1-2. Nnembi umo waambile’mba ka, kabiji tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

LELO jino, bantu bavula bingi bamba’mba baitabila mwi Yesu, bino kechi balondela mafunjisho anji ne. (2 Timo. 4:3, 4) Nnembi umo waambile’mba: “Inge kya kuba kwaiya ‘Yesu’ mukwabo ano moba wafwainwa kwamba bintu byonka byaaamile Yesu mutanshi . . . , abya twakonsha kumukana byonka bantu byo bamukaine myaka 2,000 yapitapo nyi? . . . Mukumbu ke wa kuba’mba, ee, twakonsha kumukana.”

² Kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda, bantu bavula baumvwine byo afunjishenga ne kumona bya kukumya byo aubile, bino bakaine kumwitabila. Mambo ka? Mu mutwe wafumako, twisambile bishinka bina byalengejile bantu kwituntula na mambo a bintu byaambile Yesu ne byo aubile. Pano twayai twisambe bishinka bikwabo bina. Byo tusakwisambanga pa bino bishinka, tusakumona ene mambo bantu lelo jino o bakaina baana ba bwanga ba kwa Yesu ne byo twakonsha kuchinuzhuka kwituntula.

3. Ñanyi bintu byaubile Yesu byalengejile bantu bamo kwituntula?

³ Yesu byo ajinga pano pa ntanda, wapwanañananga na bantu bapusana-pusana. Wajanga kajo na banonshi ne bantangi bajinga bingi na bulume, bino kimye kyabaya waikalanga na bayanji ne balanda. Kabiji waubilanga lusa bantu bo bamonanga ku bavula amba “bandengamambo.” Bantu bamo bemonanga koloka abo bene betuntwile na mambo a byaubile Yesu. Baipwizhe baana banji ba bwanga amba: “Mambo ka o mujiila ne kutomena pamo na basonkeshi ne bandengamambo?” Yesu wibakumbwile’mba:  “Bantu babula kukolwa kechi bakeba shayuka wa michi ne, poso aba bakolwa. Naishile na kwita bandengamambo kuba’mba balapile, kechi bantu baoloka ne.”—Luka 5:29-32.

4. Kwesakana na byaambile ngauzhi Isaya, Bayudea bafwainwe kuyuka ñanyi kishinka pe Mesiasa?

⁴ Binembelo byamba’mba ka? Kala kene Mesiasa saka akyangye kwiya, ngauzhi Isaya waambile’mba bantu bavula bakamukana. Buno bungauzhi bwaambijile jimo amba: “Aye bamulengulwile kabiji bantu kechi bamukebelenga ne . . . Kyajingatu nobe betufile kilungi kyanji. Bamulengulwile, kabiji twamumonanga nobe watutu.” (Isa. 53:3) Bungauzhi bwaambile’mba “bantu” kechi bakamukebanga Mesiasa ne. Onkao mambo, Bayudea bafwainwe kuyuka kuba’mba Yesu bakamukana.

5. Bantu bavula lelo jino bamona byepi baana ba bwanga ba kwa Yesu?

⁵ Nanchi luno lo lukatazho luji na bantu lelo jino nyi? Ee. Bantangi ba bupopweshi bomvwa bingi bulongo inge mu bipwilo byabo ke mwiye babinemanga, banonshi ne bantu bo bamona’mba ba maana. Bano bantangi batambwila bano bantu nangwa kya kuba baji na byubilo byatama kabiji boba bintu byashikwa Lesa. Bino bano bonka bantangi ba bupopweshi bashikwa bakalume ba Yehoba bengila na mukoyo kabiji baji na byubilo byawama na mambo a kuba’mba bantu bavula kechi bebamona’mba banema ne. Byonkatu byaambile Paulo, Lesa wasala ‘bantu balengululwa’ kwikala bakalume banji. (1 Ko. 1:26-29) Pano bino, Yehoba wanemeka bingi bakalume banji bonse ba kishinka.

