1. Twakonsha kwikala byepi na maana, kabiji ano maana etukwasha byepi?

YEHOBA ye Nsulo ya maana, kabiji upapo bantu ano maana anji. Pa Yakoba 1:5 paamba’mba: “Umvwe umo mwi anweba wakepelwa maana, alombenga kwi Lesa, mambo aye upana na muchima yense ku bonse kwa kubula kunenañana.” Jishinda jimo jo tutambwilamo maana a Lesa ke kuswa lujimuno lwanji. Kabiji ano maana akonsha kwituzhikijila ku byubilo byatama byakonsha kwitonawina bulunda bwetu na Lesa. (Maana 2:10-12) Kuba bino kuketukwasha kwikala “mu butemwe bwa Lesa,” ne kwikala na “bumi bwa myaka ne myaka.”—Yuda 21.

2. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kunemeka lujimuno lwa Lesa?

² Na mambo a kuba’mba twi bandengamambo nangwa na mambo a nkomeno yetu ne bintutu bikwabo, kyakonsha kwitukatazha kuswa lujimuno. Tunemeka lujimuno inge twimwena bintu byawama bifumamo bimwesha’mba Lesa witutemwa. Pa Byambo bya Maana 3:11, 12 paamba’mba: “Mwanami, kange ulengulule mafunde a Yehoba ne, . . . mambo Yehoba ololako bantu bo atemwa.” Kechi twafwainwa kulubako kuba’mba Yehoba ukeba’mba twikale na lusekelo ne. (Tangai Bahebelu 12:5-11.) Na mambo a kuba’mba Lesa wituyuka bulongo, witujimunako mu jishinda jafwainwa ne mu kwesakanya. Pano twayai  twisambe pa mbaji ina ya lujimuno: (1) kwijimunako atweba bene, (2) lujimuno lwa bansemi (3) lujimuno mu kipwilo kya bwina Kilishitu, ne (4) kintu kikola bingi ku muchima kukila lujimuno.

3. Mwana wakonsha kufunda byepi bya kwijimunako aye mwine? Lumbululai.

³ Kwijimunako atweba bene kwavwangamo kwikanya kuba bintu bimo pa kuba’mba tuwamisheko byubilo byetu ne ndangulukilo. Kechi tusemwatu na muchima wa kwijimunako atweba bene ne. Twafwainwa kufunda. Tufwanyikizhe bino: Inge mwana ubena kufunda nkinga, bansemi banji bamukwachilako pa kuba’mba abule kupona. Bino inge mwana watendeka kuyuka, bansemi batendeka kulekako pachepache ku nkinga. Bino inge mwana wayukisha kukyofwa kwa kubula kupona, bansemi banji kechi batwajijila kukwata ku nkinga ne. Kyo kimotu, inge bansemi bafunjisha bulongo baana kupichila mu “kwibajimuna ne kwibafunjisha maana a Yehoba,” ko kuba’mba babena kukwasha baana babo kwikala na maana ne muchima wa kwijimunako bene.—Efi. 6:4.

4, 5. (a) Mambo ka kwijimunako atweba bene o kwanemena pa kuba’mba tuvwale “bumuntu bupya”? (b) Mambo ka o twafwainwa kutwajijila kwibikako nangwatu inge twapona “jitanu na jibiji”?

⁴ Ne boba bafunda pe Yehoba saka bakoma nabo byo byo bafwainwa kuba. Ibyo kuba’mba bayukako bya kwijimunako bene. Nangwa byonkabyo, bena Kilishitu ba katataka bekalatu nobe mwana mucheche mu lwitabilo. Bino batendeka kukoma mu lwitabilo umvwe bafunda kuvwala “bumuntu bupya” nobe Kilishitu. (Efi. 4:23, 24) Kwijimunako kwanema bingi pa kuba’mba muntu akome mu lwitabilo. Tufunda bya ‘kukana byubilo bya bumbulwa kwakamwa Lesa ne bya kusakasaka bya pano pa ntanda kabiji tufunda kulanguluka bulongo, ne kwikala baoloka ne kumwesha munema wa kunemeka Lesa mu buno bwikalo.’—Titu. 2:12.

