Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

JISHIMIKILA JA BWIKALO

Mapesho Afuma mu Kuba Kyaswa Muchima wa Yehoba

Mapesho Afuma mu Kuba Kyaswa Muchima wa Yehoba

Amiwa ne bamwatawami, kubikapotu ne bakolojami ba balume ne bakazhi babo byo betwichile kuya na kwingila mwingilo, twakumbwile’mba: “Tusakwingila!” Mambo ka o twaswijile kwingila uno mwingilo, kabiji Yehoba witupesheshe byepi? Patanshi, lekai nemubuuleko mwapita bwikalo bwami.

NASEMEKELWE mu 1923 mu muzhi wa Hemsworth, uji mu kibunji kya Yorkshire, mu England. Najingatu na kolojami umo, wa mulume aye Robert. Batata bashikilwe bingi bukamfutumfutu bo bamonanga mu bya bupopweshi. Byo najinga na myaka 9, batata batangile mabuku aambilenga pa bupopweshi bwa bubela. Batemenwe bingi bintu byo batangile mu oa mabuku. Byo papichiletu myaka icheche, ba Robert Atkinson betufwakashijile pa nzubo ne kujizha kijimba kya maselechi mwajinga majashi aambile Mulongo Rutherford. Ponkapotu, twayukile’mba ano majashi afuma ku jibumba jonka jimo janembele mabuku atangile batata. Bansemi babuujile Mulongo Atkinson amba eyenga moba onse na kujiila pamo kajo ka mabanga na kisemi kyetu, pa kuba’mba akumbulenga mepuzho etu. Mulongo Atkinson witwichile kuya na kutaanwa ku kupwila kwaikelanga mu nzubo ya mulongo. Twaswile, kabiji balengele kipwilo kya katataka mu muzhi wa Hemsworth. Mu kimye kichechetu, twatendekele kutambwila bakalume ba kijiiji (luno batelwa’mba bakalama ba mwanzo) ne kwita bapainiya baikalanga kipikipi kwiya na kujiila pamo kajo ne atweba. Kupwanañana na bano balongo ne banyenga kwantundaikile bingi.

Kisemi kyetu kyatendekele busulu, bino batata baambijile bakolojami ba Robert amba: “Umvwe ukeba kuya na kwingila bupainiya bwa kimye kyonse, kijitu bulongo, tusakuleka busulu.” Ne kine ba Robert baswile, kabiji bayile na kwingila bupainiya saka baji na myaka 21. Byo papichile myaka ibiji, saka nji na myaka ya kusemwa 16, bantongwele kwikala painiya. Bimye byavula, naingilangatu bunke, saka nsapwila kwingijisha tubikachi panembwa mambo awama ne kijimba kya maselechi. Bino Yehoba wampesheshe, kabiji muntu umo ye nafunjishenga Baibolo wapimpwile byubilo byanji ne kutendeka kwingijila Yehoba. Kabiji ne ba mu kisemi kyanji bakwabo nabo bafunjile bukine. Mwaka walondejilepo, amiwa ne Mary Henshall betutongwele kwikala bapainiya beikajila. Betutumine kuya na kwingijila ku mpunzha kwabujile kipwilo nangwa basapwishi, mu kibunji kya Cheshire.

Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yafikilenga pakachi, banabakazhi batendekele kwibakanjikizha kwingila mingilo ya kukwasha bashilikale. Kwesakana na mizhilo, atweba bapainiya beikajila kechi bafwainwe kwitukanjikizha kwingila ino mingilo ne, mambo kafulumende witumonangatu byonka byo amonanga bantangi ba mu machechi. Pano bino, kochi wakaine kulondela uno muzhilo, onkao mambo, bankashile pa moba 31. Mwaka walondejilepo, byo nafikizhe myaka 19, nanembeshe pepala wa kukana kutwela bushilikale. Onkao mambo, bantwajile ku bije bibiji na kuntotolwesha, pano bino, abino bije byashinkile ano mambo ne kunkasulula. Mu byonse byo napichilengamo, nayukile’mba mupashi wazhila wankwashishenga, ne kuba’mba Yehoba wankwachile ku kuboko ne kunkosesha.—Isa. 41:10, 13.

NATAAINE MUKWETU WA KWINGILA NANJI

Amiwa ne ba Arthur Matthews twasambakene mu 1946. Ba Arthur bebakashile mu kaleya pa bañondo basatu na mambo a kukana kulwako nkondo, bino byo bebakasulwile, bayile ku muzhi wa Hemsworth na kwikala ne bankasabo ba Dennis, bajinga bapainiya beikajila. Bonse babiji bebafunjishe pe Yehoba ku bashabo kufumatu ku bwanyike bwabo, kabiji babatizhiwe saka bakiji banyike. Mu kuya kwa moba, ba Dennis bebatumine kuya na kwingijila ku Ireland, onkao mambo ba Arthur bashajile bunke. Bansemi bami byo bamwene kuba’mba ba Arthur bengila bingi na mukoyo kabiji baji na byubilo byawama, baichile ba Arthur kuba’mba bekalenga pamo. Bimye byo nafwakashishanga bansemi, amiwa ne ba Arthur twaovwelanga pamo masanyi inge twapwisha kuja. Mu kuya kwa kimye, twatendekele kwinembela makalata. Mu 1948, ba Arthur bebakashile jikwabo pa bañondo basatu. Ba Arthur bansongwele mu January 1949, kabiji twibikijile kikonkwanyi kya kutwajijila kwingijila Yehoba mu mwingilo wa kimye kyonse. Mu moba etu a kukokoloka, twayanga na kwingila pa mafwamu na kwapa bipangwa, kabiji mali o betufoleshanga etukwashishe kutwajijila bupainiya, ne Yehoba wapesheshe mingilo yetu.

Mu Hemsworth panyuma ya masongola etu mu 1949

Byo papichile mwaka umo, betutumine ku kyalo kya Northern Ireland. Patanshi twaingijilenga mu muzhi wa Armagh kepo twayile ku muzhi wa Newry, kabiji mu ino mizhi mwajinga bingi Bakatolika. Mu ano mapunzha mwajinga milukuchi, onkao mambo twajimukanga bingi pa kusapwila ne kwisamba na bantu. Kupwila kwaikelanga mu nzubo ya mulongo ne nyenga ba mulume ne mukazhi, kabiji palepele makilomita 16 kufuma ko twaikalanga. Ku kuno kupwila kwataanwanga bantu batanu na basatu. Inge betwambila’mba tulaale konka, twalaalanga panshi, kabiji lukelo betunengezhezhanga kajo kawama bingi. Kinsangajika bingi kuyuka’mba mu ino mpunzha luno muji Bakamonyi bavula bingi.

“TUSAKWINGILA!”

Bakolojami ne bakazhi babo ba Lottie bayile kala ku kyalo kya Northern Ireland ko bajinga bapainiya beikajila, kabiji mu 1952, atweba bonse bana twayile na kushonkena mu muzhi wa Belfast. Mulongo umo witutambwijile mu nzubo yanji, pamo ne ba Pryce Hughes bajinga bakalama ba musampi wa Britain. Juba jimo bufuku, twisambilenga pa buku ye balupwile wa kuba’mba God’s Way Is Love, ye banembejile kikatakata kukwasha bantu ba mu Ireland. Mulongo Hughes waambile’mba kechi kyapeelele kusapwila Bakatolika mu kyalo kya Ireland ne. Balongo bebapangilenga mu mazubo ne kwibapuma ku bantu bo batumanga ku bantangi ba Bakatolika. Mulongo Pryce waambile’mba: “Tubena kukeba balongo ne banyenga baji mu masongola kabiji baji na myotoka, pa kuba’mba bayenga na kusampanya uno buku mu kyalo kyonse.” * Byonka byo naji kwamba ku ntendekelo ya jino jishimikila, twakumbwile ponkapotu amba, “Tusakwingila!”

Saka tuji na bapainiya bakwetu na kapulututu kaji na kikochikala

Bapainiya inge baya na kwingijila mu muzhi wa Dublin bafikilanga mu nzubo ya Nyenga Rutland, waingijile Yehoba mu bukishinka pa myaka yavula. Byo twaikeleko moba acheche ne kupoteshapo bipe bimo byo twajinga nabyo, atweba bonse bana twakanjijile kapulututu ka ba Robert kajinga na kikochikala, ne kuya na kukeba motoka. Twapotele motoka ku muntu umo, kabiji twalombele mwinaye kwituletelako uno motoka mambo pe atweba kafwapo wayukile kwendesha ne. Ba Arthur kechi balaajile ne, baikeletu pa mwanya bufuku bonse na kulanguluka bya kwendesha motoka. Lukelo byo baesekelenga kwendesha motoka, Nyenga Mildred Willett wajinga mishonale (kulutwe na lwendo wasongwelwe ku Mulongo John Barr) waishile. Uno nyenga wayukile kwendesha motoka. Wafunjishe ba Arthur bya kwendesha.

Motoka wetu wajinga na kazubo ka mawilo

Kintu kikwabo kyo twakebelenga ke kwa kwikala. Betujimwineko’mba kechi twafwainwa kwikalanga mu kazubo ka mawilo ko bakoka ku motoka ne, mambo balwanyi bakonsha kwitusokelamo. Onkao mambo, twayile na kukeba nzubo, bino kechi twiitaaine ne. Pa joja juba, atweba bana twalaajile mu motoka. Juba jalondejilepo, twataainekotu kazubo ka mawilo mwajinga myanya icheche ibiji yo batentakenye, umo peulu mukwabo panshi. Mo mo twaikelenga. Kyawaminekotu ke kya kuba’mba banjimi bavula bawamine michima kabiji betuswishanga kusha kazubo ketu pa mazubo abo kwa kubula lukatazho. Nyaunda ko twayanga na kusapwila kwalepele makilomita 24. Pa kubwela, po po twasapwilanga bantu bajinga kipikipi na ko twashanga kazubo ketu ka mawilo.

Twasapwijile pa mazubo onse ajinga ku bulenge bwa kyalo kya Ireland kwa kubula lukatazho, ne kupa bantu mabuku kukila pa 20,000, kabiji twatumine mazhina a bantu bakebelenga kufunda Baibolo ku ofweshi wa musampi mu Britain. Kindetela bingi lusekelo kumona kuba’mba luno muji Bakamonyi bavula bingi.

TWABWELELE KU ENGLAND, KABIJI MU KUYA KWA KIMYE TWAYILE NA KWINGIJILA KU SCOTLAND

Mu kuya kwa kimye, betutumine kuya na kwingijila ku bulenge bwa muzhi wa London. Byo papichiletu milungu icheche, ba ku ofweshi wa musampi ku Britain batumijile ba Arthur foni ne kwibabuula’mba bafwainwa kutendeka kwingila mwingilo wa bukalama bwa mwanzo juba jalondejilepo. Bebafunjishe uno mwingilo mu mulungutu umo, kabiji byo bapwishishe kwibafunjisha, twayile mu mwanzo ku Scotland. Ba Arthur kechi bajinga na kimye kyabaya kya kunengezha majashi abo ne, bino muchima wabo wa kwipana kwingila mingilo ya Yehoba wantundaikile bingi. Mwingilo wetu mu mwanzo wituletelanga bingi lusekelo. Pa myaka yavula, twaingijijile mu nyaunda mwabujile kipwilo, onkao mambo twajinga bingi na lusekelo kwingijila pamo na balongo ne banyenga bavula mu mwingilo wa mwanzo.

Ba Arthur byo bebechile kuya na kutaanwa ku Sukulu wa Gileada pa bañondo jikumi mu 1962, kechi kitupeelejile kuswa ne. Twafuukwilepo kuba’mba nangwa kya kuba nkashala bunke pa bañondo bavula, bino kyajingatu bulongo ba Arthur kuswa luno lwito. Kabiji na mambo a kuba’mba nashajiletu bunke, bambuujile kubwela ku Hemsworth na kwikala painiya wiikajila. Byo papichile mwaka umo, ba Arthur babwelele kabiji twatendekele kwingila mwingilo wa bukalama bwa nkambi mu Scotland, mu nkambi ya ku buyeke bwa England, ne mu kyalo kya Northern Ireland.

MWINGILO MUKWABO KU IRELAND

Mu 1964, ba Arthur batambwijile mwingilo mukwabo wa kwikala kalume wa musampi wa kyalo kya Ireland. Twatemenwe bingi mwingilo wa kwenda, onkao mambo kechi kyampeelejile kuswa kuya na kwingijila pa Betele ne. Bino luno inge navuluka, nsanta bingi pa mwingilo wa kwingijila pa Betele. Nashiinwa kuba’mba nangwatu mwingilo inge kechi ye ye twaketekejilenga ne, bino inge twaswa kumwingila, Yehoba uketupesha. Mingilo imo yo naingilanga pa Betele ke ya mu ofweshi, kulonga mabuku, kuteeka, ne kuwamisha. Bimye bimo twaingilangako bukalama bwa nkambi kabiji twasambakananga balongo bapusana pusana mu kyalo kyonse. Akino, kubikapotu ne kumona bo twafunjishanga Baibolo byo bapimpulanga byubilo byabo, kitulengejile kwikala na kisemi kyabaya kya balongo ne banyenga mu Ireland. Ano onse ke mapesho awama.

KINTU KIKATAMPE KYAMWEKELE MU JIBUMBA JA LESA KU IRELAND

Kukonkana kwa byalo kutanshi mu kyalo kya Ireland kwaikejile mu muzhi wa Dublin mu 1965. * Nangwa kya kuba mabumba a bupopweshi akainyenga mwingilo wetu, kuno kushonkena kwapwiletu bulongo. Kwataainwe bantu 3,948, kabiji bantu 65 babatizhiwe. Balongo batambwijile benyi 3,500 bafumine mu byalo bikwabo bebanembejile bonse makalata a kwibasanchila. Kabiji bano balongo nabo basanchijile benyi babo pa byubilo byabo byawama. Kyajinga kintu kikatampe kyamwekele mu mwingilo wa Lesa mu Ireland.

Ba Arthur babena kwimuna ba Nathan Knorr kimye kyo bayile na kushonkena mu 1965

Ba Arthur juba jo balupwile Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo mu mulaka wa Gaelic mu 1983

Mu 1966, ofweshi wa musampi wajinga mu muzhi wa Dublin watendekele kutangijila mwingilo mu nyaunda yonse ya ku buyeke ne ku bulenge bwa Ireland. Kino kyapusene bingi na mabano ajinga pakachi ka bamulwila ntanda ne bantangi ba bupopweshi mu kino kyalo. Kitusangajikile bingi kumona Bakatolika bavula saka beya mu bukine ne kwingijila pamo na balongo bakwabo bafumine mu machechi abula kumvwañana na Bakatolika.

LUPIMPU LO NABUJILE KUKETEKELA

Mu 2011, twamwene lupimpu lukatampe kimye musampi wa Ireland kyo bamuvwangile na musampi wa ku Britain, kabiji betutumine kuya na kwingijila pa Betele mu London. Kino kyamwekele pa kimye kyo naakaminwe bingi pa bumi bwa ba Arthur, mambo bakolelwenga. Bebataaine na kikola kya Parkinson’s, kikola kiji nobe lukanko. Bamwatawami bo naikele nabo pa myaka 66 bafwile pa 20 May 2015.

Pa myaka yapitapo, ñumvwa bingi bulanda ne kupopomenwa. Pa myaka yavula, ba Arthur baikalanga ne ami ne kunkwasha. Nebatonga moba onse. Bino nataana kuba’mba inge twapita mu bintu bya uno mutundu, tufunda kuketekela mwi Yehoba. Kikwabo kintekenesha ke kumona bantu bavula byo batemenwe ba Arthur. Ntambwila makalata avula kufuma ku balunda mu byalo bya Ireland, Britain, ne United States. Ano makalata, kubikapotu ne lutundaiko lwa ba Dennis, bankasabo ba Arthur, ne benakwabo ba Mavis, baana ba bakolojami ba balume Ruth ne Judy, bintekenesha bingi.

Kinembelo kintekenesha bingi ke Isaya 30:18, kyaamba’mba: “Yehoba wimutekenya kuba’mba emubile bibusa, kabiji ukemana kuba’mba emubile lusa. Mambo Yehoba ye Lesa uchiba mambo monka mo aolokela. Bo bene ba lusekelo aba bonse babena kumupembelela.” Kintekenesha bingi kuyuka kuba’mba Yehoba ubena kupembelela kimye kyo akafumyapo bulanda bonse ne kwitupa mingilo yawama mu ntanda ipya.

Inge navuluka byonse byo twapitamo mu bwikalo bwetu, nemwena Yehoba byo atangijilenga ne kupesha mwingilo wetu mu Ireland. Namusanchila bingi pa kumpapo lubaji mu uno mwingilo wanji. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kuba kyaswa muchima wa Yehoba kuleta bingi mapesho.

^ jifu. 12 Monai Buku wa Mwaka wa Bakamonyi ba kwa Yehoba wa mu 1988, ma. 101-102.

^ jifu. 22 Monai Buku wa Mwaka wa mu 1988 ma. 109-112.