1-2. Tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

TUJI na bishinka byavula bibena kumwesha’mba tubena kwikala mu moba a kupelako a buno bwikalo. Katatakatu Yehoba ne Yesu Kilishitu bakonaune makafulumende onse alwisha Bufumu bwa Lesa. Kino saka kikyangye kubiwa, mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke ne mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge bakatwajijila kushenkana ne kumanyika bantu ba Lesa.

² Mu uno mutwe, tusakwisamba bungauzhi bwanembwa pa Danyela 11:40–12:1. Tusakufunda ne kuyuka mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke lelo jino ne ene mambo o twakonsha kutwajijila kwikala na luketekelo lwa kuba’mba Yehoba uketupulusha mu bintu bibena kwiya kulutwe.

3-4. Mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke lelo jino ye ñanyi? Lumbululai.

³ Kafulumende wa Soviet Union byo bamufumishepo mu 1991, bantu ba Lesa bekala mu bino byalo bebapele “bukwasho bucheche,” ko kuba’mba bwana bwa bene bwa kupopwela Lesa. (Da. 11:34) Na mambo a kino, basapwijilenga kwa kubula lukatazho, kabiji kechi pabanjile ne, basapwishi bajinga mu byalo byo balaminenga kala ku kafulumende wa Communist bavujijileko bingi. Mu kuya kwa kimye, kyalo kya Russia ne byalo bikwabo bikitundaika, baikele ke mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke. Byonka byo twisambile mu mutwe wafumako, pa kuba’mba kafulumende afikilemo kutelwa’mba mfumu wa ku buyeke nangwa ku bulenge, wafwainwa kuba bino bintu bisatu: (1) wafwainwa kulama byalo muji bantu ba Lesa bavula ne kwibamanyika, (2) wafwainwa kumwesha’mba  washikwa Yehoba ne bantu banji, ne (3) kwikyombesha na mfumu mukwabo.

⁴ Monai ene mambo o twakonsha kwambila’mba mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke lelo jino ke Russia ne byalo bikwabo bikitundaika. (1) Balukukile bantu ba Lesa kupichila mu kukanya mwingilo wa kusapwila ne kumanyika balongo ne banyenga bavula bingi bekala mu byalo byo balama. (2) Byubilo byabo bimwesha’mba bashikwa Yehoba ne bantu banji. (3) Babena kwikyombesha na mfumu wa ku bulenge, ko kuba’mba Anglo-America. Twayai tumone byauba kyalo kya Russia ne byalo bikwabo byo kyakwatankana nabyo bimwesha’mba ye mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke.

5. Danyela 11:40-43, waamba pa ñanyi kimye, kabiji ñanyi bintu bikatwajijila kubiwa?

⁵ Tangai Danyela 11:40-43. Buno bungauzhi bwaamba pa kimye kya ku mpelo. Abino byepelo byaamba pa kushenkana kuji pakachi ka mfumu wa ku buyeke ne mfumu wa ku bulenge. Byonkatu byaambijile jimo Danyela, mu kimye kya ku mpelo, mfumu wa ku bulenge ne mfumu wa ku buyuke bakatwajijila ‘kwilwisha,’ nangwa’mba ‘kwipikankanya masengo.’—Da. 11:40; tubyambo twa munshi.

6. Ñanyi bishiino bimwesha’mba bamfumu babiji babena kushenkana?