⁵ Nangwa byonkabyo, atweba bonse twi bambulwa kulumbuluka. (Sapwi. 7:20) Inge twalubankanya kechi kibena kulumbulula’mba twakankalwa kwijimunako atweba bene ne. Byambo bya Maana 24:16 byaamba’mba: “Muntu waoloka wakonsha kupona jitanu na jibiji ne kubuukapo.” Ñanyi kintu kikamukwasha kubuukapo? Kechi bulume bwanji mwine ne, pakuba mupashi wa Lesa ye ukamukwasha. (Tangai Filipai 4:13.) Pa bipangwa bya mupashi paji ne kyubilo kya kwikanya, kabiji kino kyubilo kipasha bingi na kwijimunako muntu mwine.

6. Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tufundenga bulongo Mambo a Lesa? (Monai kipikichala kitanshi.)

⁶ Kabiji bintu bikwabo byakonsha kwitukwasha kwijimunako atweba bene ke kulomba kufuma panshi ya muchima, kufunda Baibolo ne kulanguluka langulukapo. Pano mwakonsha kuba byepi inge kimukatazha kufunda Mambo a Lesa? Kampe mulanguluka’mba kechi muji na muchima wa kufunda ne. Bino vulukainga kuba’mba Yehoba ukemukwasha inge mwamulomba. Wakonsha kwimukwasha kwikala na muchima wa ‘kukeba’ kufunda Mambo anji. (1 Pe. 2:2) Patanshi, lombai kwi Yehoba kuba’mba emukwashe kwibikila mutanchi wa kufundanga bulongo Mambo anji. Apa bino mulondelenga uno mutanchi, kampe kufundatu pa maminiti acheche. Mu kuya kwa kimye, mukeyowanga kufunda kabiji kechi kikemukatazhanga ne. Kabiji mukatemwa bingi kwikalangapo na kimye kya kulanguluka languluka pa milanguluko ya Yehoba.—1 Timo. 4:15.

7. Kwikanya kwakonsha kwitukwasha byepi kufikizha bikonkwanyi byetu mu mwingilo wa Lesa?

⁷ Kwikanya kwitukwasha kufikizha bikonkwanyi byetu mu mwingilo wa Lesa. Akilangulukai pa byaubile mutwe wa kisemi umo byo amwene’mba kizaku kyanji mu mwingilo wa Lesa kyatendeka kupwa. Onkao mambo, wibikijile kikonkwanyi kya kutendeka bupainiya bwa kimye kyonse kabiji watangile bibaaba mu magazini etu byaamba pa bupainiya. Kuba bino ne kulombapo, kwamukwashishe kukosesha bulunda bwanji na Lesa kabiji  kyamutundaikile bingi. Kabiji wanengezhezhe kwingilako bupainiya bwa kukwasha pa bimye bimo. Ki ka kyafuminemo? Nangwa kya kuba wapichilenga mu makatazho, bino watele muchima pa kufikizha kikonkwanyi kyanji kya bupainiya bwa kimye kyonse, ne kya kine wafikizhe kino kikonkwanyi kyanji.

8-10. Ñanyi kintu kyakonsha kukwasha bansemi bena Kilishitu kufunjisha baana babo kwingijila Yehoba? Lumbululai.

⁸ Bansemi bena Kilishitu baji na mwingilo wanema wa kukomesha baana babo “mu kwibajimuna ne kwibafunjisha maana a Yehoba.” (Efi. 6:4) Uno ke mwingilo wabaya bingi mambo tubena kwikala mu ino ntanda yatama. (2 Timo. 3:1-5) Baana inge basemwa, kechi bayuka kyawama ne kyatama ne. Basemwa na jiwi ja mu muchima, bino jikebewa kwijifunjisha. (Loma 2:14, 15) Shayuka wa Baibolo umo walumbulwile’mba kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “kwibajimuna” kyakonsha kulumbulula “kukomesha mwana” bulongo.