6. Pa Mateo 11:25, 26, Yesu waambile’mba ka, kabiji twakonsha kulondela byepi mu ngayo yanji?

⁶ Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwituntula? (Tangai Mateo 11:25, 26.) Kange mute muchima pa bilanguluka bantu ba mu ino ntanda pa bantu ba Lesa ne. Yukai’mba Yehoba wingijishatu bantu bepelula kuba kyaswa muchima wanji. (Sala. 138:6) Kabiji langulukai pa bintu byavula bingi byauba Lesa kupichila mu kwingijisha bantu bo bamona ku bantu ba mu ino ntanda amba kechi ba maana ne.

7. Mambo ka Yesu o atelejile Bafaliseo amba bajimbijimbi, kabiji baubile byepi byo baumvwine kino?

⁷ Yesu wachinchikile ne kusanzamo bantangi ba bopopweshi bajingako pa kyo kya kimye na mambo a kubula kufunjisha bantu bya kupopwela Lesa mu jishinda jafwainwa. Pa kimye kimo, wamwesheshe kuba’mba Bafaliseo bajinga bajimbijimbi, mambo batangatu muchima pa kowa ku maboko kukila kuta muchima pa kulama bulongo bansemi babo. (Mat. 15:1-11) Kyamweka baana ba bwanga ba kwa Yesu bakuminye bingi pa kumvwa byambo byo aambile. Onkao mambo, bamwipwizhe’mba: “Nanchi mwayuka’mba Bafaliseo baji kuzhingila pa byo mwaji kwamba nyi?” Yesu wibakumbwile’mba: “Kichi kyonse kyabujile kujimba Batata ba mwiulu bakekizhulapo. Balekai bekalenga. Mambo bo bantangi bampofu. Umvwe mpofu watangijila mpofu mukwabo bonse baponena mu kimbo.” (Mat. 15:12-14) Nangwa kya kuba bantangi ba bupopweshi bazhingijile Yesu na mambo a bintu byo aambile, Yesu kechi walekele kwamba bukine ne.

8. Yesu wamwesheshe byepi kuba’mba kechi bupopweshi bonse butokesha Lesa ku muchima ne?

⁸ Kabiji Yesu wasolwele patoka mafunjisho a bupopweshi a bubela. Yesu kechi waambilepo’mba bupopweshi bonse bwaitabilwa kwi Lesa ne. Pakuba walumbulwile kuba’mba bantu bavula bakaya mu jishinda jabaya jitwala ku lonaiko, pakuba bachechetu bo bakaya mu jishinda jakatazha kwendamo jitwala ku bumi. (Mat. 7:13, 14) Walumbulwile kuba’mba bantu bamo bakambanga’mba bengijila Lesa, bino saka babula kumwingijila. Witujimwineko amba: “Jimukai na bangauzhi ba bubela beya kwi anweba mu biseba bya mikooko, bino mu michima yabo yo misuka  ikaji. Mukebayukila ku bipangwa byabo.”—Mat. 7:15-20.

9. Ñanyi mafunjisho a bupopweshi a bubela Yesu o asolwele?

⁹ Binembelo byamba’mba ka? Bungauzhi bwa mu Baibolo bwaambijile jimo amba mukoyo wa nzubo ya Yehoba ukamwikala ku muchima Mesiasa. (Sala. 69:9; Yoa. 2:14-17) Uno mukoyo walengejile Yesu kusolola patoka mafunjisho a bupopweshi bwa bubela nabiji ano: Bafaliseo baitabijile kuba’mba mweo kechi ufwa ne; bino Yesu wafunjishe kuba’mba bafwa balaala tulo. (Yoa. 11:11) Basadusea baambanga’mba kafwako lusanguko; bino Yesu wasangwile mulunda nanji aye Lazalasa. (Yoa. 11:43, 44; Byu. 23:8) Bafaliseo bafunjishanga’mba Lesa wanengezhezha jimo bintu biketumwekela nangwa byo tukobanga; bino Yesu wafunjishe’mba bantu bene bakonsha kusalapo kwingijila Lesa nangwa ne.—Mat. 11:28.

