1, 2. (a) Ñanyi milanguluko yapusana pusana iji na bantu pa mambo a luusa lwa kwifuukwila bintu? (b) Baibolo witufunjisha’mba ka pa bwana bwa bene bo tuji nabo bwa kwisajilapo byo tukeba, kabiji ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

MWANAMUKAZHI umo byo akebelenga kufuukulapo bya kuba, wabuujile mulunda nanji amba: “Kange undengela kulanguluka ne, mbuuletu bya kuba. Kisakumpeelelako kukila kutaya kimye na kulanguluka.” Uno mwanamukazhi wasajilepo kumubuula bya kuba kukila kwingijisha kya bupe kyanema kyafuma ku Mulenga wanji, ko kuba’mba luusa lwa kwifuukwila bintu. Nga anweba muba byepi? Nanchi mwatemwa kwifuukwila bya kuba anweba bene nyi, inyi mukebatu bakwenu kwimubuula bya kuba? Mulangulukapo’mba ka pa luusa lwa kwifuukwila bintu?

² Bantu baambapo bintu byapusana pusana pa uno mutwe pa myaka yavula bingi. Bamo bamba’mba kechi kikebewa ne kulanguluka bya kuba ne, mambo bintu byonse Lesa wafuukwijile jimo byo bikekala. Bakwabo bamba’mba twakonsha kwikalatu na luusa lwa kine lwa kwifuukwila bintu inge twaikala na bwana bwa bene bwa kine. Nangwa byonkabyo, pa kuba’mba tumvwishe bulongo kino kintu, twafwainwa kumona byaamba Mambo a Lesa, Baibolo. Mambo ka? Mambo Baibolo wasolola kuba’mba Yehoba witulengele na luusa lwa kwifuukwila bintu, ko kuba’mba tuji na bwana bwa bene bwa kwisajilapo byo tukeba. (Tangai Yoshua 24:15.) Kabiji Baibolo wakumbula  mepuzho nabiji a kuba’mba: Twafwainwa kwingijisha byepi luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu? Nanchi luno luusa luji na pa kupelela nyi? Jishinda jo twingijishishamo luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu jimwesha byepi byo twatemwa Yehoba? Twakonsha kunemeka byepi bifuukulapo bakwetu?

3. Yehoba wingijisha byepi luusa lwanji, kabiji tufunjilako ka?

³ Yehoba ye mwine uji na luusa lwa kwifuukwila byonse byo akeba, kabiji twakonsha kufunjilako ku jishinda jo engijishishamo luno luusa. Wasajile kisaka kya bena Isalela kwikala “kya bunonshi bwanji,” ko kuba’mba bantu batelwa pa jizhina janji. (Mpitu. 7:6-8) Wajinga na bishinka byamulengejile kusala kino kisaka. Pa kwibasala, Yehoba wafikizhenga mulaye wanji ye alayile mulunda nanji aye Abalahama kala. (Nte. 22:15-18) Kabiji Yehoba wingijisha luusa lwanji lwa kwifuukwila bintu mu jishinda ja butemwe ne bololoke. Kino kimwekela mu jishinda jo akambwilangamo bena Isalela babwezhabwezhangapo kusha bupopweshi bwa kine. Inge balapila kya kine, Yehoba wibobilanga lusa ne kwibamwesha butemwe ne kwamba’mba: “Amiwa nkebakwasha kwikala ba kishinka jibiji. Nkebatemwa na muchima yense.” (Ho. 14:4) Ne atweba kechi twafwainwa kwingijishanga luusa lwetu kuba’mba tumwenengamotu atweba bunke ne.

4, 5. (a) Ñanyi wajinga mutanshi Lesa ye apeele luusa lwa kwifuukwila, kabiji wilwingijishe byepi? (b) Ñanyi mepuzho o twafwainwa kwiipuzha pa muntu pa muntu?

