1. Ñanyi mukambizho wanema Yesu ye apele baana banji ba bwanga? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

BUFUKU bwapeleleko saka bakyangye kumwipaya, Yesu wapele baana banji ba bwanga mukambizho wanema. Wibabuujile’mba: “Byonka byo nemutemwa amiwa, ne anweba mwitemwe anwe bene na bene.” Kabiji wanungilepo’mba: “Kino kyo kyo bakayukilako bonse amba mwi baana bami ba bwanga, umvwe mwitemwa anwe bene na bene.”—Yoa. 13:34, 35.

2. Mambo ka o kyanemena kwitemwa atweba bene na bene?

² Yesu waambile’mba baana banji ba bwanga ba kine bakayukanyikwa inge betemwa bene na bene byonka byo ebatemenwe. Kya kine, bena Kilishitu batanshi bayukanyikijilwe ku butemwe, ne ano moba bena Kilishitu ba kine bayukanyikilwa ku butemwe. Onkao mambo, kyanema bingi kwitemwa atweba bene na bene nangwatu inge bintu byakatazha.

3. Tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

³ Bumbulwa kulumbuluka bulengela kukatazha kwitemwa atweba bene na bene. Nangwa byonkabyo, twafwainwa kwibikako kulondela Kilishitu. Mu uno mutwe tusakwisamba butemwe byo bwitukwasha kupwana na bakwetu, kubula misalululo, ne kwikala na muchima wa kutambwila benyi. Byo musakufundanga uno mutwe, mwiipuzhe anweba bene amba: ‘Nakonsha kufunjilako ka ku balongo ne banyenga batwajijila kumwesha butemwe nangwa kya kuba bapita mu makatazho?’

4. Kwesakana na byaamba Mateo 5:23, 24, mambo ka o twafwainwa kupwaina na mulongo uji na mambo ne atweba?

⁴ Yesu witufunjisha buneme bwa kupwana na mulongo uji na mambo ne atweba. (Tangai Mateo 5:23, 24.) Wakoseshe kishinka kya  kuba’mba twafwainwa kwikala mu mutende na bakwetu pa kuba’mba tutokeshenga Lesa ku muchima. Yehoba umvwa bingi bulongo inge twaingila na ngovu kupwana na balongo betu. Inge twatwajijila kuzhingila ne kukana kupwana, Lesa kechi ukatambwila mpopwelo yetu ne.—1 Yoa. 4:20.

5. Ki ka kyalengejile mulongo umo kukatazha kupwana na mukwabo?

⁵ Bimye bimo kyakonsha kwitukatazha kupwana na bakwetu. Mambo ka? Langulukai pa kyamwekejile ba Mako. * Kibakolele bingi ku muchima kimye mulongo kyo aambile byambo byamwesheshenga’mba wibalengulula ne kubuula bakwabo mu kipwilo byambo byatama pe abo. Ba Mako baubile byepi? Baambile’mba: “Nazhingijile bingi.” Bino pa kupitapo kimye, ba Mako belangulwishe pa kyo baubile kabiji baesekele kuya ku uno mulongo na kulomba lulekelo lwa mambo pa kuba’mba bapwane. Bino uno mulongo kechi wakebelenga’mba bapwane ne. Ba Mako balangulukile’mba, ‘Mambo ka o nafwainwa kutwajijila kukeba kupwana na uno mulongo, inge kya kuba aye kechi ukeba kupwana ne?’ Nangwa byonkabyo, kalama wa mwanzo watundaikile ba Mako kutwajijila kubwezha mutende na uno mulongo. Ba Mako baubile byepi?

6. (a) Ba Mako baesekele byepi kupwana na mukwabo? (b) Ba Mako baingijishe byepi jifunde jiji pa Kolose 3:13, 14?

⁶ Ba Mako balangulukilepo jikwabo pa byubilo byabo, bamwene kuba’mba bimye bimo bemonanga’mba bakila bakwabo. Bafuukwilepo kupimpula byubilo byabo. (Kolo. 3:8, 9, 12) Bepelwile ne kubwelako jikwabo ku uno mulongo ne kulomba lulekelo lwa mambo pa byubilo byabo. Kabiji ba Mako banembejile uno mulongo makalata ne kulumbulula kuba’mba belangulwishe bingi pa byubilo byabo ne kuba’mba babena kukeba kupwana ne kwikala balunda jibiji. Ba Mako bapele uno mulongo bya bupe byo bamwene’mba usakwibitemwa. Kyataminekotu ke kya kuba’mba uno mulongo watwajijile kuzhingila.  Nangwa byonkabyo, ba Mako batwajijile kukookela mukambizho wa kwa Yesu wa kutwajijila kutemwa balongo ne kwibalekelako mambo. (Tangai Kolose 3:13, 14.) Nangwatu inge kya kuba bakwetu bakana kupwana saka twaesekesha na ngovu kuba’mba tupwane, butemwe bwa bena Kilishitu ba kine buketukwasha kutwajijila kwibalekelako mambo ne kwibalombelako kuba’mba tukekale mu mutende jibiji.—Mat. 18:21, 22; Nga. 6:9.

