1. Ñanyi bintu byakonsha kuba balongo bakitwala?

ANWEBA balongo bakitwala, kuji mingilo yavula bingi yo mwakonsha kwingila mu kipwilo. Anweba bavula mwakosa kabiji muji na bulume bwa kwingila. (Maana 20:29) Mwingila mingilo yapusana-pusana ya kukwasha kipwilo. Kabiji kampe mubena kutengela kimye kyo bakemutongola kwikala bankwasho mu kipwilo. Nangwa byonkabyo, mwakonsha kulanguluka’mba ba mu kipwilo babena kwimumona’mba mwi banyike bingi kechi mwakonsha kwingila mingilo yanema mu kipwilo ne. Nangwa kya kuba mwakikepa, bino kuji bintu byo mwakonsha kuba pa kuba’mba ba mu kipwilo bemuketekele ne kwimunemeka.

2. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe?

² Mu uno mutwe, tusakwisamba pa byajinga bwikalo bwa Mfumu Davida. Kabiji tusa kwisambako ne pa byamwekele mu bwikalo bwa bamfumu babiji ba mu Yuda, ko kuba’mba Asa ne Yehoshafwata. Tusakwisamba pa makatazho asatu apichilemo bano banabalume basatu ne byo baubile. Apa bino twisambe ne balongo bakiji banyike byo bakonsha kufunjilako.

3. Ñanyi jishinda jimo banyike jo bakonsha kukwashishamo boba bakoma mu kipwilo?

³ Saka akijitu mwanyike, Davida wajinga na busendwe bo banemekele bingi ku bantu. Kyamwekeshatu patoka kuba’mba wajinga na bulunda bwakosa ne Yehoba, kabiji wafunjile busendwe bwa kwimba. Kabiji waingijishe buno bunyimbi kukwasha mfumu ye  basajile kwi Lesa aye Saulo. (1 Sam. 16:16, 23) Nanchi anweba bansongwalume muji na busendwe bo mwakonsha kwingijisha kukwasha balongo ne banyenga mu kipwilo nyi? Anweba bavula muji na busendwe bwapusana-pusana. Balongo ne banyenga bakoma basanta bingi inge banyike bebafunjishako bya kwingijisha mafoni nangwa biñambañamba bikwabo byo twingijisha pa lufunjisho lwa pa bunke ne pa kupwila. Mwakonsha kukwasha balongo ne banyenga bakoma kuyuka bya kwingijisha bino bintu mambo mwibiyuka bulongo.

4. Byonka byajinga Davida, ñanyi byubilo balongo bakitwala byo bafwainwa kwikala nabyo? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

⁴ Mu bwikalo bwanji, Davida wamwesheshe’mba wajinga muntu waketekelwa. Saka akijitu mwanyike, waingilanga na ngovu kulama bulongo mikooko ya bashanji. Uno mwingilo wakatezhe bingi. Mu kuya kwa kimye, Davida walumbuulwijile Mfumu Saulo amba: “Amiwa kalume wenu nafungilenga jitanga ja batata, kabiji kwaishile bokwe, ne mbeyala, kabiji byonse bino byakwachilepo mukooko pa jitanga. Namulondejile ne kumukozha ne kupokolola mukooko ku kanwa kanji.” (1 Sam. 17:34, 35) Davida wayukile’mba wajinga na mwingilo wa kulama mikooko kabiji wachinchikile ne kwiizhikijila ku bijanyi. Balongo bakitwala bakonsha kulondela byajinga Davida kupichila mu kwingila bulongo mwingilo yense ye bebapa.