⁶ Mfumu wa ku kabeta ka buyeke ne mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge batwajijila kwilwisha pa kuba’mba bamone uji na bulume kukila mukwabo. Langulukai pa kyamwekele Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yapwile, kimye kafulumende wa Soviet Union ne byalo bikwabo byakwatankene na uno kafulumende byatendekele kulama byalo byavula mu Europe. Byaubile mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke byalengejile mfumu wa ku kabeta ka bulenge kumvwañana na byalo bikwabo kuleta pamo mazhita a bashilikale ne kulenga kipamo kitelwa’mba NATO. Mfumu wa ku kabeta ka buyeke watwajijile kwikyombesha na mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge kupichila mu kwingijisha mali avula kulenga mazhita akatampe. Mfumu wa ku kabeta ka buyeke ne mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge belwishishenga kupichila mu kutundaika byalo bikwabo byalwishishenga bano bamfumu babiji mu Africa, Asia, ne mu Latin America. Mu myaka ya kulutwe kuno, Russia ne byalo mo bakwatankena babena kutangijila byalo byavula bingi mwaya ntanda yonse. Kabiji babena kulwa na mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge kwingijisha makompyuta. Bano bamfumu babiji babena kwipamo mambo a kwingijisha mitanchi ya pa makompyuta pa kuba’mba balubankanye bukomo bwa bakwabo ne kuvundankanya bya bumulwila ntanda. Kabiji byonkatu byaambijile jimo Danyela, mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke watwajijila kulukuka bantu ba Lesa.—Da. 11:41.

7. “Kyalo Kyawama” kilumbulula ka?

⁷ Danyela 11:41 waamba’mba mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke ukatwela mu “kyalo Kyawama.” Ñanyi kyalo kyonkakyo? Mu kimye kyanembejilwemo Baibolo, kyalo kya bena Isalela kyo kyajinga “kyalo kyawamine bingi kukila byalo byonse.” (Ezi. 20:6) Kino kyalo kyawamine bingi mambo yo yajinga mpunzha bantu mo bapopwelanga Yehoba. Kufumatu pa Pentekosita 33 C.E., kino “kyalo” kechi kilumbulula kyalo kimo nangwa mpunzha imo ne, mambo bantu ba Yehoba bajitu konse konse pano pa ntanda. Pakuba “kyalo Kyawama” lelo jino ke mwingilo wa bantu ba Yehoba wavwangamo kupopwela Yehoba kupichila mu kupwila ne kusapwila.

8. Mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke watwelele byepi mu “kyalo Kyawama”?

⁸ Mu ano moba a kupelako, mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke watwela mu “kyalo Kyawama”  bimye byavula bingi. Kimye kafulumende wa Nazi mu Germany kyo ajinga mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke, kikatakata kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda yonse, uno mfumu watwelele mu “kyalo Kyawama” kupichila mu kumanyika ne kwipaya bantu ba Lesa. Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yapwile, kafulumende wa Soviet Union byo aikele mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke, uno mfumu watwelele mu “kyalo Kyawama” kupichila mu kumanyika bantu ba Lesa ne kwibapangila mu kyalo kingi.

9. Mu myaka ya kulutwe kuno, Russia ne byalo mo bakwatankena batwela byepi mu “kyalo Kyawama”?

⁹ Mu myaka ya kulutwe kuno, Russia ne byalo mo bakwatankena nabo batwela mu “kyalo Kyawama.” Bauba byepi byobyo? Mu mwaka wa 2017, mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke ujiko luno washinkile mwingilo wa bantu ba Yehoba ne kutaya balongo ne banyenga bamo pa kaleya. Kabiji wakanya ne mabuku etu, kubikapotu ne Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya. Waangata ne ofweshi wa musampi mu Russia ne Mazubo a Bufumu ne Mazubo a Kubuñenamo. Na mambo a bino byonse byamwekele, mu mwaka wa 2018, Jibumba Jitangijila jaambile’mba Russia ne byalo mo byakwatankena ye mfumu wa ku buyeke. Pano bino, nangwa kya kuba bantu ba Yehoba bebamanyika, kechi balwisha kafulumende nangwa kukeba kupimpula kafulumende ne. Pakuba balondela lujimuno lwa mu Baibolo lwa kulombelako “bonse baji pa bifulo bikatampe,” kikatakata inge babena kufuukula bintu byakonsha kwitulengela kubula kukasuluka kupopwela Lesa.—1 Timo. 2:1, 2.