10. Mambo ka bantu bavula o betuntwila na mambo a mafunjisho etu?

¹⁰ Nanchi luno lo lukatazho luji na bantu lelo jino nyi? Ee. Bantu bavula betuntula mambo mafunjisho etu aimena pa Baibolo asolola patoka mafunjisho a bupopweshi bwa bubela. Bantangi ba bupopweshi bafunjisha bantu babo amba Lesa umanyika bantu mu mujilo mu ngehena. Bengijisha luno lufunjisho pa kuba’mba bantu bachinenga. Byo tuji bakalume ba Yehoba bapopwela Lesa wa butemwe, twafwainwa bakwasha bantu kuyuka’mba luno lufunjisho lwa bubela. Kabiji bantangi ba bupopweshi bafunjisha kuba’mba mweo kechi ufwa ne. Tusolola patoka kuba’mba luno lufunjisho kechi lwafuma mu Baibolo ne, kabiji lulengela bantu kumona nobe kafwako lusanguko. Kabiji nangwa kya kuba bupopweshi bwavula bufunjisha kuba’mba byonse byo tuba Lesa wibitanchikijile jimo amba byo byo tukobanga, atweba tufunjisha kuba’mba muntu mwine uji na luusa lwa kusalapo kwingijila Lesa. Nga bantangi ba bupopweshi boba byepi umvwe twasolola patoka mafunjisho abo a bubela? Javula bazhingila bingi.

11. Kwesakana na byambo byaambile Yesu byanembwa pa Yoano 8:45-47, Lesa ukeba bantu banji kuba ka?

¹¹ Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwituntula? Inge twatemwa bukine, twafwainwa kwitabila ne kukookela byambo bya Lesa. (Tangai Yoano 8: 45-47.) Kupusanako ne Satana Diabola, atweba tukatwajijila kwikala mu bukine. Kechi tukobapo kintu kyapusanako na bintu byo twaitabilamo ne. (Yoa. 8:44) Lesa ukeba bantu banji ‘kushikwa kintu kyatama’ ne ‘kukakachila ku kintu kyawama’ byonkatu byaubile Yesu.—Loma 12:9; Hebe. 1:9.

12. Mambo ka Bayudea bavula o betuntwijile na mambo a jishinda jo baipayijilemo Yesu?

¹² Ñanyi kintu kikwabo kyatuntwishishe Bayudea kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda? Paulo waambile’mba: “Tusapwila Kilishitu ye baipayijile pa kichi, ku Bayudea kyo kya kwituntulako.” (1 Ko. 1:23) Mambo ka Bayudea bavula o bakanyijile Yesu na mambo a jishinda jo bamwipayijilemo? Jishinda jo baipayijilemo Yesu pa kichi kya lumanamo jibalengejile kumona Yesu nobe mbanzhi kabiji ndengamambo, kechi Mesiasa ne.—Mpitu. 21:22, 23.

13. Aba betuntwile na mambo a kwa Yesu bakankelwe kuyuka ka?

¹³ Bayudea betuntwile na mambo a kwa Yesu bakankelwe kuyuka’mba kechi walengelepo mambo ne, ne kuba’mba bamupelemo mambo a bubela kabiji bamubile nshiji. Aba batotolwesheshenga Yesu kechi bateleko muchima ku buchibamambo bwaoloka ne. Kije kikatampe kya Bayudea kyakonkene bukiji bukiji ne kuchiba mambo a kwa Yesu kwa kubula kulondela mizhilo. (Luka 22:54; Yoa. 18:24) Mitonyi kechi yakebelenga kumvwa bishinka pa mambo o bapelengamo Yesu ne, kabiji “bakebelenga byambo bya bubela bya kushiina Yesu pa kuba’mba bamwipaye.” Bino byo bakankelwe kumutaana na mambo, bañanga baesekele Yesu kuba’mba ambe byambo bya kumuzhachishapo na mambo. Kino kyamwesheshetu patoka’mba kechi balondejilenga mizhilo ne. (Mat. 26:59; Mako 14:55-64) Kabiji Yesu byo bamusangwile, bano bamitonyi babi bapele bashilikale bena Loma basopelenga kilende kyanji “mali avula a siliva” kuba’mba basampanye sawakya wa bubela pa ene mambo mu kilende o mwabujile mubiji wa kwa Yesu.—Mat. 28:11-15.

14. Binembelo byaambijile jimo amba ka pa lufu lwa kwa Mesiasa?

¹⁴ Binembelo byamba’mba ka? Yesu byo ajinga pano pa ntanda, Bayudea kechi baketekejilenga’mba Mesiasa wafwainwe kufwa ne. Bino  Binembelo byaambijile jimo amba: “Mambo aye wapaine bumi bwanji kabiji wafwile kabiji bamubajijile pamo na bantu babi; aye wasendele bubi bwa bantu bavula, kabiji waambijileko bantu babi.” (Isa. 53:12) Onkao mambo, Bayudea kechi bafwainwe kwituntula Yesu byo bamwipayile nobe ndengamambo ne.

15. Ñanyi mambo o bapamo Bakamonyi ba kwa Yehoba alengela bantu bamo kwituntula?

¹⁵ Nanchi luno lo lukatazho luji na bantu lelo jino nyi? Kwa kubula ne kuzhinaukatu ne. Yesu bamupelemo mambo a bubela ne kumufwisha nao, ne Bakamonyi ba kwa Yehoba nabo byo byo babena kwiboba. Monai bimo byapitamo Bakamonyi. Myaka pakachi ka 1930 ne 1950, mu kyalo kya United States, mwajinga mambo avula bingi mu bije bya mambo a kulwisha kuba’mba tukasuluke kupopwela Lesa. Bamitonyi bamo kechi bakebanga ne kumvwa byo twaambanga ne. Mu muzhi wa Quebec, mu Canada, Chechi wa Bakatolika wakwatankene pamo na kafulumende kukanya mwingilo wetu. Basapwishi bavula bebakashile na mambotu a kwisamba na bantu pa Bufumu bwa Lesa. Kimye kya kafulumende wa Nazi mu Germany, balongo banyike ba kishinka bavula bebepayile ku uno kafulumende wabulanga kwakamwa Lesa. Kabiji mu myaka ya kulutwe kuno, balongo betu bavula bingi mu Russia bebakasa ne kwibataya pa kazhima na mambo kwisamba na bantu bya mu Baibolo. Kafulumende waamba’mba kuba bino ke “kyubilo kyatama bingi.” Ne Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya mu mulaka wa bena Russia naye bamukanya amba muji “byambo byatama” na mambo a kuba’mba waingijisha jizhina ja Yehoba.

16. Kwesakana na byaamba 1 Yoano 4:1, mambo ka o twafwainwa kubujila kujimbaikwa na bintu bya bubela byamba bantu pa bakalume ba Yehoba?

¹⁶ Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwituntula? Yukai bishinka. Mu Jashi janji ja pa Mutumba, Yesu wajimwineko banteleki banji amba bamo ‘bakebabepela mu misango yonse ya bubi.’ (Mat. 5:11) Nsulo ya buno bubela ke Satana. Ye utundaika balwanyi betu kusapampanya bubela bwatama bingi pa bantu batemwa bukine. (Lum. 12:9, 10) Twafwainwa kukana bubela bwamba balwanyi betu. Kechi twafwainwa kuswisha buno bubela kwitulengela kumvwa moyo ne kuleka kwingijila Lesa nangwa kukookesha lwitabilo lwetu ne.—Tangai 1 Yoano 4:1.

17. Bintu byamwekele lufu lwa kwa Yesu byo lwanangijilenga pepi byakonsheshe kutuntwisha byepi bantu bamo?

¹⁷ Lufu lwa kwa Yesu byo lwanangijilenga pepi, Yesu bamuswolwele ku umo pa batumwa banji 12. Mutumwa mukwabo wakaine Yesu bimye bisatu, kabiji batumwa banji bonse bamushile bunke bufuku saka bakyangye kumwipaya. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) Yesu kechi wakuminye ne. Waambijile jimo kuba’mba kino kikamweka. (Yoa. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Abino bintu byo byamwekele, bamo kyamweka betuntwile ne kulanguluka’mba, ‘Inge byo byubilo biji na batumwa ba kwa Yesu bye, kechi nakonsha kwikala mutumwa wanji ne.’

18. Bintu byamwekele kimye kyo bakwachile Yesu ne kumwipaya byafikizhe ñanyi bungauzhi?

¹⁸ Binembelo byamba’mba ka? Myaka ya kala kene Yesu saka akyangye kwiya pano pa ntanda, Yehoba waambijile jimo mu Mambo anji amba Mesiasa bakamusolola na mashekele a siliva 30. (Zeka. 11:12, 13) Kabiji Baibolo waambile’mba mulunda nanji umo ye ukamusolola. (Sala. 41:9) Ngauzhi Zekaliya wanembele’mba: “Mutape kafunga, pa kuba’mba jitanga jipalañenemo.” (Zeka. 13:7) Bantu baji na michima ya bukishinka kechi bakonsheshe kwituntula na mambo a bino bintu byamwekele ne. Pakuba kumona buno bungauzhi byo bwafikile kwakonsheshe kukosesha lwitabilo lwabo.

19. Ñanyi bintu byayuka bantu baji na michima ya bukishinka?

¹⁹ Nanchi luno lo lukatazho luji na bantu lelo jino nyi? Ee. Mu ano moba, Bakamonyi bamo  bayukanyikwa bingi baleka kwingijila Yehoba ne kwikala bansatuki, kabiji bakeba kusendula ne bakwabo mu lwitabilo. Basampanya byambo byatama, masawakya a bujimbijimbi, ne byambo bya bubela pa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu mapepala a byambo, pa mawaileshi, pa TV ne pa Intaneti. Bino bantu baji na michima ya bukishinka kechi betuntula na mambo a bino bintu ne. Pakuba bayuka kuba’mba Baibolo waambijile jimo amba bintu bya uno mutundu bikamwekanga.—Mat. 24:24; 2 Pe. 2:18-22.

20. Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba bantu bafuma mu bukine babule kwitutuntwisha? (2 Timoti 4:4, 5)

²⁰ Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwituntula? Twafwainwa kutwajijila kukosesha lwitabilo lwetu kupichila mu kufunda Mambo a Lesa kimye kyonse, kulomba kimye kyonse, ne kupayankana mu mwingilo Yehoba ye etupa kuba’mba twingile. (Tangai 2 Timoti 4:4, 5.) Umvwe tuji na lwitabilo lwakosa, kechi tukakamwa umvwe twaumvwa masawakya atama pa Bakamonyi ba kwa Yehoba ne. (Isa. 28:16) Kutemwa Yehoba, Mambo anji, ne balongo kuketukwasha kuchinuzhuka kwituntula na mambo a boba bafuma mu bukine.

21. Nangwa kya kuba bantu bavula lelo jino bakana byambo byo tusapwila, bino twafwainwa kushiinwa’mba ka?

²¹ Kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda, bantu bavula betuntwile, kabiji bakaine Yesu. Pano bino, bantu bakwabo bavula bamwitabijile. Pa bano bamwitabijile, pajinga ne umo wajinga wa mu kije kya Bayudea kya Saniedilini ne “bañanga bavula.” (Byu. 6:7; Mat. 27:57-60; Mako 15:43) Ne lelo jino, bantu bavula bingi kechi betuntula ne. Mambo ka? Mambo bayuka bukine buji mu Binembelo kabiji bebutemwa. Mambo a Lesa aamba’mba: “Aba batemwa mizhilo yenu bo baji na mutende wavula; kafwako kintu nangwa kimo kyakonsha kwibatuntwisha ne.”—Sala. 119:165.