5. Kwesakana na byaamba Salamo 25:14, ñanyi kintu kyanema kyafwainwa kuba balongo bakitwala?

⁵ Davida saka akijitu mwanyike, waikele na bulunda bwakosa ne Yehoba. Buno bulunda bwanemene kukila busendwe bwajinga ne Davida ne kubula moyo. Yehoba kechi wajingatu Lesa wa kwa Davida ne, bino wajinga Mulunda nanji wa pa muchima. (Tangai Salamo 25:14.) Anweba balongo banyike, kintu kyakilamo kunema kyo mwafwainwa kuba ke kukosesha bulunda bwenu na Shenu wa mwiulu. Inge mwauba bino, bakakonsha kwimupa ne mingilo ikwabo mu kipwilo.

6. Bantu bamo balangulukilenga’mba Davida wajinga byepi?

⁶ Lukatazho lumo lwapichilemo Davida lwajinga lwa kuba’mba bantu balangulukilenga’mba mwanyike bingi, kabiji amba kechi utako muchima ku bintu ne. Kimye Davida kyo epaine kuya na kulwa ne Goliata, Mfumu Saulo waesekele kumukanya ne kumwambila’mba: “Mambo wimwanyike.” (1 Sam. 17:31-33) Kabiji bakolojanji Davida bo batanshi bamupelemo mambo a kubula kuta muchima ku mikooko ya bashanji. (1 Sam. 17:26-30) Pano bino, Yehoba kechi wamwene Davida amba wajinga bingi mwanyike  nangwa’mba kechi utako muchima ku bintu ne. Lesa wamuyukile bulongo Davida. Kabiji Davida waipayile Goliata, mambo waketekejile mu bulume bwa Mulunda nanji aye Yehoba.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Mwakonsha kufunjilako ka ku jishimikila ja kwa Davida?

⁷ Mwakonsha kufunjilako ka ku byapichilemo Davida? Tufunjilako kuba’mba twafwainwa kutekanya. Pakonsha kupita kimye pa kuba’mba aba bemuyuka kufumatu kimye kyo mwasemekelwe batendeke kumona’mba mwakoma. Pano bino, mwafwainwa kushiinwa kuba’mba Yehoba kechi uta muchima pa mwekelo ya muntu ne. Wimuyuka bulongo kabiji wayuka ne bintu byo mwakonsha kuba. (1 Sam. 16:7) Koseshai bulunda bwenu ne Lesa. Davida wakoseshe bulunda bwanji ne Yehoba kupichila mu kumona ne kulanguluka pa bilengwa byanji. Davida walangulukilepo bingi pa bino bintu byo byamufunjishenga pa Mulenga. (Sala. 8:3, 4; 139:14; Loma 1:20) Kintu kikwabo kyo mwakonsha kuba ke kulomba bulume kwi Yehoba. Abya bakwenu bo mufunda nabo sukulu bemuseka na mambo a kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba nyi? Inge byo byo kiji, lombai kwi Yehoba kuba’mba emukwashe kuyuka bya kuba na luno lukatazho. Kabiji ingijishainga mafunde anji mu Mambo a Lesa ne mu mabuku aimena pa Baibolo ne mavidyo. Kimye kyonse inge mwamona Yehoba byo emukwasha kushinda lweseko, luketekelo lwenu mwi aye lukakoselako. Kabiji bakwenu inge bamona’mba mwaketekela mwi Yehoba, nabo bakemuketekela.

8-9. Ki ka kyakwashishe Davida kupembelela saka atekanya kufikatu ne kimye kyo aikele pa mfumu, kabiji balongo banyike bakonsha kufunjilako ka?