⁴ Yehoba byo atendekele kulenga bilengwa, wapele bamalaika ne bantu luusa lwa kwifuukwila. Kilengwa kitanshi kyo apele luno luusa ke Mwananji mubeji, “kipasha kya Lesa ubula kumweka.” (Kolo. 1:15) Yesu saka akyangye kwiya pano pa ntanda, wasajilepo kutwajijila kwikala wa kishinka kwi Shanji, kechi kulondela bunsatuki bwa kwa Satana ne. Kabiji byo aishile pano pa ntanda, Yesu waingijishe luusa lwanji lwa kwifuukwila bintu kukana meseko a Mulwanyi mukatampe. (Mat. 4:10) Mu lulombelo lwanji bufuku saka bakyangye kumwipaya, Yesu wamwesheshe kuba’mba ukeba kutwajijila kuba kyaswa muchima wa Lesa. Waambile’mba: “Tata, umvwe mukeba, fumyai kano katomeno kwi amiwa. Nangwa byonkabyo, kyaswa muchima wenu kyubiwe kechi kyami ne.” (Luka 22:42) Twayai tutwajijile kulondela Yesu ne kwingijisha luusa lwetu mu kunemeka Yehoba ne kuba kyaswa muchima wanji. Nanchi kyakonsheka kuba bino nyi?

⁵ Kya kine, twakonsha kulondela Yesu mambo ne atweba twalengwa mu kipasha kya Lesa. (Nte. 1:26) Pano bino, kuji bintu byo tukankalwa kuba. Kechi tuji luusa lwabaya lwa kwifuukwila bintu lujipo na Yehoba ne. Mambo a Lesa alumbulula’mba luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu luji na pa kupelela kabiji twafwainwa kulondela bitubuula Yehoba pa kupelela mu kwingijisha luusa lwetu. Banabakazhi bafwainwa kunekenena bamwatawabo ne baana bafwainwa kunekenena bansemi babo. (Efi. 5:22; 6:1) Kuyuka pa kupelela kwitulengela kwingijisha byepi luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu? Mukumbu wa buno bwipuzho po paimena bwikalo bwetu bwa kulutwe.

6. Lumbululai ene mambo o kyanemena kwikala na pa kupelela pa kwingijisha luusa lwa kwifuukwila?

⁶ Nanchi twakonsha kwamba’mba tuji na bwana bwa bene bwa kine inge luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu luji na po lupelela nyi? Ee. Mambo ka o twaambila bino? Kuyuka pa kupelela pa kwingijisha luusa lwa kwifuukwila kwakonsha kwituzhikijila. Akilangulukai pa kino: Mwakonsha kwingijisha luusa lwenu kusalapo kuya na motoka ku mpunzha kwalepa. Bino inge mubena kwendesha motoka mu mukwakwa  mupita myotoka yavula mwabula mizhilo ya pa mukwakwa, abya mwakonsha kumvwa’mba mwazhikijilwa nyi? Ine. Kyo kimotu mizhilo ikebewa pa kuba’mba bantu bonse bakeyowe bwikalo bwawama kulutwe. Pa kuba’mba tumvwishe buwame buji mu kwingijisha luusa lwetu lwa kwifuukwila kwesakana na mizhilo yabikako Yehoba, twayai twisambe pa bantu bamo banembwa mu Baibolo.

7. (a) Luusa lwa kwifuukwila bintu lwapusenyeko byepi Adama na bilengwa bikwabo byumi byajinga mu Edena? (b) Lumbululai jishinda jimo Adama jo aingijishishemo luusa lwanji lwa kwifuukwila bintu.

⁷ Pa kulenga muntu mutanshi aye Adama, Lesa wamupele kya bupe kyo apelepo bilengwa bya mwiulu, ko kuba’mba luusa lwa kwifuukwila bintu. Kino kyalengejile Adama kupusanako na banyama, mambo kechi bajipo na luusa kwifuukwila ne. Akilangulukai jishinda jawama Adama jo aingijishishemo luusa lwanji lwa kwifuukwila. Banyama balengelwe patanshi Adama saka akyangye kulengwa. Pano bino, Yehoba wapembejile Adama kuba’mba akatumbe banyama mazhina. Lesa ‘wibatwajile ku muntu kuba’mba ebatumbe mazhina.’ Adama byo amwene bano banyama, wibatumbilenga mazhina afwainwa, kabiji Yehoba kechi wakaine mazhina o ebatumbile ne. Bino, “mazhina muntu o atumbile bilengwa byumi byonse, o mazhina abyo.”—Nte. 2:19.