⁹ Baana inge bamona’mba bebajimunako mu butemwe, bomvwa’mba bazhikijilwa. Bafunda kuba’mba kuji pa kupelela mu kwingijisha luusa lwabo lwa kwifuukwila, ne kuba’mba mu byo bafuukulapo mwakonsha kufuma byawama nangwa byatama. Onkao mambo, kyanema bingi bansemi kulomba lutangijilo lwa Yehoba pa kufunjisha baana babo. Yukai amba mashinda a kufunjishishamo baana apusana pusana kwesakana na bisho ne kimye. Inge bansemi ke balondele lutangijilo lwa Lesa, bakayuka bintu byo bafwainwa kufunjisha baana babo, kechi bakasopelelangatu nangwa kwingijisha maana a bantu ne.

¹⁰ Twakonsha kufunjilako kwi Nowa. Byo bamubuujile kwi Yehoba kufiika bwato, Nowa kechi waketekejile mu maana anji ne. Kechi wakifiikilepo bwato kala ne. Onkao mambo, walondejile byamubuujile Yehoba, “waubiletu byonse.” (Nte. 6:22) Ki ka kyafuminemo? Nowa waingijile bulongo mwingilo ye bamupele. Mu buno bwato mo mwapulukijile Nowa ne kisemi kyanji. Kabiji Nowa wajinga nsemi wawama, mambo waketekejile mu maana a Lesa. Onkao mambo, wafunjishe baana banji bulongo mu byambo ne mu byubilo, kabiji kechi kyapelele kuba bino pa kyo kya kimye kyavujile bubi pa ntanda Muyulo saka akyangye kwiya ne.—Nte. 6:5.

11. Mambo ka bansemi o bafwainwa kwingila na ngovu kufunjisha baana babo?

¹¹ Anweba bansemi mwakonsha kuba byepi “byonse” bimukambizha Lesa? Umvwinainga Yehoba. Mulombainga kuba’mba emukwashe kufunjisha baana benu Mambo anji ne kulondela lutangijilo lufuma ku jibumba janji. Mu kuya kwa kimye, baana benu bakemusanchila pa kwibakwasha. Mulongo umo wanembele’mba: “Nsanchila bingi bansemi bami pa jishinda jo bankomesheshamo. Baingijile na ngovu kumfika pa muchima pa kumfunjisha. Nebasanchila bingi pa kunkwasha kuyilako palutwe mu mwingilo wa Lesa.” Pano bino, nangwa kya kuba bansemi bebikepotu  byepi kufunjisha baana babo, baana bamo basatukila Yehoba. Nangwa byonkabyo, bansemi bengila na ngovu kufunjisha bana babo bukine bekala na jiwi ja mu muchima jibula kwibazhachisha. Kabiji bakonsha kwikala na luketekelo lwa kuba’mba mwanabo wasatuka juba jimo ukabwela kwi Yehoba.

12, 13. (a) Inge mwana bamupanga mu kipwilo, bansemi bena Kilishitu bafwainwa kumwesha byepi amba bakookela Lesa? (b) Kisemi kimo kyamwenejilemo byepi bansemi byo bakookejile Yehoba?

¹² Kintu kimo kibika bansemi mu lweseko ke bya kuba na mwana ye bapanga mu kipwilo. Nyenga umo wajinga na mwana wa mukazhi ye bapangile mu kipwilo kabiji wafumine pa nzubo waambile’mba: “Nakebelepo byambo bimo mu mabuku etu byakonsheshe kundengela kupwanañana na mwanami ye bapangile mu kipwilo ne munkanami.” Wanungilepo’mba: “Bino bamwatawami bankwashishe kuyuka kuba’mba mwanetu wafuma mu maboko etu kabiji twafwainwa kwikala ba kishinka kwi Yehoba.”