⁸ Langulukai pa lukatazho lukwabo lwapichilemo Davida. Byo bamutongwele kwikala mfumu, Davida wapembejile pa myaka yavula bingi pa kuba’mba ekale pa bufumu mu Yuda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Ki ka kyamukwashishe kupembelela saka atekanya? Watele muchima pa kuba bintu byo akonsheshe kuba. Kimye kyo anyemejile mu ntanda ya bena Filishitiya, Davida waingijishe kino kimye kulwa na balwanyi ba bena Isalela. Kupichila mu kuba bino, wazhikijile mipaka ya nyaunda ya Yuda.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Balongo banyike bakonsha kufunjilako ka ku byaubile Davida? Ingilainga papelela bulume bwenu kukwasha balongo mu kipwilo. Langulukai pa kyamwekejile mulongo wa jizhina ja Ricardo. * Saka akijitu mwanyike walangulukanga pa kwikala painiya wa kimye kyonse. Bino bakulumpe mu kipwilo bamubuujile’mba ukyangye kwinengezha bulongo. Ricardo kechi wazhingijile nangwa kwikilekatu ne, bino watendekele kwingila maola avula mu mwingilo wa kusapwila. Waambile’mba: “Inge nalanguluka pa bintu byo byajinga pa kyokya kimye, mmona kuba’mba nafwainwe kupimpulako bintu bimo pa kuba’mba ngyileko palutwe mu mwingilo wa Lesa. Onkao mambo, natele muchima pa kubwela ku bantu bakeba kuyukilapo byavula ne kunengezha bulongo pa kubwela ku bantu. Kyafuminemo, nataainepo muntu mutanshi wa kufunjisha Baibolo. Byo natendekele kusapwila bimye byavula, moyo watendekele kupwa.” Ricardo luno ke painiya wa kimye kyonse wingila bulongo kabiji nkwasho mu kipwilo.

10. Pa kimye kimo Davida waubile byepi saka akyangye kufuukulapo kuba kintu kyanema?

¹⁰ Langulukai pa kintu kikwabo kyamwekele mu bwikalo bwa kwa Davida. Kimye aye ne banabalume bo ajinga nabo kyo banyemejile ku kyalo kingi, bashile bisemi byabo ne kuya na kulwa na balwanyi babo. Byo bafuminepo, balwanyi babo balukukile mazubo abo ne kutwala bisemi byabo mu buzha. Davida wakonsheshe kulanguluka’mba byo ajinga mushilikale, wakonsheshe kumona jishinda jimo ja kupokolwelamo bano bantu bo batwajile mu buzha. Davida  kechi byo byo aubile ne. Aye walombele Yehoba kuba’mba amutangijile. Na bukwasho bwa ñanga wa Lesa aye Abiata, Davida walombele kwi Yehoba amba: “Nanchi neipupile ino nzhita nyi?” Yehoba waswishishe Davida kuya na kulwa nabo, kabiji wamubuujile’mba ukapokolola bantu bo basendele mu buzha. (1 Sam. 30:7-10) Mwakonsha kufunjilako ka ku kino kyamwekele?

11. Mwafwainwa kuba byepi saka mukyangye kufuukulapo bya kuba?

¹¹ Mwafwainwa kulomba maana saka mukyangye kufuukula bya kuba. Mwafwainwa kwipuzha bansemi benu. Kabiji mwakonsha kwipuzhako ne bakulumpe mu kipwilo. Yehoba waketekela bakulumpe mu kipwilo, ne anweba mwafwainwa kwibaketekela. Yehoba wibamona’mba “bya bupe” ku kipwilo. (Efi. 4:8) Mukamwenamo bingi mu kulondela lwitabilo lwabo ne ku byambo byo bemufundako. Pano twayai twisambe byo twakonsha kufunjilako kwi Mfumu Asa.

12. Ñanyi byubilo byajinga na Mfumu Asa kimye kyo atendekele bukalama bwanji?

