1, 2. (a) Ñanyi bintu bifumamo inge bantu kebabule kwikanya? (b) Mambo ka o kyanemena kwisamba pa kyubilo kya kwikanya?

KWIKANYA ke kyubilo kya Lesa. (Nga. 5:22, 23) Yehoba ye mwine uji na kino kyubilo kya kwikanya. Bantu bambulwa kulumbuluka kibakatazha bingi kutwajijila kwikanya ku byatama. Makatazho apitamo bantu lelo jino javula eya na mambo a kubula kwikanya. Bantu babula kwikanya bakankalwa kwingila bukiji mingilo, kabiji baana ba sukulu kechi boba bulongo mu mpeso ne. Kabiji kubula kwikanya kwakonsha kulengela bantu kwikala na ñambilo ya mwenga, kupendwapendwa, bumbanzhi, masongola kupwa, kwibika mu nkongole, kunonkwa buzha ku byubilo byatama, kwibakasa pa kaleya, bijikila, kusambula bikola biya na mambo a bulalelale, kupula memi, ne bikwabotu.—Sala. 34:11-14.

² Bantu babula kwikanya beletela makatazho abo bene ne bakwabo. Kabiji bantu ba uno mutundu babena kuvujilakotu. Mu myaka ya mu ma 1940, bashayuka byo bakebele kebele binshinka bataaine kuba’mba bantu bamo kechi bayukile kwikanya ne, kabiji bishinka byo bataana katataka bimwesha kuba’mba bantu bavula lelo jino kechi bekanya ne. Bino bantu bafunda Mambo a Lesa kechi bakumya pa kino ne, mambo Baibolo waambijile jimo amba kiyukilo kimo kikamweshanga’mba tubena kwikala “mu moba a kupelako” ke bantu ‘kubula kwikanya.’—2 Timo. 3:1-3.

3. Mambo ka bena Kilishitu o bafwainwa kufunjila kwikanya?

 ³ Mambo ka o kyanemena kwikala na kyubilo kya kwikanya? Twayai twisambe pa bishinka bibiji byanema. Kitanshi, kyataanwa kuba’mba bantu bebikako kwikanya javula kechi bapita mu makatazho ne. Bakasuluka bingi mu milanguluko, bebatemwa ku bantu kabiji kechi bekala na bijikila bikalapo na bantu babula kwikanya ne. Kya bubiji, bekala na bulume bwa kukana meseko ne milanguluko yatama kabiji kino kibalengela kwitabilwa kwi Lesa. Adama ne Evwa byo bakankelwe kwikanya baonawine bulunda bwabo ne Lesa. (Nte. 3:6) Kabiji akilangulukai pa makatazho apichilemo bantu bakwabo bakankelwe kwi kwikanya.

4. Ñanyi kintu kyakonsha kutundaika boba babena kwibikako kwikanya?

⁴ Bantu bambulwa kulumbuluka bafwainwa kwibikako pa kuba’mba bekale na kino kyubilo kya kwikanya. Yehoba wayuka bibikako bakalume banji kwikanya, kabiji ukeba kwibakwasha kushinda miteeto ya bundengamambo. (1 Mfu. 8:46-50) Byo aji Mulunda wa butemwe, ukwasha bantu ba kishinka bakeba kumwingijila babena kwibikako kwikanya mu bwikalo bwabo. Twayai twisambe pe Yehoba byo ekanya. Kabiji tusakwisamba ne pa bantu banembwa mu Baibolo bekainye ne bakankelwe kwikanya, ne kufunjilako byo twakonsha kwikanya.

5, 6. Yehoba witufunjisha byepi kwikala na kyubilo kya kwikanya?

⁵ Yehoba wikanya mu bololoke, mambo mingilo yanji yonse yalumbuluka. (Mpitu. 32:4) Bino atweba bantu twi bambulwa kulumbuluka. Pa kuba’mba tuyuke bulongo kyubilo kya kwikanya, twafwainwa kufunda pe Yehoba byo ekanya. Yehoba umwesha byepi kyubilo kya kwikanya?

⁶ Akimonai Yehoba byo ekainye kimye Satana kyo amusatukijile. Wajinga na luusa lwa kumonauna ponkapotu. Kyamweka bunsatuki bwa kwa Diabola bwazhingijishe bamalaika ba kishinka kwi Lesa. Kampe ne anweba kimukola bingi ku muchima inge mwalanguluka pa buyanji bwaleta Satana. Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi wafikenejiletu kumonauna Satana ne. Walangulukilepo bulongo ne kutaana jishinda jawama ja kupwishishamo lukatazho. Mambo ka? Mambo ke Lesa ubanda kuzhingila uchibila mambo monka mo aolokela. (Lupu. 34:6; Yoba 2:2-6) Yehoba waswisha kimye kupitapo mambo kechi usaka muntu nangwa umo amba akafwe ne, bino “ukeba’mba bonse balapile.”—2 Pe. 3:9.