10. Nanchi mfumu wa ku buyeke ukashinda mfumu wa ku bulenge nyi? Lumbululai.

¹⁰ Bungauzhi bwanembwa pa Danyela 11:40-45 bwaamba kikatakata pa mfumu wa ku buyeke. Nanchi kino kibena kulumbulula’mba ukashinda mfumu wa ku bulenge nyi? Ine. Mfumu wa ku bulenge ukatwajijila kwikalako kufikatu ne kimye Yehoba ne Yesu kyo bakonauna makafulumende a bantu onse pa nkondo ya Amagedonyi. (Lum. 19:20) Mambo ka o twashiinwa bino? Langulukai pa bungauzhi bwa Danyela ne bwa mu Lumwekesho byo bwaamba.

11. Byambo biji pa Danyela 2:43-45 bilumbulula ka? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

¹¹ Tangai Danyela 2:43-45. Ngauzhi Danyela walumbulula ndonda ya makafulumende a bantu amanyika bantu ba Lesa. Ano makafulumende bealumbulula’mba mbaji ya lukipashañano mukatampe wa kyela. Kafulumende wapelako mu ino ndonda bamulumbulula’mba maulu a lukipashañano o balenga na kyela kya kapotwe kyavwangakana na buchimba. Ano maulu emenako bufumu buji bingi na bulume bwa Anglo-America. Buno bungauzhi bumwesha kuba’mba bufumu bwa Anglo-America bukatwajijila kwikalako kufikatu ne kimye Bufumu bwa Lesa kyo bukonauna makafulumende a bantu.

12. Mutwe wa butanu na bubiji wa uno lukinyama wimenako ka, kabiji mambo ka kuyuka kino o kwanemena?

¹² Mutumwa Yoano naye walumbulula ndonda ya makafulumende aji bingi na bulume alama byalo muji bantu ba Yehoba. Mu bungauzhi bwa kwa Yoano, ano makafulumende beemenako ku lukinyama uji na mitwe itanu na ibiji. Mutwe wa butanu na bubiji wa uno lukinyama wimenako bufumu buji bingi na bulume bwa Anglo-America. Kino kyanema bingi mambo lukinyama kechi bamumweshapo saka aji na mutwe mukwabo kununga pa wa butanu na bubiji ne. Mutwe wa butanu na bubiji wa uno lukinyama ukatwajijila kulama kufikatu ne kimye Kilishitu ne mazhita anji a mwiulu kyo akonauna uno mutwe ne lukinyama yense. *—Lum. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. “Gogi wa mu ntanda ya Magogi” ye ñanyi, kabiji ki ka kikamulengela kuzhingila ne kulukuka bantu ba Lesa?

¹³ Bungauzhi bwanembele Ezikyo bwitukwasha kuyuka kikakonsha kumweka mu moba a kupelako a mfumu wa ku buyeke ne mfumu wa ku bulenge. Inge twamona bungauzhi buji pa Ezikyo 38:10-23; Danyela 2:43-45; 11:44–12:1 ne Lumwekesho 16:13-16, 21 kuba’mba bubena kwamba pa kintutu kimo, ko kuba’mba bintu byalondelapo byo bikamweka.

¹⁴ Byo pakapita kimye kufuma kimye kikatendeka malwa akatampe, “bamfumu ba pano pa ntanda ponse” bakakwatankana ne kulenga jibumba ja bisaka bya bantu. (Lum. 16:13, 14; 19:19) Abino bisaka bya bantu bikakwatankana pamo byo byo batela mu Binembelo amba “Gogi wa mu ntanda ya Magogi.” (Ezi. 38:2) Abino bisaka bikakwatankana pamo bikalukuka bantu ba Lesa ne kukeba kwibonaunatu bonse. Ki ka kikalengela’mba balukuke bantu ba Lesa? Mu bungauzhi bwaamba pa kikye kimye, mutumwa Yoano waambile’mba mvula wa mabwe akatampe akafuma mwiulu ne kuponena balwanyi ba Lesa. Uno mvula wa mabwe wafwainwa wimenako byambo bya luzhachisho bikasapwilanga bantu ba Yehoba. Kyamweka bino byambo byo bikazhingijisha Gogi wa Magogi ne kumulengela kutula bulemo bantu ba Lesa kuba’mba ebazhiye bonse pano pa ntanda.—Lum. 16:21.