¹² Byo akijingatu nsongwalume, Mfumu Asa wipelwile kabiji kechi wajinga na moyo ne. Kimye kyo aswaine shanji aye Abiya pa bufumu, Asa watendekele mukwekele wa kufumyamo bankishi mu kyalo. Kabiji “waambijile bena Yuda kukeba Yehoba Lesa wa bashakulu babo ne kulondela Mizhilo ne mikambizho yanji.” (2 Moba 14:1-7) Kabiji kimye Zela mwina Etiopya kyo aishile na kulukuka Yuda na nzhita ya bashilikale 1,000,000, Asa walombele bukwasho bwa Yehoba ne kwamba’mba: “Anweba Yehoba, kechi kyakatazha kwi anweba kukwasha bantu bavula nangwa boba babula ngovu ne. Anweba Yehoba Lesa wetu, tukwashai, mambo twakinka manungo mwi anweba.” Abino byambo byawama bimwesha kuba’mba Asa waketekejile mwi Yehoba amba ukamupulusha ne kupulusha bantu banji. Asa waketekejile mwi Shanji wa mwiulu, kabiji “Yehoba wakwashishe Asa ne bena Yuda kushinda bena Etiopya.”—2 Moba 14:8-12.

13. Ñanyi kintu kyamwekele mu bwikalo bwa kwa Asa mu kuya kwa kimye, kabiji mambo ka?

¹³ Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Asa waumvwine bingi moyo kimye kyo bamulukukile ku nzhita ya bashilikale 1,000,000. Bino na mambo a kuba’mba waketekejile mwi Yehoba, Asa washinjile. Pano bino, kyataminekotu ke kya kuba’mba, Asa byo aikele na lukatazho lucheche, kechi waipwizhe Yehoba ne. Kimye kyo bakebelenga kumulukuka kwi mfumu watamine bingi wa bena Isalela aye Baasha,  Asa walombele bukwasho bwa mfumu wa Silya. Kino kyo afuukwilepo kuba kyaletele malwa akabotoka! Kupichila mwi ngauzhi wanji Hanani, Yehoba wabuujile Asa amba: “Na mambo a kuba mwaketekejile mwi mfumu wa Silya ne kubula kuketekela mwi Yehoba Lesa wenu, nzhita ya mfumu wa Silya yapuluka mu kuboko kwenu.” Kufumatu kikye kimye, Asa walwilengatu makondo kimye kyonse. (2 Moba 16:7, 9; 1 Mfu. 15:32) Tubena kufunjilako ka?

14. Kwesakana na byaamba 1 Timoti 4:12, mwakonsha kumwesha byepi amba mwaketekela mwi Yehoba, kabiji ki ka kikafumamo?

¹⁴ Twajijilai kwipelula ne kukinka manungo mwi Yehoba. Kimye kyo mwabatizhiwe, mwamwesheshe luketekelo lukatampe mwi Yehoba. Kabiji Yehoba waumvwine bingi bulongo kwimutambwila mu kisemi kyanji. Kintu kyo mwafwainwa kuba luno ke kutwajijila kuketekela mwi Yehoba. Kyapeela bingi kuketekela mwi Yehoba pa kufuukula bintu bikatampe mu bwikalo. Bino mwafwainwa kubanga byepi inge kechi mubena kufuukula bintu bikatampe ne? Kyanema bingi kuketekela mwi Yehoba pa kufuukula bya kuba, nabiji pa kusala bya kisangajimbwe, nkito, ne pa kwibikila bikonkwanyi mu bwikalo. Kange muketekelenga mu maana enu ne. Pakuba mwafwainwa kukebakeba mafunde a mu Baibolo akonsha kwimukwasha, ne kwiengijisha pa kufuukulapo kyo mukeba kuba. (Maana 3:5, 6) Umvwe mwauba bino, mukasangajika Yehoba kabiji balongo ne banyenga mu kipwilo bakemunemeka.—Tangai 1 Timoti 4:12.

15. Kwesakana na byaamba 2 Byambo bya Moba 18:1-3; 19:2, ñanyi bintu byalubankenye Mfumu Yehoshafwata?

¹⁵ Byonka byo tuji atweba bonse, ne anweba mwi bambulwa kulumbuluka, kabiji pa bimye bimo mwakonsha kulubankanya. Pano bino, kino kechi kyakonsha kwimulengela kukankalwa kwingijila Yehoba papelela bulume bwenu ne. Langulukai pa byo kyajinga ku Mfumu Yehoshafwata. Wajinga na byubilo byawama byavula. Byo akijingatu nsongwalume, “wakebele Lesa wa shanji ne kulondela mikambizho yanji.” Kabiji watumine babinemanga kupitañana mu mizhi yonse ya mu Yuda na kufunjisha bantu pe Yehoba. (2 Moba 17:4, 7) Nangwa kya kuba waingijilenga na muchima yense, bino bimye bimo Yehoshafwata kechi wafuukwile bintu bulongo ne. Na mambo a kino, Yehoshafwata bamupele lujimuno lwakosa ku muntu waimenejilengako Yehoba. (Tangai 2 Byambo bya Moba 18:1-3; 19:2.) Mwakonsha kufunjilako ka ku jino jishimikila?

16. Mwakonsha kufunjilako ka ku byapichilemo Rajeev?

 ¹⁶ Mwafwainwa kumvwina lujimuno ne kwingijilapo. Kampe byonka biji bansongwalume bavula, ne anweba kimukatazha kutangizhako mwingilo wa Yehoba mu bwikalo bwenu. Inge byo byo kiji, kechi mwafwainwa kwakamwa ne. Langulukai pa byapichilemo mulongo ukitwala wa jizhina ja Rajeev. Waambile pa kimye kyo ajinga bingi mwanyike amba: “Mu yoya myaka kechi nayukile ne bintu byo nakebelenga kuba mu bwikalo ne. Byonka byuba banyike bavula, natemenwe bingi makayo nabiji mpila ne bya kisangajimbwe kukila kuya na kupwila nangwa mu mwingilo.” Ñanyi kintu kyakwashishe Rajeev? Mukulumpe mu kipwilo uji na kifyele wamujimwineko. Rajeev washimikizhe’mba: “Mukulumpe mu kipwilo wankwashishe kulanguluka pa jifunde jiji pa 1 Timoti 4:8.” Rajeev wipelwile ne kumvwina luno lujimuno, kabiji walangulukilepo bulongo pa bintu byo anemeka mu bwikalo. Waambile’mba: “Nafuukwilepo kutangizhako kwingijila Yehoba mu bwikalo bwami.” Ki ka kyafuminemo? Rajeev walumbulwile’mba: “Byo papichiletu myaka icheche kufuma po bampejile luno lujimuno, nafikijilemo kwikala nkwasho mu kipwilo.”

17. Balongo ne banyenga bakoma bomvwa byepi pa bansongwalume babena kwingijila Yehoba?

¹⁷ Ba mu kipwilo bakoma bemusanchila bingi anweba bansongwalume mubena kwingijila Yehoba pamo na bano balongo ne banyenga. (Zefwa. 3:9) Batemwa bingi byo mwingila na mukoyo, kizaku ne bulume bo muji nabo bwa kwingila mwingilo yense ye bemupa. Musangajika michima yabo.—1 Yoa. 2:14.

18. Kwesakana na byaamba Byambo bya Maana 27:11, Yehoba umvwa byepi pa bansongwalume bamwingijila?

¹⁸ Anweba balongo bansongwalume, vulukainga kuba’mba Yehoba wimutemwa kabiji wimuketekela. Waambijile jimo amba mu moba a ku mpelo, bansongwalume bavula bakepana bene na muchima yense. (Sala. 110:1-3) Wayuka kuba’mba mwamutemwa kabiji mubena kusaka kumwingijila papelela bulume bwenu. Onkao mambo, mwafwainwa kutekenyanga bakwenu, ne kwitekenya anweba bene. Inge mwalubankanya, mwafwainwa kuswa lujimuno, ne kwilumona’mba lwafuma kwi Yehoba. (Hebe. 12:6) Teshaingako muchima kwingila mingilo yo bemupa. Kyakila pa byonse, sangajikainga muchima wa Shenu wa mwiulu mu byonse byo muba.—Tangai Byambo bya Maana 27:11.