Sala * waambile’mba: “Amiwa nji bingi na bumvu kabiji nelengulula bingi. Onkao mambo, kechi nkasuluka inge kya kuba natanwa na bantu babula bumvu kabiji babula moyo ne. Bino nkasuluka inge nji na muntu wakooka muchima kabiji wipelula. Muntu uji na bino byubilo nkasuluka kumubuula byo ndanguluka ne kwisamba nanji pa makatazho ami. Balunda nami bavula byo byo baji.”

Byaambile Sala bimwesha kuba’mba inge twakooka muchima bakwetu baketutemwa. Kabiji kukooka muchima kusangijika Yehoba. Baibolo waamba’mba: “Vwalai muchima . . . wakooka.” (Kolo. 3:12) Kukooka muchima kulumbulula ka? Yesu wamwesheshe byepi kukooka muchima? Kabiji kino kyubilo kyakonsha kwitulengela byepi kwikala na lusekelo?

Kukooka muchima ke kyubilo kikala na muntu wa mutende. Muntu wakooka muchima ubila bakwabo lusa ne kifyele kabiji utekanya ne kwikanya inge ubena kupita mu bintu byakonsha kumuzhingijisha.

Kukooka muchima kechi kulumbulula’mba muntu wazenzalala ne. Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “kukooka muchima” bekingijisha pa kwamba pa mbili ye bafunjisha bulongo. Uno mbili utwajijila kwikala na bulume, bino na mambo a kumufunjisha, wingijisha bulongo bulume bwanji. Kyo kimotu ne atweba inge twaikala bakooka muchima, twakonsha kuleka miteeto yatama ne kwikala mu mutende na bakwetu.

Mwakonsha kulanguluka’mba, ‘Amiwa kechi nakooka muchima ne.’ Tubena kwikala mu ntanda muji bantu bashinta kabiji babula kutekanya. Onkao mambo, kyakonsha kwitukatazha kwikala bakooka muchima. (Loma 7:19) Na mambo a kino, twafwainwa kwingila na ngovu pa kuba’mba twikale bakooka muchima. Bino na bukwasho bwa mupashi wa Yehoba, twakonsha kwikala na kino kyubilo. (Nga. 5:22, 23) Mambo ka o twafwainwa kwingijila na ngovu kwikala bakooka muchima?

Kukooka muchima ke kyubilo kilengela muntu kumutemwa ku bakwabo. Byonka byaambile Sala, tukasuluka inge tuji na muntu wakooka muchima. Yesu ye mwine ye twafwainwa kufunjilako kwikala bakooka muchima ne kifyele. (2 Ko. 10:1) Nangwatu baana ba bacheche babujile kumuyuka bakebelenga kwikala pepi ne aye.—Mako 10:13-16.

Kukooka muchima kwitukwasha atweba bene ne bantu bo tupwanañana nabo. Inge twakooka muchima, kechi tukazhingilanga bukiji ne. (Maana 16:32) Na  mambo a kino, kechi tukakozhanga ku muchima bakwetu, kubikapotu ne bantu bo twatemwa ne. Onkao mambo, kechi tukelangulushangapo ne. Kabiji bakwetu nabo bakamwenamo mambo tukekanyanga ne kubula kuzhingila bukiji. Kabiji kechi tukebakozhanga ku muchima ne.

Nangwa kya kuba Yesu wapayankene bingi na mwingilo ye aingijilenga, bino wamweshanga kukooka muchima ku bonse. Bantu bavula pa kimye kyo ajinga pano pa ntanda, banemejilwe na makatazho avula, kabiji bakebewenga kwibakokolosha. Kyamweka kibatekeneshe bingi Yesu byo ebambijile’mba: “Iyai ko nji, . . . mambo . . . nakooka muchima.”—Mat. 11:28, 29.

Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba twikale bakooka muchima byonka byajinga Yesu? Tufunda Mambo a Lesa pa kuba’mba tuyuke Yesu byo aubanga na bantu ne byo aubile na bintu byakatezhe. Ne atweba inge twapita mu bintu byakonsha kwitulengela kuleka kukooka muchima, tukebikako kulondela byaubile Yesu. (1 Pe. 2:21) Langulukai pa bintu bisatu byakwashishe Yesu kwikala wakooka muchima.

Yesu wipelwile bingi. Yesu waambile’mba wajinga ‘kimote kabiji wakooka muchima.’ (Mat. 11:29) Baibolo watongola bino byubilo bibiji mambo kukooka muchima kwendela pamo na kwipelula. (Efi. 4:1-3) Mambo o kyaikela bino?

Kwipelula kwitukwasha kubula kuzhingila bukiji nangwa kumvwa bibi ku muchima na mambo a byamba bakwetu pe atweba. Yesu waubile byepi kimye kyo bamwendelekelenga’mba “kiji kabiji kitomi”? Byubilo byanji byamwesheshe’mba byo bamwambijilenga kechi byajinga bya kine ne, waambile na kukooka muchima amba “maana amwekela mu bintu byaoloka byuba muntu.”—Mat. 11:19.

Inge umo waamba byambo byabula kufwainwa pa kikoba kyenu, pa kwikala mwanamulume nangwa mwanamukazhi, nangwa pa mwapita bwikalo bwenu, nanchi kechi mwafwainwa kwibikako kukumbula na muchima wakooka nenyi? Mukulumpe mu kipwilo ku South Africa aye Peter waambile’mba: “Inge kya kuba naumvwa bibi ku muchima pa kyaamba muntu, neipuzha namba, ‘Inge wajinga Yesu inge wauba byepi?’” Kabiji wanungilepo’mba: “Nafunda kubula kuzhingila bukiji.”

Yesu wayukile’mba bantu bonse bambulwa kulumbuluka. Baana ba bwanga ba kwa Yesu bakebanga kuba byawama, bino na mambo a bumbulwa kulumbuluka, kechi baubanga byawama kimye kyonse ne. Bufuku bwapeleleko saka bakyangye kukwata Yesu ne kumwipaya, Petelo, Yakoba ne Yoano bakankelwe kutwajijila kulaba byonka bibambijile Yesu. Bino Yesu wayukile kyalengejile’mba balaale. Waambile’mba: “Kine muchima wakebesha, pakuba mubiji wakooka.” (Mat. 26:40, 41) Yesu kechi wazhingijile batumwa banji ne, mambo wayukile’mba bajinga bambulwa kulumbuluka.

Nyenga Mandy watemenwe bingi kulengulula bakwabo, bino luno wibikako kwikala wakooka muchima byonka biji Yesu. Waambile’mba: “Mvuluka kuba’mba bantu bonsetu bambulwa kulumbuluka, kabiji nta muchima pa byubilo byabo byawama byonka byuba Yehoba.” Nanchi kulondela Yesu byo aumvwinanga lusa bantu bambulwa kulumbuluka kwakonsha kwimukwasha ne anweba kumwesha kukooka muchima ku bakwenu nyi?

Yesu waketekejile mwi Lesa. Yesu byo ajinga pano pa ntanda wachinchikile makatazho avula. Bamo kechi baumvwishishe byambo byo aambile ne, bakwabo bamubilenga mwenga, ne kumumanyika. Nangwa byonkabyo, watwajijile kukooka muchima mambo “wipaine aye mwine ku yewa uchiba mambo mo aolokela.” (1 Pe. 2:23) Yesu wayukile kuba’mba Shanji wa mwiulu pa kimye kyafwainwa ukamukwasha ne kukambula bamubilenga byatama.

Inge twazhingila ne kukeba kupwisha nshiji, twakonsha kulengela bintu kuya mu nsunya. Binembelo bituvululamo’mba: “Bukaji bwa muntu kechi buleta bololoke bwa Lesa ne.” (Yako. 1:20) Nangwatu inge tuji na kishinka kitulengela kuzhingila, bino na mambo a bumbulwa kulumbuluka, twakonsha kukumbwila mu jishinda jatama.