7. (a) Yesu witutundaikile kuba ka? (b) Ñanyi lukatazho lwapichilemo nyenga umo?

⁷ Yesu witutundaikile kutwajijila kubila bakwetu bintu byo tukeba’mba betubile. Kabiji wanungilepo’mba kechi twafwainwa kutemwatu bonka betutemwa ne. (Luka 6:31-33) Langulukai pa kino nangwa kya kuba kechi kyubiwa-ubiwa ne: Mwakonsha kuba byepi inge kya kuba umo mu kipwilo waleka kwisamba ne anweba ne kukana kwimwimuna? Kino kyo kyamwekejile nyenga wa jizhina ja Lara. Walumbulwile’mba: “Nyenga umo walekele kwisamba ne amiwa, kabiji kechi nayukile kyalengejile ne. Kyandetejile bingi bijikila kabiji kechi nakasulukanga kuya na kupwila ne.” Patanshi, ba Lara balangulukilenga’mba: ‘Kafwako kyatama kyo nauba ne. Kabiji bavula mu kipwilo bejizhanya pa byubilo bya uno nyenga.’

8. Ba Lara baubile byepi pa kuba’mba bapwane na mukwabo, kabiji twakonsha kufunjilako ka ku byo bapichilemo?

⁸ Ba Lara baubilepo bimo pa kuba’mba bapwane. Balombele kwi Yehoba kabiji bafuukwilepo kuya na kwisamba na uno nyenga. Besambile pa luno lukatazho, bekumbachijilemo ne kupwana. Byonse byamwekelenga nobe bibena kwendatu bulongo. Ba Lara bashimikizhe’mba: “Bino kulutwe, uno nyenga wabwezhezhepo kuba bintu byonka byo aubile patanshi. Kyamfichishe bingi ku muchima.” Kimye kitanshi, ba Lara balangulukile’mba bakomvwa bingi bulongo inge uno nyenga wapimpula byubilo byanji. Bino mu kuya kwa kimye, ba Lara balangulukile kuba’mba kintu kyawama kyo bafwainwe kuba ke kutwajijila kumwesha uno nyenga butemwe ne ‘kumulekelako mambo.’ (Efi. 4:32–5:2) Ba Lara bavulukile kuba’mba butemwe bwa bena Kilishitu ba kine “kechi buvuluka kintu kyatama ne. Buvweta pa bintu byonse, bwitabila bintu byonse, buketekela bintu byonse, buchinchika bintu byonse.” (1 Ko. 13: 5, 7) Ba Lara balekele kwakamwa pa luno lukatazho. Mu kuya kwa kimye uno nyenga watatwile kupwanañana nabo. Inge mwatwajijila kupwana na balongo ne banyenga ne kwibatemwa, mwakonsha kushiinwa kuba’mba “Lesa wa butemwe kabiji wa mutende ukekala ne anweba.”—2 Ko. 13:11.

9. Kwesakana na byaamba Byubilo 10:34, 35, kubula kwikala na misalululo kwanemena ka?

⁹ Yehoba kechi uji na misalululo ne. (Tangai Byubilo 10:34, 35.) Inge twabula misalululo, tumwesha’mba twi baana banji. Tukookela mukambizho wa kuba’mba twafwainwa kutemwa bakwetu byonka byo twitemwa atweba bene ne kutwajijila kwikala mu mutende na balongo ne banyenga mu kipwilo.—Loma 12:9, 10; Yako. 2:8, 9.

10-11. Nyenga umo washinjile byepi milanguluko yanji yatama?

¹⁰ Bamo kyakonsha kwibakatazha bingi kubula kwikala na misalululo. Langulukai pa kyamwekejile nyenga wa jizhina ja Luta. Byo ajinga mwanyike, bamubile kintu kyatama bingi ku muntu wafumine ku kyalo kingi. Kino kyamulengejile kwikala byepi? Waambile’mba: “Nashikilwetu byonse pa kyalo kwafumine uno muntu. Nalangulukanga’mba bantu ba ku kino kyalo bonse byo byubilo byo baji nabyo, kubikapotu ne balongo ne banyenga.” Luta washinjile byepi milanguluko yatama yo ajinga nayo?