¹³ Byo papichile myaka, uno mwana bamubwezhezhe mu kipwilo. Bainanji baambile’mba: “Luno untumina mafoni nangwa tubyambo pa juba pa juba. Kabiji witunemeka bingi amiwa ne bashanji mambo wayuka’mba twakookejile Lesa. Twakwatankana bingi.” Inge muji na mwana ye bapanga mu kipwilo, nanchi ‘mukaketekela mwi Yehoba na muchima wenu yense, ne kubula kuketekela mu milangwe yenu’ nyi? (Maana 3:5, 6) Yukai’mba lujimuno lwa Yehoba lumwesha maana anji akila ne butemwe bwanji. Kange muvulame kuba’mba wapaine Mwananji ku bonse, kubikapotu ne mwanenu ne. Lesa kechi usaka muntu nangwa umo amba akafwe ne. (Tangai 2 Petelo 3:9.) Onkao mambo, mwafwainwa kwikala na lwitabilo mu lujimuno ne lutangijilo lwa Yehoba. Anweba bansemi, mwafwainwa kuba byaamba Yehoba nangwatu inge kimukola ku muchima kuba byobyo. Londelainga lujimuno lwa Lesa, kechi kwilukana ne.

14. Tumwenamo byepi mu lujimuno lupana Yehoba kupichila mu “kalama wa kishinka”?

¹⁴ Yehoba walaya kulama, kuzhikijila, ne kufunjisha bonse baji mu kipwilo kya bwina Kilishitu. Uba bino mu mashinda avula bingi. Watongola Mwananji kwikala mutwe wa kipwilo, kabiji Mwananji naye watongola “kalama wa kishinka” wa kupana kajo ka ku mupashi pa kimye kyafwainwa. (Luka 12:42) Uno kalama wingijisha mashinda apusana pusana a kupainamo kano kajo ka kwitufunjisha ne kwitujimunako. Iipuzhai’mba: ‘Bimye binga byo nateleka ku jashi nangwa kutanga kibaaba mu magazini etu ne kupimpulako ndangulukilo nangwa byubilo byami?’ Umvwe bino bintu bimukwasha kupimpula byubilo byenu mwafwainwa kusekela, mambo kibena kulumbulula’mba mubena kuswisha Yehoba kwimubumba, nangwa’mba kwimujimunako kuba’mba mumwenemo byawama.—Maana 2:1-5.

15, 16. (a) Twakonsha kumwenamo byepi mu mwingilo wa bakulumpe mu kipwilo? (b) Twakonsha kulengela byepi bakulumpe mu kipwilo kwingila na lusekelo?

¹⁵ Kabiji Kilishitu wanengezha banabalume mu kipwilo “kwikala bya bupe,” ko kuba’mba bakafunga ba kulama jitanga ja Lesa. (Efi. 4:8, 11-13) Twakonsha kumwenamo byepi mu bano bakafunga? Jishinda jimo ke kulondela lwitabilo ne byubilo byabo byawama. Jishinda jikwabo ke kukookela lujimuno lwabo lwa mu Binembelo. (Tangai Bahebelu 13:7, 17.) Yukai kuba’mba bakulumpe mu kipwilo betutemwa kabiji bakeba’mba twikale na bulunda bwakosa na Lesa. Inge bamona’mba kechi tupwila kimye kyonse ne, nangwa kizaku kya kusapwila kibena kupwa, bakeya na kwitukwasha bukiji bukiji. Bakateleka ku byo tukebabuula kabiji baketutundaika ne kwitukosesha na lujimuno lwa mu Binembelo. Nanchi mumona buno bukwasho amba kiyukilo kya butemwe bwa Yehoba nyi?

¹⁶ Vulukainga kuba’mba kechi kyapeela bakulumpe kwitusolomoka ne kwitujimunako ne. Fwanyikizhai byo kyakatezhe ngauzhi Natana  kusolomoka Mfumu Davida byo akebelenga kufya mambo akatampe o alengele. (2 Sam. 12:1-14) Kabiji mutumwa Paulo naye wafwainwa wachinchikile pa kukwasha Petelo, wajinga pa batumwa 12 kimye kyo amwesheshe misalululo ku balongo banji Bayudea. (Nga. 2:11-14) Onkao mambo, mwakonsha kupeezhako byepi kisendwa kya bakulumpe mu kipwilo? Mwafwainwa kwipelula, kuswa bukwasho ne kwibasanchila. Monainga bukwasho bwabo amba kiyukilo kimwesha’mba Lesa wimutemwa. Kino kikemukwasha ne kulengela bakulumpe kwingila mwingilo wabo na lusekelo.