7. Twakonsha kufunjilako ka kwi Yehoba pa mambo a kwikanya?

⁷ Kwikanya kwa Yehoba kwitufunjisha ne atweba kuba’mba twafwainwa kulangulukapo bulongo saka tukyangye kwamba nangwa kuba kintu; kechi twafwainwa kwikala na kanswatu ne. Inge paji kintu kyanema kyo tukeba kuba, kyawama kwikala na kimye kyabaya kya kulangulukapo. Lombai Lesa kwimupa maana a kwimukwasha kwamba nangwa kuba bintu byawama. (Sala. 141:3) Inge twazhingila, twakonsha kuba bintu byatama. Atweba bavula twilangulusha pa byambo nangwa bintu byo twaubile kwa kubula kulangulukapo.—Maana 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Bañanyi bo twakonsha kufunjilako pa kuba’mba twikale na kyubilo kya Lesa kya kwikanya? (b) Ki ka kyakwashishe Yosefwa kukana kulenga mambo na muka Potifwalo? (Monai kipikichala kitanshi.)

⁸ Bañanyi banembwa mu Baibolo bayukile buneme bwa kwikanya? Mwafwainwa mwayukapo bamo banembwa mu Baibolo bekainye kimye kyo bapichile mu lweseko. Umo pa bano  ke Yosefwa mwana wa kwa Yakoba. Wikainye kimye kyo aingijilenga mu nzubo ya kwa Potifwalo kineme wa kwa Felo wajinga mukulumpe wa bakasopa. Muka Potifwalo wafwalamine bingi Yosefwa mambo “wamwekanga bingi bulongo,” kabiji waesekele bimye byavula kumujimbaika. Ñanyi kintu kyakwashishe Yosefwa kukana kulenga nanji mambo? Wafwainwa walangulukilenga pa bintu byatama byakonsheshe kufumamo inge walenga mambo na muka nkambo yanji. Kabiji muka nkambo yanji byo amukwachile amba alaale nanji, Yosefwa wanyemenemo mu nzubo. Waambile’mba: “Nakonsha kuba byepi buno bubi bukatampe ne kumulenga mambo aye Lesa?”—Nte. 39:6, 9; tangai Byambo bya Maana 1:10.

9. Mwakonsha kwinengezha byepi pa kuba’mba mushinde meseko?

⁹ Tufunjilako ka ku byaubile Yosefwa? Twafwainwa kukana lweseko lwakonsha kwitulengela kulala mizhilo ya Lesa. Bamo saka bakyangye kwikala Bakamonyi, bakizhangamo kuja, bukitomi, kupepa fwanka, kwingijisha bizhima, kuba bulalelale ne bintutu bikwabo. Nangwatu inge babatizhiwa, bimye bimo bakonsha kwesekwa kuba bintu byo baubanga kala. Inge mwaesekwa kulala mizhilo ya Yehoba, mwafwainwa kulanguluka pa byatama bifuma mu kubula kwikanya. Mwafwainwa kuyukila jimo bintu byakonsha kwimubika mu lweseko ne kwibichinuzhuka. (Sala. 26:4, 5; Maana 22:3) Umvwe mwaesekwa, lombai Yehoba kwimupa maana ne kyubilo kya kwikanya pa kuba’mba mushinde bubi.

10, 11. (a) Ñanyi meseko apitamo banyike ku sukulu? (b) Ki ka kyakonsha kukwasha banyike bena Kilishitu kukana byubilo byatama?

¹⁰ Bena Kilishitu banyike bavula lelo jino bapita mu lweseko lwapichilemo Yosefwa. Akilangulukai pa kyamwekejile Kim. Bavula bo afundanga nabo sukulu batemenwe bingi kuba bulalelale, kabiji inge baji ku sukulu, bashimikizhanga pa babalume bo balaajile nabo pa Kibelushi ne pa Mulungu. Bino Kim aye kechi waikalangapo na bya kushimikizha ne. Na mambo a kubula kubako bino byubilo, bimye bimo wamonanga nobe ubena kushalapo pa bintu bimo kabiji bakwabo bamumonanga nobe kileya. Bino Kim wayukile’mba lweseko lukatampe lupitamo banyike bavula ke kukeba kuba bulalelale. (2 Timo. 2:22) Bakwabo mo bafunjilanga sukulu bimye byavula bamwipuzhanga inge kya kuba wajinga kisungu. Kino kyalengelanga kwibalumbulwila ene mambo o abujila kuba bulalelale. Tusanchila bingi banyike bena Kilishitu bebikako kukana kuba bulalelale, kabiji Yehoba umvwa bingi bulongo.