8. Adama waingijishe byepi luusa lwanji lwa kwifuukwila bintu mu jishinda jatama, kabiji ki ka kyafumamo?

⁸ Pano bino, Adama kechi watondelwe na mwingilo wamupele Lesa wa kujima ne kulama bulongo paladisa ne. Kabiji kechi watondelwe na bwana bwa bene bo ajinga nabo ne kwingila mwingilo wamupele Lesa wa kuba’mba: “Semainga ne kusemununa, muyuzhe ntanda ne kwiijima kabiji mwikale na bunkambo pa masabi . . . ne pa bilengwa bipita mwiulu ne pa bilengwa byumi byonse byenda pa ntanda” ne. (Nte. 1:28) Bino aye walengulwile mizhilo yamupele Lesa ne kuja kipangwa kyo bamukainye kujako. Kubula kwingijisha bulongo luusa lwa kwifuukwila bintu kwaleta bya malwa pa baana ba kwa Adama. (Loma 5:12) Kuyuka byatama byafuminemo na mambo a bintu byafuukwilepo Adama kwafwainwa kwitulengela kwingijisha bulongo luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu ne kulondela mizhilo ya Yehoba.

9. Yehoba waambijile bena Isalela kusalapo kuba byepi, kabiji bakumbwile’mba ka?

⁹ Baana ba kwa Adama ne Evwa baswaine bumbulwa kulumbuluka ne lufu kufuma ku bansemi babo babujile lukookelo. Pano bino, batwajijile kwikala na luusa lwa kwifuukwila bintu. Kino kimwekela mu jishinda Lesa jo akwashishangamo bena Isalela. Kwingijisha Mosesa, Yehoba waambijile bantu kusalapo kwikala kya bunonshi bwanji nangwa kukana. (Lupu. 19:3-6) Bakumbwile’mba ka? Basajilepo kukookela mizhilo ya Lesa ne kwikala bantu batelwa pa jizhina janji, kabiji baambijiletu kya mumo amba: “Byonse byaamba Yehoba twaswa kwibyuba.” (Lupu. 19:8) Bino kyataminekotu ke kya kuba’mba bena Isalela kechi baingijishe bulongo luusa lwa kwifuukwila ne, kabiji balekele kulama uno mulaye. Twafwainwa kufunjilako ku kino kya kwitujimunako kyamwekejile bena Isalela, kabiji twafwainwa kutwajijila kwingijisha bulongo luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu ne kukakachila kwi Yehoba ne kukookela mizhilo yanji yaoloka.—1 Ko. 10:11.

10. Bañanyi baingijishe bulongo luusa lwabo lwa kwifuukwila bintu mu jishinda jinemeka Lesa nangwa kya kuba bajinga bambulwa kulumbuluka? (Monai kipikichala kitanshi.)

¹⁰ Mu Bahebelu kitango 11, muji mazhina 16 a bakalume ba Lesa basajilepo kwingijisha luusa lwabo lwa kwifuukwila bintu kwa kubula kulala mizhilo ya Yehoba. Kyafuminemo, bebapesheshe ne kwikala na luketekelo lwa bintu byawama bya kulutwe. Nowa wamwesheshe lwitabilo lukatampe kabiji wasajilepo kukookela mikambizho ya Lesa ne kufiika bwato bwa kupulushishamo ba mu nzubo yanji ne bisemi bya kulutwe. (Hebe. 11:7) Abalahama ne Sala basajilepo kulondela  lutangijilo lwa Lesa ne kuya ku mpunzha yo bebalayile kwibapa. Nangwatu kimye kyo bajinga pa lwendo lwabo lwalepa, bajinga na luusa lwa ‘kumona mwa kubwelela’ ku Ula, muzhi wa bunonshi. Pano bino, bateletu muchima ku bibalaile Lesa ne “kukebesha mpunzha yawama.” (Hebe. 11:8, 13, 15, 16) Mosesa washile bya bunonshi bya mu Ijipita, kabiji “wasajilepo kumanamina pamo na bantu ba Lesa kukila kusekela kwa pa kakimye kacheche kwa bundengamambo.” (Hebe. 11:24-26) Twayai tulondelenga lwitabilo lwa bano bakalume ba Lesa ba kala kupichila mu kwingijisha bulongo luusa lwetu lwa kwifuukwila mu kuba kyaswa muchima wa Lesa.