¹¹ Luta wayukile’mba wafwainwe kwingila na ngovu pa kuba’mba afumyemo milanguluko yatama mu muchima wanji. Watangile mashimikila ne masawakya avula mu Buku wa Mwaka aamba pa kino kyalo. Waambile’mba: “Naingijile na ngovu pa kuba’mba ngikale na milanguluko yawama pa bantu ba ku kino kyalo. Natendekele kumona kuba’mba balongo ne banyenga baji na mukoyo wa kwingijila Yehoba. Kyamwekeshetu patoka kuba’mba ne abo nabo baji mu kisemi kya balongo ne banyenga mwaya ntanda yonse.” Mu kuya kwa kimye, Luta wafunjile kuba’mba wafwainwe kumwesha butemwe bantu ba ku kino kyalo. Walumbulwile’mba: “Kimye kyonse inge namonañana na balongo ne banyenga ba ku kino kyalo, nebikako kwibamwesha butemwe. Nesamba nabo ne kwibayuka bulongo byo baji.” Ki ka kyafuminemo? Luta waambile’mba: “Mu kuya kwa kimye, nalekele kushikwa bano bantu.”

12. Ñanyi lukatazho lwajinga na nyenga wa jizhina ja Sala?

¹² Bamo bakonsha kwikala na misalululo kwa kubula ne bene kuyuka’mba baji na misalululo. Ba Sala balangulukanga’mba kechi bajinga na misalululo ne, mambo kechi balengululanga bantu na mambo a kikoba, mali o baji nao, nangwa mingilo yo baji nayo mu jibumba ja Lesa ne. Bino baambile’mba: “Natendekele kumona kuba’mba najinga na misalululo.” Mu ñanyi jishinda? Ba Sala bafumine mu kisemi kya bantu bafunda bingi kabiji batemenwe kupwanañana na bantu bafunda. Pa kimye kimo babuujile mulunda nabo amba: “Mpwanañana na balongo ne banyenga bafunda. Nchinuzhuka kupwanañana na boba babula kufunda.” Kwambatu kine, ba Sala bafwainwe kupimpula byubilo byabo. Bafwainwe kuba byepi kino?

13. Twakonsha kufunjilako ka kwi ba Sala byo bapimpwile byubilo byabo?

¹³ Kalama wa mwanzo wakwashishe ba Sala kulangulukapo bulongo pa byubilo byabo. Baambile’mba: “Kalama wa mwanzo wantakaikile pa bukishinka bwami, pa mikumbu yami yawama, ne pa kuyuka bulongo Binembelo. Kepo andumbulwijile’mba maana etu a kuyuka bintu byo aya na kuvujilako, twafwainwa ne kwibikako kwikala na byubilo bya bwina Kilishitu nabiji kwipelula ne lusa.” Ba Sala baumvwijile byo bebafunjileko. Baambile’mba: “Nafunjile kuba’mba kintu kyanema ke kwikala na kifyele ne butemwe.” Kyafuminemo, batendekele kwikala na milanguluko yawama pa balongo ne banyenga. Balumbulwile’mba: “Naingijile na ngovu kulanguluka pa byubilo bya balongo ne banyenga byawama bilengela Yehoba kwibamona’mba banema.” Nga atweba kiji byepi?  Kechi twafwainwa kulanguluka’mba twakila bakwetu na mambo a kuba’mba twafunda ne. Inge ‘twatemwa balongo bonse mwaya ntanda,’ tukachinuzhuka misalululo.—1 Pe. 2:17.

14. Kwesakana na byaamba Bahebelu 13:16, Yehoba umvwa byepi inge twaikala na muchima wa kutambwila benyi?

¹⁴ Yehoba umvwa bingi bulongo inge twaikala na muchima wa kutambwila benyi. (Tangai Bahebelu 13:16.) Lesa umona kutambwila benyi kuba’mba ke lubaji lwa mpopwelo yetu, kikatakata kukwasha bakajilwa. (Yako. 1:27; 2:14-17) Onkao mambo, Binembelo bitutundaika kwikala “na muchima wa kutambwila benyi.” (Loma 12:13) Inge twaikala na muchima wa kutambwila bantu, tumwesha kuba’mba twata bakwetu muchima, twibatemwa, kabiji tukeba kwikala balunda nabo. Yehoba umvwa bingi bulongo inge twapapo bakwetu kajo, bya kutoma, nangwa kwikala nabo na kwisamba. (1 Pe. 4:8-10) Nangwa byonkabyo, kuji mikiika yavula bingi yakonsha kwitulengela kukankalwa kutambwila benyi.