¹¹ Mu Baibolo muji mashimikila a kwitujimunako a bantu babulanga kwikanya kuba bulalelale. Kabiji Baibolo waamba ne pa bintu byatama bifumamo mu kubula kwikanya. Bonse babena kupita mu lukatazho nabiji lwapichilemo Kim, bafwainwa kulanguluka pa nsongwalume wabujile maana wanembwa mu Byambo bya Maana kitango 7. Kabiji langulukai ne pa byaubile Aminona ne byatama byafumine mu byubilo byanji. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Bansemi bakonsha kufunjisha baana babo kwikanya ne kuchinuzhuka kwifwalama na banabalume nangwa na banabakazhi kupichila mu kwisamba pa mashimikila a mu Baibolo atongolwa mu uno mutwe pa kupopwela kwa kisemi.

12. (a) Yosefwa wikainye byepi kimye kyo amonañene na bakolojanji? (b) Bimye bya mutundu ka po twafwainwa kwikanya?

¹² Yosefwa wikainye ne pa kimye kikwabo. Kimye bakolojanji kyo baishile ku Ijipita na kupota kajo, Yosefwa kechi wisolwele kwi abo ne. Waubile bino pa kuba’mba ayuke byajinga mu michima yabo. Byo aumvwine bulanda, wayile mu kibamba mwa bunke na kujila. (Nte. 43:30, 31; 45:1) Umvwe mukwetu mwina Kilishitu  nangwa mulunda netu wituba kyatama, twafwainwa kwikanya byonka byaubile Yosefwa pa kuba’mba tubule kuba kyatama. (Maana 16:32; 17:27) Kabiji inge mulongo wenu bamupanga mu kipwilo, mwafwainwa kwikanya pa kuba’mba mubulenga kupwanañana nanji. Kechi kyapeela kuba bino ne, bino kikapeela umvwe twayuka’mba tubena kulondela Lesa byo ekanya, ne kukookela mikambizho yanji.

13. Ñanyi bintu byo tufunjilako ku byapichilemo Mfumu Davida?

¹³ Baibolo waamba ne pa muntu mukwabo wajinga na muchima wa kwikanya. Uno muntu wajinga Mfumu Davida. Wamwesheshe muchima wa kwikanya kimye Saulo ne Shimei kyo bamubile byatama. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Bino kino kechi kibena kulumbulula’mba Davida wikanyanga kimye kyonse ne. Byonka byo twayuka, Davida walengele mambo ne Batesheba kabiji wakebelenga ne kwipaya Nabala na mambo a kumutana bintu. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Nangwa byonkabyo, twakonsha kufunjilako byavula kwi Davida. Kitanshi, bakalama baji mu kipwilo kya Lesa bafwainwa kwikanya pa kuba’mba babulenga kwingijisha kutama luusa lo bebapa. Kya bubiji, kafwako nangwa umo wakonsha kwamba’mba amiwa kuba naponena mu lweseko ne.—1 Ko. 10:12.

14. Ñanyi kintu kyamwekejile mulongo umo, kabiji tufunjilako ka ku byo aubile?

¹⁴ Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwikanyenga? Akilangulukai pa kyamwekejile Luigi. Motoka wapakile kunyuma ya motoka wa kwa Luigi. Dalaivwa wapakile mu motoka wa kwa Luigi watendekele kwambila Luigi mwenga ne kukeba kulwa nangwa kya kuba ye walubankenye. Luigi walombele kwi Yehoba kuba’mba amukwashe kubula kuzhingila, kabiji waesekele ne kwisamba na uno dalaivwa mu meso anteka, bino wapulwijilemotu mabula. Luigi wanembele jizhina ja kampanyi utala pa kwivimbila ku mapuso kwanembesheshe uno dalaivwa motoka wanji kabiji wayile, bino uno dalaivwa washajile na kupatauka. Byo papichile mulungu umo, Luigi wabwelele ku mwanamukazhi ye asapwijileko, kabiji wataaine kuba’mba mwatawanji ye yewa dalaivwa wapaakile motoka wanji. Uno mwanamulume waumvwine bumvu kabiji walombele lulekelo lwa mambo pa byo aubile. Waambile’mba usakwisamba na kampanyi katala pa kwivimbila ku mapuso kuba’mba bawamishe bukiji motoka wa kwa Luigi. Uno mwanamulume naye waikelepo kimye Luigi kyo esambilenga na mwinakwanji mwisambo wa mu Binembelo kabiji watemenwe bingi bintu byo aumvwine. Luigi wamwene kuba’mba waubile bingi bulongo pa kwikanya kimye kyamwekele mapuso kabiji walangulukile ne pa byatama byakonsheshe kufumamo inge wazhingijile.—Tangai 2 Kolinda 6:3, 4.