11. (a) Ñanyi buwame buji mu kwifuukwila bintu? (b) Ñanyi kintu kimulengela kwingijisha bulongo luusa lwa kwifuukwila?

¹¹ Nangwa kya kuba kimweka kupeela kuleka mukwetu kwitufuukwilako bya kuba, bino kuba bino kwitulengela kubula kwikala na byawama bifumamo mu kwingijisha kya bupe kyanema bingi kya luusa lwa kwifuukwila bintu. Abino bintu byalumbululwa pa Mpitulukilo ya mu Mizhilo 30:19, 20. (Tangai.) Kyepelo 19 kyalumbulula bintu Lesa byo aambijile bena Isalela kwifuukwilapo. Mu kyepelo 20, Yehoba wibabuujile byo bafwainwe kuba pa kumwesha byo bamutemenwe. Ne atweba twakonsha kufuukulapo kupopwela Yehoba. Tuji na luusa lwa kwifuukwilapo kunemeka Yehoba ne kumwesha byo twamutemwa.

12. Twafwainwa kwingijisha byepi luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu?

¹² Fwanyikizhai kuba’mba mwapa mulunda nenu bupe bwawama bingi. Kyakonsha kwimukola bingi ku muchima inge mwaumvwa’mba uno mulunda nenu wataya buno bupe mu ngungulu nangwa wibwingijisha kukozha muntu. Akilangulukaipotu Yehoba byo omvwa pa kumona bantu bavula byo bengijisha kutama luusa lwabo lwa kwifuukwila bintu kuba bakwabo byatama. Byonkatu byaamba Baibolo amba “mu moba a kupelako” kukekala bantu “babula kusanta.” (2 Timo. 3:1, 2) Kechi twafwainwa kwingijishanga kutama kya bupe kitupa Yehoba ne. Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwingijisha kutama luusa lwa kwifuukwila bintu?

13. Ñanyi jishinda jimo jo twakonsha kuchinuzhukilamo kwingijisha bibi luusa lwetu lwa kwifuukwila?

¹³ Atweba bonse tuji na luusa lwa kwifuukwilapo pa kusala balunda ba kupwanañana nabo, bya kuvwala, mwekelo, ne bya kisangajimbwe. Nangwa byonkabyo, twakonsha  kutendeka kwingijisha luusa lwa kwifuukwila bintu “kubilamo byatama” umvwe twaikala bazha ba bisakasaka mubiji nangwa twaikala na ndangulukilo yatama ya bantu ba mu ino ntanda. (Tangai 1 Petelo 2:16.) Kechi twafwainwa kwingijisha luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu “kubilamo bisakasaka mubiji ne,” bino twafwainwa kusala bintu biketukwasha kulondela bino byambo bya kuba’mba: “Bintu byonse saka mwibyubila lukumo lwa Lesa.”—Nga. 5:13; 1 Ko. 10:31.

14. Mambo ka o twafwainwa kuketekela mwi Yehoba pa kwingijisha luusa lwa kwifuukwila bintu?

¹⁴ Jishinda jikwabo jakonsha kwitukwasha kubula kwingijisha kutama luusa lwetu lwa kwifuukwila ke kuketekela mwi Yehoba ne kumuswisha kwitutangijila na mizhilo yanji. Ye yenka ‘witufunjisha kuba’mba tumwenemo, yenka witutangijila mu jishinda jo twafwainwa kuyamo.’ (Isa. 48:17) Twafwainwa kuswa kishinka kya kuba’mba: “Muntu na maana anji mwine kechi wakonsha kusala jishinda jawama kuyamo ne. Muntu mwine kechi uji na luusa lwa kwitangijila mu jishinda jo afwainwa kuyamo ne.” (Yele. 10:23) Kange tuketekelenga mu maana etu byonka byaubile Adama ne bena Isalela basatukile ne. Pakuba twafwainwa ‘kuketekela mwi Yehoba na muchima wetu yense.’—Maana 3:5.

15. Tufunjilako ka ku jifunde jiji pa Ngalatiya 6:5?

¹⁵ Twafwainwa kunemeka luusa lwa bakwetu lwa kwifuukwila bintu. Mambo ka? Na mambo a kuba’mba atweba bonse tuji na luusa lwa kwifuukwila bintu, kafwako bena Kilishitu babiji bakonsha kufuukula kintu kimo ne. Kino kyavwangamo ne kusala byubilo byo twafwainwa kwikala nabyo ne bupopweshi. Vulukainga jifunde jiji pa Ngalatiya 6:5. (Tangai.) Inge twayuka’mba mwina Kilishitu yense “ukesendela mwine kisendwa kyanji,” tukanemeka luusa lwa bakwetu lwa kwifuukwila bintu.

16, 17. (a) Luusa lwa kwisajila bintu lwaletele byepi lukatazho mu Kolinda? (b) Paulo wapwishishe byepi luno lukatazho, kabiji kino kitufunjishapo ka pa luusa lwa kwisajila bintu luji na bakwetu?

¹⁶ Akilangulukai pa kimo kyanembwa mu Baibolo kimwesha ene mambo o twafwainwa kunemekela luusa lwa balongo betu lwa kwifuukwila bintu. Bena Kilishitu mu Kolinda baabenejilemo na mambo a kuja nyama yo batapishanga ku bankishi apa bino baya na kwiipotesha pa kisankanyi. Bamo balangulukilenga’mba: ‘Na mambo a kuba’mba nkishi ke watu, kijitu bulongo kuja ino nyama.’ Pano bino, bakwabo bapopwelanga bano bankishi kala balangulukilenga’mba kuja ino nyama ke kupopwela bankishi. (1 Ko. 8:4, 7) Luno lukatazho lwabayile bingi lwakonsheshe kuleta mabano mu kipwilo. Paulo wakwashishe byepi bena Kilishitu mu Kolinda kuyuka Lesa byo amonanga bino bintu?

¹⁷ Patanshi, Paulo wibavulwilemo bonse amba kajo kechi kakonsha kwibafwenyesha kwipi ne Lesa ne. (1 Ko. 8:8) Kya bubiji, wibajimwineko kubula kulengela ‘luusa lwabo lwa kusala bintu’ kwikala kya “kutuntwisha [boba] bakooka.” (1 Ko. 8:9) Kabiji wakwashishe boba bajinga na jiwi ja mu muchima jakooka kubula kuzhachisha boba basajilepo kuja ino nyama. (1 Ko. 10:25, 29, 30) Onkao mambo, mu bintu byakunza mpopwelo, mwina Kilishitu yense wafwainwa kwifuukwila mwine kwingijisha jiwi ja mu muchima. Nanchi kechi twafwainwa kunemeka luusa lwa balongo lwa kwifuukwila bene bintu byabula kunema nenyi?—1 Ko. 10:32, 33.

18. Mwakonsha kumwesha byepi amba mwanemeka kya bupe kya luusa lwa kwifuukwila bintu?

¹⁸ Yehoba witupa kya bupe kya luusa lwa kwifuukwila bintu ne bwana bwa bene. (2 Ko. 3:17) Twanemeka bingi kino kya bupe mambo kitulengela kufuukula bintu bimwesha byo twatemwa Yehoba. Twayai tutwajijile kusanchila Lesa pa kino kya bupe kupichila mu kwikingijisha mu jishinda jileta munema kwi aye ne kunemeka jishinda bakwetu jo bengijishishamo kino kya bupe.