15-16. (a) Mambo ka bamo o bakankazhamina kutambwila benyi? (b) Ki ka kyakwashishe ba Edit kuleka kukankazhama kutambwila benyi?

¹⁵ Twakonsha kukankazhama kutambwila benyi na mambo a biji bwikalo bwetu. Langulukai pa byaubile nyenga wafwilwa wa jizhina ja Edit. Ba Edit saka bakyangye kwikala Bakamonyi, kechi bakebanga kwikala na bantu ne. Balangulukanga’mba bakwabo bo bafwainwe kutambwilanga benyi.

¹⁶ Bino ba Edit byo baikele Bakamonyi, bapimpwile milanguluko yabo. Baingijile na ngovu pa kuba’mba bekale na muchima wa kutambwila benyi. Baambile’mba: “Kimye kyo twashimikilenga Nzubo ya Bufumu, mukulumpe mu kipwilo wambuujile’mba kuji ba mulume ne mukazhi babena kwiya na kwitukwashako kushimika Nzubo ya Bufumu. Wangipwizhe inge kya kuba nakonsheshe kwikala nabo ku nzubo yami pa milungu ibiji. Navulukile Yehoba byo apesheshe mwanamukazhi wafwijilwe wa ku Zalefwata.” (1 Mfu. 17:12-16) Ba Edit baswile kutambwila bano ba mulume ne mukazhi. Nanchi bamwenejilemo byawama nyi? Balumbulwile’mba: “Naikele nabo pa bañondo  babiji. Pa bano bañondo babiji bo naikele nabo, twaikele balunda ba kine kine.” Kabiji ba Edit baikala na bulunda bavula mu kipwilo. Luno babena kwingila bupainiya kabiji betako ku nzubo yabo balongo ne banyenga bo bengila nabo mu mwingilo na kujiila pamo kajo. Baambile’mba: “Kupana kundetela bingi lusekelo. Kabiji bavula nabo bangitako ku mazubo abo.”—Hebe. 13:1, 2.

17. Ñanyi kishinka kyataaine ba Luka ne benakwabo byo balangulukile pa kutambwila benyi?

¹⁷ Inge kya kuba’mba tuji na muchima wa kutambwila benyi, nanchi kujipo mumo mo twakonsha kuwamishako nyi? Langulukai pe ba Luka ne benakwabo. Bano ba mulume ne mukazhi baji na muchima wa kutambwila benyi. Batemenwe bingi kwitako bansemi babo, balongo babo, balunda nabo ne kalama wa mwanzo ne mwinakwanji kwiya ku nzubo yabo. Pano bino, ba Luka baambile’mba, “Twamwene kuba’mba twaitangakotu balongo betu ne balunda netu.” Ba Luka ne benakwabo baubilepo byepi pa kino?

18. Ba Luka ne benakwabo baubile byepi pa kuba’mba bamweshenga muchima wa kutambwila benyi?

¹⁸ Ba Luka ne benakwabo bapimpwile milanguluko yabo byo balangulukile pa byambo byaambile Yesu bya kuba’mba: “Inge mwatemwatu bonka bemutemwa, ñanyi bintu byo mukamwenamo?” (Mat. 5:45-47) Bamwene kuba’mba bafwainwe kulondela Yehoba upana byawama ku bonse. Onkao mambo, bafuukwilepo kwitangako balongo ne banyenga bo babujile kwitako kala. Ba Luka baambile’mba: “Atweba bonse luno twiyowa bingi kupwanañana na balongo ne banyenga bapusana-pusana. Bonse twitundaika ne kwikosesha.”

19. Tumwesha byepi kuba’mba twi baana ba bwanga ba kwa Yesu, kabiji mwafuukulapo kuba ka?

¹⁹ Twafunda kwitemwisha atweba bene na bene byo kwakonsha kwitukwasha kupwana na bakwetu, kubula misalululo ne kwikala na muchima wa kutambwila benyi. Twafwainwa kufumyamo milanguluko yatama mu muchima wetu ne kutemwa balongo ne banyenga na muchima yense. Inge twauba bino, tukekala na lusekelo kabiji tukamwesha’mba kine twi baana ba bwanga ba kwa Yesu.—Yoa. 13:17, 35.