17. Nyenga umo wamwenejilemo byepi mu bukwasho bwa bakulumpe mu kipwilo?

¹⁷ Nyenga umo kyamukatezhe bingi kutemwa Yehoba na mambo a bintu byo apichilemo kala. Waambile’mba: “Bintu byo napichilemo kala ne makatazhotu akwabo byo byankatezhe mu milanguluko, nafuukwilepo kubuula bakulumpe mu kipwilo. Kechi bandengulwile ne kuñendeleka ne, bino bantundaikile ne kunkosesha. Kimye kyonse inge twapwisha kupwila, bamonangapo kimye kya kwisambako ne amiwa nangwa kya kuba bapayankana. Na mambo byubilo byo najinga nabyo kala, kyankatezhe kuswa’mba Lesa wantemwa. Bino pa bimye byavula, Yehoba waingijishe kipwilo ne bakulumpe kummwesha’mba Lesa wantemwa. Ndomba kuba’mba ntwajijile kumwingijila.”

18, 19. Ñanyi kintu kikola ku muchima kukila lujimuno? Ambai kyamwekele.

¹⁸ Nangwa kya kuba lujimuno lwakonsha kukola ku muchima, bino kuji kintu kimo kikilamo kukola ku muchima, ko kuba’mba bintu byatama bifuma mu kukana lujimuno. (Hebe. 12:11) Tusakwisamba pa byamwekejile bantu babiji babujile kumvwina lujimuno. Abano bantu ke Kaina ne Mfumu Zedekiya. Kaina byo ashikilwe Abela kya kuba ke akebe ne kumwipaya, Lesa wamwipwizhe Kaina amba: “Mambo ka o wazhingijila ne kumvwa ku muchima kutama? Umvwe ube byawama, nanchi kechi nsakukutemwa nenyi? Pakuba inge ubule kuba byawama, bubi bwa kubelamina ku kibelo, kabiji bubena kukeba kukukwata buzha; nanchi wakonsha kwibushinda nyi?” (Nte. 4:6, 7) Kaina kechi waumvwijile lujimuno ne. Kepo bubi bwamushinjile. Kaina wiletejile makatazho. (Nte. 4:11, 12) Kyamukolele bingi ku muchima kukila ne byo kyakonsheshe kumukola inge waumvwijile lujimuno lwa Yehoba.

¹⁹ Zedekiya wajinga mfumu walaminenga byo kwashajiletu pacheche Yelusalema konaunwa, kabiji wajinga na byubilo byatama bingi. Pa bimye byavula, ngauzhi Yelemiya wajimwineko Zedekiya kuleka byubilo byanji byatama, bino uno mfumu wakaine luno lujimuno. Byafuminemo byatamine bingi. (Yele. 52:8-11) Yehoba ukeba kwituzhikijila ku bintu byatama bifuma mu kubula kumvwina lujimuno.—Tangai Isaya 48:17, 18.

20. Ñanyi kintu kikamwekela boba baswa lujimuno lwa Lesa ne kikamwekela boba bakana?

²⁰ Bantu mu ino ntanda kechi bakeba kwibajimunako nangwa kwijimunako abo bene ne. Bino mu byubilo byabo byatama katatakatu mukafume kalulu kuvimba meso. (Maana 1:24-31) Onkao mambo, twayai tumvwinenga “mafunde pa kuba’mba [twikale] na maana.” Byambo bya Maana 4:13 byaamba’mba, “kakachila ku mafunde; kange wialeke ne. Wialame, mambo akakulengela kwikala na bumi.”