15, 16. Kutanga Baibolo kwakonsha kwimukwasha byepi pamo na kisemi kyenu kuyuka bya kwikanya?

¹⁵ Kufunda Baibolo kimye kyonse kwakonsha kukwasha bena Kilishitu kufunda bya kwikanya. Vulukai Lesa byo abuujile Yoshua amba: “Uno buku wa Mizhilo kechi akafume mu kanwa kobe ne, ukamutangenga ne kulanguluka langulukapo mute ne bufuku pa kuba’mba ukalondelenga bulongo byonse byanembwamo; mambo mu kuba bino, jishinda jobe jikawama kabiji ukobanga bintu na maana.” (Yosh. 1:8) Kufunda Baibolo kwakonsha kwimukwasha byepi kufunda bya kwikanya?

¹⁶ Byonkatu byo twafunda, mu Binembelo muji mashimikila amwesha byawama ne byatama bifumamo mu bintu byo tuba. Yehoba wanembele ano mashimikila amba tufunjileko. (Loma 15:4) Inge ketutange ano mashimikila, kwiafunda, ne kulanguluka langulukapo, tukobanga bintu na maana. Langulukai pa byo mwakonsha  kufunjilako ku ano mashimikila ne kisemi kyenu. Lombai Yehoba amba emukwashe kulondela Mambo anji. Inge mwamona’mba kimukatazha kwikanya, kyawama kuswa. Lombaipo kwi Lesa ne kwibikako pa kuba’mba mufunde bya kwikanya. (Yako. 1:5) Kabiji inge mwakebakeba mu mabuku etu a bwina Kilishitu, mukataana bishinka byavula byakonsha kwimukwasha.

17. Mu ñanyi mashinda bansemi mo bakonsha kufunjishisha baana babo kwikanya?

¹⁷ Mwakonsha kufunjisha byepi baana benu kwikanya? Bansemi bayuka kuba’mba baana kechi basemwa na kino kyubilo kya kwikanya ne. Kabiji bansemi bafwainwa kwikala na kino kyubilo pa kuba’mba baana babo bafunjileko, byonka byo kijitu ne ku byubilo bikwabo. (Efi. 6:4) Onkao mambo, inge mwamona kuba’mba baana benu kibena kwibakatazha kwikanya, ishikishai inge kya kuba anweba bene muji na kino kyubilo. Kabiji bintu bikwabo byakonsha kwimukwasha ke kwingila kimye kyonse mu busapwishi, kupwila, ne kwikala na kupopwela kwa kisemi. Inge mwanenu walomba kintu kyabula kufwainwa, kange mumvwe moyo kumukaina ne. Yehoba naye kechi wapele ba Adama ne Evwa luusa mu bintu byonse ne. Waubile bino pa kuba’mba bafunde kumukookela. Mu jishinda jimotu, bansemi inge kebafunjishe baana babo mu byambo ne mu byubilo, baana bakayuka bya kwikanya. Kabiji bintu byawama byo mwakonsha kufunjisha baana benu ke kutemwa Lesa ne kukookela mizhilo yanji.—Tangai Byambo bya Maana 1:5, 7, 8.

18. Twayuka byepi amba mu kwikala na balunda bawama mufuma bintu byawama?

¹⁸ Umvwe mwi bansemi nangwa ne, kyanema bingi kusala balunda bawama. Salai balunda bakemutundaikanga kwibikila bikonkwanyi byawama ne kuchinuzhuka byatama. (Maana 13:20) Balunda batemwa Lesa bakemukwasha kuba byawama, kabiji mukakebanga kulondela byubilo ne bwikalo bwabo bwa kwikanya. Kabiji balunda nenu nabo bakafunjilako ku byubilo byenu byawama. Inge mwauba bino, mukafunda kwikanya, kabiji kino kikemukwasha kwikala balunda na Lesa ne kwikala mu mutende na bakwenu.