Nyenga wa ku Germany aye Cathy walangulukanga’mba, ‘Inge wabula kwilamwina obe mwine, kafwako ukakulamwinako ne.’ Bino byo afunjile kuketekela mwi Yehoba, wapimpwile milanguluko yanji. Waambile’mba: “Luno kechi ngikala na milanguluko ya kukeba kwilamwina amiwa mwine ne. Nkumbula na muchima wakooka mambo nayuka’mba Yehoba ukafumyapo bintu  byonse byatama pano pa ntanda.” Inge bakimubapo kala nshiji, kwikala byonka byajinga Yesu waketekejile mwi Lesa kukemukwasha ne anweba kwikala na muchima wakooka.

Yesu waambile’mba inge tukeba kwikala na lusekelo, twafwainwa kwikala bakooka muchima. Waambile’mba: “Bo ba lusekelo aba bakooka michima.” (Mat. 5:5) Monai kukooka muchima byo kwakonsha kwitukwasha mu bintu byalondelapo.

Kukooka muchima kukepeshako bijikila mu masongola. Mulongo wa ku Australia aye Robert, waambile’mba: “Naambijile bakazhi bami byambo byavula bikozha ku muchima. Bino inge waamba byambo kwa kubula kutekanya saka wazhingila, kechi wakonsha kwibibwezha ne. Naumvwine bingi kutama ku muchima byo namwene byambo byo naambile byo bibakozhezhe ku muchima.”

“Atweba bonse twituntula javula” mu byambo, kabiji byambo bya kupulumuka byakonsha kuleta makatazho mu masongola. (Yako. 3:2) Kukooka muchima kwitukwasha kutekanya ne kulama lujimi wetu.—Maana 17:27.

Ba Robert baingijile na ngovu kwikala na muchima watekanya ne kwikanya. Ki ka kyafumamo? Baambile’mba: “Ano moba inge twapusenamo na benakwami, nebikako kutelekesha ku byo babena kwamba, ne kwamba saka natekanya ne kubula kuzhingila. Luno twikala mu mutende na benakwami.”

Kukooka muchima kwitukwasha kwikala bulongo na bakwetu. Bantu bazhingila bukiji kechi bekala na balunda bavula ne. Bino kukooka muchima kwitukwasha “kulama buumo . . . mu mutende ulengela kukwatankana.” (Efi. 4:2, 3) Cathy ye twaambapo kala, waambile’mba: “Kukooka muchima kwankwasha kupwanañana na bakwetu nangwa kya kuba kikatazha kuyila mumo na bantu bamo.”

Kukooka muchima kulengela kwikala na mutende wa mu milanguluko. Baibolo waesakanya “maana afuma mwiulu” na kukooka muchima ne mutende. (Yako. 3:13, 17) Muntu wakooka muchima wikala na “muchima watekanya.” (Maana 14:30) Martin wibikako kwikala wakooka muchima waambile’mba, “Ano moba kechi nkebatu kuba’mba bintu byubiwe mu jishinda jo nkeba ne, kabiji nji na mutende wa mu milanguluko ne lusekelo.”

Ibyo, kechi kyapela kukooka muchima ne. Mulongo umo waambile’mba: “Kwambatu kishinka, kufikatu ne lelo jino, bimye bimo nzhingila bingi.” Bino Yehoba yenka witutundaika kwikala bakooka muchima, uketukwasha kwikala na uno muchima. (Isa. 41:10; 1 Timo. 6:11) Wakonsha ‘kupwisha kwitufunjisha’ ne ‘kwitukosesha.’ (1 Pe. 5:10) Mu kuya kwa kimye, byonka byajinga mutumwa Paulo, ne atweba twakonsha kumwesha ‘kukooka muchima ne lusa lwa Kilishitu.’—2 Ko. 10:1.