvwe paji mwingilo mukatampe ye twaingila, abya nanchi kyakonsha kumweka kuba’mba Yehoba ‘witusha bunke kuba’mba etweseke’ ne kumona biji mu muchima wetu nyi? Kimo kimye, mulongo wakonsha kunengezha bulongo jashi ja mvula bantu ne kwijamba bulongo. Pano wakonsha kuba byepi inge bantu bavula bamutakaika pa byo aingila bulongo?

14 Inge bantu betutakaika, twafwainwa kuvulukanga byaambile Yesu, amba: “Umvwe mwapwisha kwingila byonse byo bemupa, ambai’mba: ‘Atweba twi bakalumetu. Twaubatu kyonka kyo twafwainwa kuba.’” (Luka 17:10) Twakonsha kufunjilako ku byamwekejile Hezekiya. Hezekiya “kechi waubijile monka mwayijile bintu byawama byo bamubijile ne,” kabiji kino kyamwesheshe byo elundumikile. Kulanguluka pa byonse bitubila Yehoba kuketukwasha kubula kwikala na bwitote. Twafwainwa kusanchilanga Yehoba pa byonse byo etubila. Witupa Mambo anji ne mupashi wanji wazhila, kabiji bino bitukwasha.

TWAFWAINWA KULANGULUKAPO BULONGO SAKA TUKYANGYE KUFUUKULA

15, 16. Ki ka kyaubile Yosiya kyalengejile’mba afwe?

15 Kyapelako, twakonsha kufunjilako ka ku byamwekejile Mfumu Yosiya? Nangwa kya kuba Yosiya wajinga mfumu wawama, walubankenye kabiji mo mwafumine ne lufu lwanji. (Tangai 2 Byambo bya Moba 35:20-22.) Yosiya ‘wayile na kulwa’ na Mfumu Neko wa ku Ijipita kwa kubula ne mambo ne. Mfumu Neko wakaine kulwa ne Yosiya. Baibolo waamba’mba byambo byaambile Neko “byafumine mu kanwa ka Lesa.” Pano mambo ka Yosiya o ayijile na kulwa nanji? Baibolo kechi waambapo ne.

16 Yosiya wakonsheshe kuyuka byepi amba byambo byaambile Neko byafumine kwi Yehoba? Wafwainwe kwipuzha ngauzhi wa kishinka, aye Yelemiya. (2 Moba 35:23, 25) Bino Baibolo umwesha kuba’mba kechi waubile bino ne. Kunungapo, Neko wayilenga ku Kakemishi “na kulwa na nzubo ikwabo,” ko kuba’mba na kisaka kikwabo, kechi na muzhi wa Yelusalema ne. Kabiji Neko kechi waendelekelenga Yehoba nangwa bantu banji ne. Onkao mambo, Yosiya watamishe bingi pa kufuukulapo kuya na kulwa ne Neko. Twakonsha kufunjilako ka? Inge kwamweka lukatazho, twafwainwa kutangizhako kyaswa muchima wa Yehoba saka tukyangye kufuukulapo bya kuba.

17. Inge pamweka lukatazho, twakonsha kuchinuzhuka byepi kulubankanya byonka byaubile Yosiya?

17 Inge pamweka lukatazho, twafwainwa kumonapo mafunde a mu Baibolo aamba pa lolo lukatazho ne kwialondela. Twakonsha kulombako ne bukwasho ku bakulumpe mu kipwilo. Kimo kimye, twakonsha kulangulukapo bulongo pa lolo lukatazho kwesakana na byo twayuka, kampe ne kukebakebapo bishinka mu mabuku etu. Bino bakulumpe mu kipwilo bakonsha kwituvululako mafunde akwabo a mu Baibolo o twabujile kulangulukapo. Akilangulukai pa kino. Nyenga umo wayuka kuba’mba wafwainwa kusapwila mambo awama. (Byu. 4:20) Twambe’mba ukeba kuya mu busapwishi, pano bino mwatawanji wabula Kamonyi ukeba’mba uno nyenga ekale pa nzubo jojo juba. Wamwambila’mba papita moba po baikelepo na kwisamba bubiji bwabo, kabiji ukeba’mba bengijile pamo mwingilo umo pa nzubo. Nyenga wakonsha kuvulukapo Binembelo bimo, nabiji kya kuba’mba twafwainwa kukookela Lesa ne mukambizho wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga. (Mat. 28:19, 20; Byu. 5:29) Bino wafwainwa ne kuvuluka Binembelo byaamba’mba mukazhi wafwainwa kunekenena mwatawanji ne kukooka muchima. (Efi. 5:22-24; Fili. 4:5) Nanchi mwatawanji ubena kumukanya kusapwila nyi, inyi ukebatu’mba ajo juba bekaleko pamo na kwisamba? Twafwainwa kulangulukapo bulongo pa kuba’mba tufuukulenga bintu bisangajika Lesa ne kumwesha kukooka muchima.

INGIJILAINGA LESA NA MUCHIMA YENSE NE KWIKALA NA LUSEKELO

18. Mwakonsha kufunjilako ka ku mashimikila a bamfumu bana bo twisambapo mu uno mutwe?

18 Na mambo a kuba twi bambulwa kulumbuluka, twakonsha kulubankanya, byonka byalubankenye bamfumu bana bo twisambapo. Twakonsha (1) kuketekela mu maana etu, (2) kutendeka kupwanañana na babi, (3) kwilundumika, nangwa (4) kufuukula bintu kwa kubula kulanguluka pa kyaswa muchima wa Lesa. Kitusangajika bingi kuyuka’mba Yehoba ukebamo byawama mwi atweba, byonkatu byo aubile na boba bamfumu bana. Yehoba umona ne byo twamutemwa ne byo tukeba kumwingijila na muchima yense. Onkao mambo, witunembela mashimikila a mu Baibolo etukwasha kubula kulubankanya. Twayai tulangulukenga pa ano mashimikila ne kusanchila Yehoba.