15-16. (a) Ñanyi bintu bikamweka byalumbululwa pa Danyela 11:44, 45? (b) Ki ka kikamwekela mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke ne Gogi wa Magogi?

¹⁵ Kyamweka byambo bya luzhachisho ne kulukukwa kwa bantu ba Lesa ku balwanyi ba Lesa byo bintu bimo byo baambapo pa Danyela 11:44, 45. (Tangai.) Pa kino kinembelo, Danyela waambile’mba “bintu byo akomvwa kufuma ku musela ne ku kabeta ka ku buyeke,” bikamufichisha ku muchima mfumu wa ku buyeke kabiji “ukaya na bukaji.” Mfumu wa ku buyeke ukeba “konauna ne kuvizha bantu bavula.” Bano “bantu bavula” kyamweka bemenako bantu ba Yehoba. * Kabiji kyamweka Danyela walumbulwilenga bantu ba Lesa byo bakebalukuka jikapelako.

¹⁶ Kuno kulukukwa kwa bantu ba Lesa ku mfumu wa ku buyeke ne makafulumende onse a pano pa ntanda, kukakolomona bukaji bwa Lesa wa Bulume Bonse ne kuleta nkondo ya  Amagedonyi. (Lum. 16:14, 16) Pa kyo kya kimye, mfumu wa ku buyeke pamo na bisaka bya bantu, ko kuba’mba Gogi wa Magogi bakamonauna, kabiji “kafwako nangwa umo ukamukwashako ne.”—Da. 11:45.

17. Mikela “mfumu mwine” ye batongola pa Danyela 12:1 ye ñanyi, kabiji uba byepi?

¹⁷ Kyepelo kyalondelapo kitukwasha kuyuka mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke ne byalo mo bakwatankena byo bakebonauna ne atweba byo tukapuluka. (Tangai Danyela 12:1.) Kino kyepelo kilumbulula ka? Mikela ke jizhina jikwabo ja Mfumu ubena kulama aye Kilishitu Yesu. Watwajijila ‘kwimenako’ bantu ba Lesa kutendeka mu mwaka wa 1914 kimye kyaikajikilwe Bufumu bwanji mwiulu. Kabiji katatakatu “ukeya” na konauna balwanyi banji pa nkondo ya Amagedonyi. Ino nkondo yo ikapelako Danyela yo aambilepo’mba “kukekala malwa” akyangye kumwekapo kala kufumatu kimye kyatendekele kwikalako kisaka kya bantu. Bungauzhi bwa kwa Yoano bwanembwa mu Lumwekesho bwaamba pa kimye kya kunangijila ku ino nkondo amba kimye kya “malwa akatampe.”—Lum. 6:2; 7:14.

18. Mambo ka o twafwainwa kubujila kwakamwa pa bintu bikamweka kulutwe?

¹⁸ Kechi twafwainwa kwakamwa byo tubena kutengela bintu biji kulutwe ne. Mambo Danyela ne Yoano baambile’mba Yehoba ne Yesu bakapulusha bakalume babo mu kimye kya malwa akatampe. Danyela waambile’mba bantu bakapuluka mazhina abo ‘bakeanemba mu buku.’ (Da. 12:1) Pano twakonsha kuba byepi pa kuba’mba mazhina etu anembwe mu buku? Twafwainwa kumwesha’mba twaitabila mwi Yesu, Mwana Mukooko wa Lesa. (Yoa. 1:29) Twafwainwa kumwesha patoka kwipana kwetu kwi Lesa kupichila mu kubatizhiwa. (1 Pe. 3:21) Kabiji twafwainwa kutundaikanga Bufumu bwa Lesa kupichila mu kwibikako kukwasha bantu kuyuka Yehoba.

19. Twafwainwa kubanga byepi kino kimye, kabiji mambo ka?

¹⁹ Kino kyo kimye kya kukosesha luketekelo lwetu mwi Yehoba ne mu jibumba ja bakalume banji ba kishinka. Kabiji kino kyo kimye kya kutundaika Bufumu bwa Lesa. Inge twauba bino, baketupulusha kimye Bufumu bwa Lesa kyo bukonauna mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke ne mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge.