1, 2. (a) Yesu wakumbwile’mba ka Petelo byo amwambijile’mba kwakamwa ne? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Mambo ka Yesu o akumbwijile byobyo?

BAANA ba bwanga ba kwa Yesu bakuminye bingi pa byambo byo baumvwine. Yesu ye baketekejilenga’mba usakubwezha bufumu bwa bena Isalela, wibabuujile’mba katatakatu amaname ne kufwa. Mutumwa Petelo ye watendekejilepo kwamba. Waambile’mba: “Kwakamwa ne, Nkambo; kino kechi kikemumwekela ne.” Yesu wamukumbwile’mba: “Pichila kunyuma yami, Satana! Obewa wi kya kwituntulako kyami, mambo ulanguluka milanguluko ya bantu kechi ya Lesa ne.”—Mat. 16:21-23; Byu. 1:6.

² Yesu byo aambile bino, wamwesheshe lupusano luji pa milanguluko ya Lesa ne milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda ya kwa Satana. (1 Yoa. 5:19) Petelo watundaikilenga Yesu kwikala na muchima uji na bantu ba mu ino ntanda wa kwitemwatu bene. Bino Yesu wayukile’mba milanguluko ya Shanji yapusana na milanguluko ya bantu. Wayukile’mba Lesa wakebelenga’mba enengezhe kumanama ne kufwa. Mukumbu wa kwa Yesu kwi Petelo umwesha’mba wakaine milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda, bino wasajilepo kulondela milanguluko ya Yehoba.

3. Mambo ka o kyakatezha kulanguluka byonka bilanguluka Yehoba?

 ³ Nga atweba kiji byepi? Tulanguluka milanguluko ya Lesa nyi, inyi ya bantu ba mu ino ntanda? Byo tuji bena Kilishitu, twibikako kuba bintu bitokesha Lesa ku muchima. Pano nga milanguluko yetu iji byepi? Nanchi twibikako kulanguluka byonka bilanguluka Yehoba ne kumona bintu byonka byo ebimona nyi? Kechi kyapeela kuba bino ne. Pano bino, kyapeela bingi kutendeka kulanguluka bilanguluka bantu ba mu ino ntanda. Kiji bino na mambo a kuba’mba mupashi wa pano pa ntanda wakumbanatu konse konse. (Efi. 2:2) Kabiji na mambo a kuba’mba bantu betutundaika kwitemwatu atweba bene, twakonsha kumona nobe milanguluko yabo ijitu bulongo. Kya kine, kyakatazha bingi kulanguluka byonka bilanguluka Yehoba, bino kyapeela bingi kulanguluka bilanguluka bantu ba mu ino ntanda.

4. (a) Ñanyi kintu kikamweka inge ketulondele milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda? (b) Ñanyi bintu byo tusakufunda mu uno mutwe?

⁴ Pano bino, inge ketulondele milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda, tukakebangatu kuba bintu bisakasaka mubiji wetu ne kukeba kwifuukwila kyawama ne kyatama. (Mako 7:21, 22) Onkao mambo, twafwainwa kwibikako kulanguluka milanguluko “ya Lesa” kechi “ya bantu ne.” Uno mutwe usakwitukwasha bingi kumona byo twakonsha kuba kino. Waamba ene mambo o kyawamina kufunda milanguluko ya Yehoba. Kabiji tusakufunda ne ene mambo o twafwainwa kubujila kumonanga nobe kulondela milanguluko ya Yehoba kwitulengela kubula kwikala na bwana bwa bene. Kabiji wamwesha byo twakonsha kuchinuzhuka kwikala na milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda. Mutwe walondelapo waamba pa byo twakonsha kuyuka milanguluko ya Yehoba pa bintu byapusana pusana ne kulanguluka byonka byo alanguluka.

5. Mambo ka bantu bamo o bakaina kulondela milanguluko ya bakwabo?

⁵ Bantu bamo kechi bakeba kulondela milanguluko ya muntu mukwabo ne. Bamba’mba: “Amiwa mwine nayuka bya kuba.” Pa kwamba bino, bamwesha’mba bene bafwainwa kwifuukwila kyawama ne kyatama, kabiji amba baji na luusa lwa kuba bino. Kechi bakeba kwibabuula bya kuba nangwa kwibakanya kuba byo bafuukula ne. *

6. (a) Ñanyi bwana bwa bene Yehoba bo etupa? (b) Nanchi buno bwana bwa bene kechi buji na pa kupelela nenyi?

⁶ Pano bino, twafwainwa kuyuka kuba’mba kulondela milanguluko ya Yehoba kechi kulumbulula’mba betwangata bwana bwa bene bwa kwisajila bintu byo tukeba ne. Pa 2 Kolinda 3:17 paamba’mba: “Paji mupashi wa Yehoba po paji ne bwana bwa bene.” Twakasuluka kusala bwikalo bo tukeba. Tuji na bwana bwa bene bwa kwisajila byo tukeba nangwa byo twatemwa. Yehoba byo byo etulengele. Nangwa byonkabyo, bwana bwa bene bo tuji nabo buji na pa kupelela. (Tangai 1 Petelo 2:16.) Inge tukeba kufuukula kyawama nangwa kyatama, Yehoba ukeba’mba tulondelenga milanguluko yanji yanembwa mu Baibolo. Nanchi kuba bino kumwesha’mba betwangata bwana bwa bene nyi, inyi kwitukwasha?

7, 8. Nanchi kulondela milanguluko ya Yehoba kwitwangata bwana bwa bene nyi? Lumbululai.

⁷ Twakonsha kufwanyikizha bino. Bansemi bebikako kufunjisha baana babo mafunde awama. Bakonsha kwibafunjisha kwikala ba kishinka, kwingila na ngovu, ne kuta muchima bakwabo. Kino kechi kilumbulula’mba bansemi babena  kukanya baana kuba byo bakeba ne. Pano bino, bansemi boba bino kuba’mba bakwashe baana babo pa kuba’mba bakekalenga bwikalo bwawama inge bakoma. Baana inge bakoma kabiji bafuma pa nzubo, bakefuukwilanga bene byo bakeba. Inge basalapo kulondela mafunde ebafunjishe bansemi babo, bakafuukulanga bintu bulongo kya kuba kechi bakelangulushapo ne. Kikafumamo, kechi bakebikanga mu makatazho nangwa kwikala na bijikila byavula ne.

⁸ Byonka biji nsemi wawama, Yehoba ukeba baana banji kwikala bwikalo bwawama. (Isa. 48:17, 18) Onkao mambo, witupa mafunde etukwasha kwikala na byubilo byawama ne kumvwañana na bakwetu. Kino kitukwasha kumona bintu byonka byo ebimona. Kulondela mafunde a Lesa kechi kwitwangata bwana bwa bene bo etupa ne. Pakuba kwitukwasha kwikala na milanguluko yawama pa bintu. (Sala. 92:5; Maana 2:1-5; Isa. 55:9) Kabiji kwitukwasha kufuukula bulongo ne kwikala ba lusekelo ne kutwajijila kwikala na byubilo byawama. (Sala. 1:2, 3) Kulanguluka byonka bilanguluka Yehoba kwawama kabiji tumwenamo byawama.

9, 10. Ñanyi kintu kimwesha’mba milanguluko ya Yehoba yakila ya bantu?

⁹ Kishinka kikwabo kilengela bapopweshi ba Yehoba kulondela milanguluko ya Lesa ke kya kuba’mba milanguluko yanji yawama kukila ya bantu ba mu ino ntanda. Bantu ba mu ntanda bafunjisha bantu bya kwikala na byubilo byawama, bya kwikala na lusekelo mu kisemi, kusala nkito yawama ne bikwabotu bya mu bwikalo. Bintu byo bafunjisha byapusana bingi na milanguluko ya Yehoba. Javula ntanda itundaika bingi bantu kuya nkuwa. Kabiji bulalelale kechi bebumona’mba mambo ne. Ino ntanda itundaika ne bantu baji mu masongola kwabana ne kwikana pabula mambo, balanguluka’mba kuba bino kwakonsha kwibaletela lusekelo. Abino kechi byo bifunjisha Binembelo ne. Nanchi mafunde a bantu ba mu ino ntanda engila bulongo kukila mafunde a Lesa nyi?

¹⁰ Yesu waambile’mba: “Maana amwekela mu bintu byaoloka byuba muntu.” (Mat. 11:19) Ntanda ibena kuyilako bingi palutwe mu bya kulengalenga; pano bino, yakankalwa kupwisha bintu biletela bantu bulanda nabiji nkondo, misalululo ne bumbanzhi. Kabiji bantu mu ino ntanda bamona’mba kijitu bulongo kuba bulalelale. Bantu bavula baswa kuba’mba kino kyubilo kibena kuleta mabano mu bisemi, bikola ne makatazhotu akwabo. Bino bena Kilishitu balondela milanguluko ya Lesa baji na lusekelo mu bisemi byabo, kechi beletela bikola ne, kabiji bekala mu mutende na bena Kilishitu bakwabo mwaya ntanda yonse. (Isa. 2:4; Byu. 10:34, 35; 1 Ko. 6:9-11) Nanchi kino kechi kimwesha’mba milanguluko ya Yehoba yawama kukila ya bantu nenyi?

11. Mosesa walondelanga milanguluko ya bañanyi, kabiji ñanyi kintu kyafuminemo?

¹¹ Bapopweshi ba Yehoba ba kishinka bajingako kala bayukile’mba milanguluko ya Yehoba yakila ya bantu. Muntu umo wayukile kino kishinka wajinga Mosesa. Nangwa kya kuba wafunjile “maana onse a bena Ijipita,” bino wayukile kuba’mba maana a kine afuma kwi Lesa. (Byu. 7:22; Sala. 90:12) Onkao mambo, walombele Yehoba amba: “Mbuulai mashinda enu.” (Lupu. 33:13) Na mambo a kuba’mba Mosesa walondelanga milanguluko ya Yehoba, waingijile pamo ne Yehoba kuba kyaswa muchima wanji, kabiji Binembelo byamutela’mba mwanamulume wajinga na lwitabilo lwakosa.—Hebe. 11:24-27.

12. Mutumwa Paulo walondelanga ka pa kufukula bintu?

¹² Mutumwa Paulo wajinga bingi na maana, wafunjile kufika palepa, kabiji wayukile milaka ibiji. (Byu. 5:34; 21:37, 39; 22:2, 3) Pano bino, pa kufuukula kyawama nangwa kyatama, kechi walondelanga maana a bantu ne, walondelanga byaamba Binembelo. (Tangai Byubilo 17:2; 1 Kolinda 2:6, 7, 13.) Na mambo a kino, Paulo  waingijile bingi bulongo mwingilo wa kusapwila kabiji watengejilenga kutambula mfweto ya myaka ne myaka.—2 Timo. 4:8.

13. Nanchi kuji wafwainwa kwitukanjikizha kulondela milanguluko ya Yehoba nyi?

¹³ Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, milanguluko ya Lesa yakila ya bantu ba mu ino ntanda. Kulondela milanguluko yanji kuketulengela kwikala bwikalo bwawama kabiji bwa lusekelo. Pano bino, Yehoba kechi witukanjikizha kulondela milanguluko yanji ne. “Kalume wa kishinka kabiji wa maana” kechi witukanjikizha kulondela milanguluko ya Lesa ne, nangwatu bakulumpe mu kipwilo nabo kechi byo byo boba ne. (Mat. 24:45; 2 Ko. 1:24) Mwina Kilishitu yense wafwainwa kwisajilapo mwine kulondela milanguluko ya Lesa nangwa ne. Twakonsha kuba byepi kino?

14, 15. (a) Ñanyi bintu byo twafwainwa kulangulukangapo pa kuba’mba tufunde milanguluko ya Yehoba? (b) Mambo ka o twafwainwa kuchinuzhukila kulondela milanguluko ya bantu? Lumbululai.

¹⁴ Pa Loma 12:2 paji lujimuno lwa kuba’mba: “Kilekai kulondela bintu bya buno bwikalo, bino mwalulukenga kupichila mu kupimpulanga milanguluko yenu kuba’mba muyukenga kyaswa muchima wa Lesa, akya kyawama, kyalumbuluka kabiji kimutokesha ku muchima.” Abino byambo byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi bimwesha’mba nangwa kya kuba kuji milanguluko imo yo twalondelanga saka tukyangye kufunda bukine, twakonsha kupimpula ne kutendeka kulondela milanguluko ya Lesa. Bintu bimo biyatu bine mu milanguluko na mambo a nkomeno nangwa bintu byo twapitamo mu bwikalo. Pano bino, twakonsha kupimpula milanguluko yetu. Bilengela kupimpula milanguluko ke bintu byo tulangulukapo javula. Inge ketulanguluke-languluke pa milanguluko ya Yehoba, tukashiinwa’mba jishinda jo obilamo bintu jaoloka. Onkao mambo, tukakebeshanga bingi kulondela milanguluko yanji.

¹⁵ Pano bino, yukai’mba pa kuba’mba tulondelenga milanguluko ya Yehoba, twafwainwa ‘kuleka kulondela bintu bya buno bwikalo.’ Twafwainwa kuleka kulanguluka pa bintu byashikwa Lesa. Twakonsha kumvwisha kino inge twalanguluka pa kuja kajo. Muntu wakonsha kukeba kuwamishako butuntulu bwanji bwa mubiji kupichila mu kuja kajo kawama. Pano nanchi kano kajo kakonsha kumukwasha inge keavwangemo kajo kabola nyi? Ine. Kyo kimotu, inge ketuvwange milanguluko ya Yehoba na milanguluko ya bantu kafwako byawama bikafumamo ne.

16. Twafwainwa kwizhikijila ku ñanyi bintu?

¹⁶ Nanchi twakonsha kuchinuzhuka mashinda onse akonsha kwitulengela kwikala na milanguluko ya pano pa ntanda nyi? Ine. Mambo kechi twakonsha kufuma pano pa ntanda ne. Milanguluko imo ya bantu yakonsha kutwela mu muchima wetu kwa kubula ne kuyuka. (1 Ko. 5:9, 10) Mwingilo wa kusapwila wakonsha kwitulengela kwisamba na bantu baitabila mu mafunjisho a bubela. Nangwa kya kuba kechi twakonsha kuchinuzhuka kumvwa milanguluko yabo yabula ya mu Binembelo ne, bino kechi twafwainwa kwiilama mu muchima wetu ne. Byonka byaubile Yesu, twafwainwa kupelawizha kukana milanguluko itundaika Satana. Kabiji twafwainwa kuchinuzhuka kuba bintu byakonsha kwitulengela kwikala na milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda.—Tangai Byambo bya Maana 4:23.

17. Ñanyi mashinda amo mo twakonsha kuchinuzhukila milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda?

¹⁷ Twafwainwa kujimuka pa kusala balunda. Baibolo witujimunako amba inge ketupwanañane na bantu babula kwingijila Yehoba, tukatendeka kulanguluka byonka byo balanguluka. (Maana 13:20; 1 Ko. 15:12, 32, 33) Kabiji twafwainwa kujimuka ne pa kusala bya kisangajimbwe. Inge twachinuzhuka bya kisangajimbwe  bitundaika lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine, bukapondo, nangwa bulalelale, tukezhikijila ku “bintu byonse bilengela bantu kubula kuyuka Lesa.”—2 Ko. 10:5.

18, 19. (a) Mambo ka o twafwainwa kuchinuzhukila milanguluko ya bantu ibula kumweka patoka? (b) Ñanyi mepuzho o twafwainwa kwiipuzha atweba bene, kabiji mambo ka?

¹⁸ Kabiji twafwainwa kuyuka ne kukana mashinda a bujimuku engijisha bantu akonsha kwitulengela kwikala na milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda. Twambe pa byambo byo tutanga. Mu pepala wa byambo mwakonsha kwikala byambo bibena kutundaika milanguluko ya kipanyi kimo kya bumulwila ntanda. Kabiji masawakya amo a mu mapepala a byambo atundaika bantu kwibikila bikonkwanyi bimo mu bwikalo ne kwikala na bintu bitonga bantu mu ntanda. Mu mafilimu ne mabuku amo batundaika bantu kwitatu muchima bene ne kisemi kyabo kwapwa. Kabiji ino milanguluko beilengela kumweka nobe ijitu bulongo. Pano bino, ino milanguluko yapusana bingi na byaamba Binembelo. Binembelo byaamba’mba atweba bene ne bisemi byetu twakonsha kwikala na lusekelo inge twatemwa Yehoba kukila bintu byonse. (Mat. 22:36-39) Kabiji mabuku muji mashimikila a baana nangwa kya kuba kechi atamishatu ne, bino atundaika baana kwikala na milanguluko ya bulalelale.

¹⁹ Kino kechi kibena kulumbulula’mba kyatama kwikalapo na bya kisangajimbwe byawama ne. Pano bino, twafwainwa kwiipuzha atweba bene mepuzho nabiji a kuba’mba: ‘Nanchi twayuka milanguluko ya bantu ba mu ntanda nangwa kya kuba kechi beimwesha patoka nenyi? Nanchi tuzhikijila baana betu ne atweba bene ku mitanchi imo ya pa TV nangwa bintu byo tutanga nyi? Nanchi tukwasha baana betu kuyuka milanguluko ya Yehoba pa bintu bimo byo bomvwa ne byo bamona nyi?’ Inge twayuka lupusano luji pa milanguluko ya Lesa ne ya bantu, tukachinuzhuka “kulondela bintu bya buno bwikalo.”

20. Ñanyi kintu kiketukwasha kuyuka inge tulondela milanguluko ya Lesa nangwa ya bantu?

²⁰ Vulukainga kuba’mba kujitu kubiji kufuma byambo, kwi Yehoba nangwa ku ino ntanda iji mu maboko a kwa Satana. Pano milanguluko ya bañanyi yo tulondela? Mukumbu waimena pa kufuma byambo byo tutanga ne byo tumvwa. Inge ketulondele milanguluko ya bantu ne atweba tukatendeka kulanguluka byonka byo balanguluka ne kwitulengela kwikala na byubilo byo baji nabyo. O ene mambo o kyanemena kusala bulongo bintu byo tutamba, byo tutanga, byo tutelekako ne byo tulangulukapo.

21. Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

²¹ Byonka byo twaambapo kala, pa kuba’mba tulangulukenga byonka bilanguluka Yehoba, twafwainwa kutwajijila kuchinuzhuka bintu byakonsha kwitulengela kwikala na milanguluko ya bantu. Kabiji twafwainwa kutwajijila kulanguluka-languluka pa milanguluko ya Lesa pa kuba’mba tulangulukenga byonka byo alanguluka pa bintu. Mutwe walondelapo ukamba byavula pa byo twafwainwa kuba kino.