Saka nkyangye kutwajijila kushimikizha kyamwekele akishai ñambe byo natendekele mwingilo wa kimye kyonse.

Nasemenwe mu 1942 pa jikuji ja Caribbean jawama bingi mu Curaçao. Batata bajinga bena Suriname, bino bavilukijile pa jino jikuji na mambo a nkito. Batata bajinga pa Bakamonyi ba kwa Yehoba batanshi kubatizhiwa mu Curaçao saka kwakishala myaka ibiji amiwa kusemwa. * Batata betufunjishanga Baibolo mulungu ne mulungu nangwa kya kuba javula kechi twakebanga kufunda ne. Byo najinga na myaka 14 twabwelele ku Suriname pa kuba’mba batata kibapeleleko kulama bulongo bainabo bakomene.

Mu Suriname naikele na balunda mu kipwilo batele bingi muchima kwingijila Yehoba. Bankijilekotu pacheche mu jifumbi kabiji bonse bajinga bapainiya ba kimye kyonse batemenwe kushimikizha pa bintu byawama byo bamwenangamo mu mwingilo wa kusapwila. Nemwenejile lusekelo lo bajinga nalo. Kabiji inge twapwisha kupwila, twisambanga pa bintu byo baambapo mu Baibolo. Kimo kimye twisambilanga pangye aku saka tubena kutala tubangabanga mwiulu. Bano balunda bandengejile kuyuka kintu kyo nafwainwe kuba mu bwikalo bwami. Nakebelenga kwingijila Yehoba. Byo nafikizhe myaka 16, nabatizhiwe kabiji byo nafikizhe myaka 18 natendekele kwingila mwingilo wa bupainiya bwa kimye kyonse.

Mu bupainiya bwami nafunjile bintu byavula bingi kabiji bino bintu byankwasha bingi kwingila bulongo mwingilo wami wa kimye kyonse. Kintu kitanshi kyo nafunjile ke kuyuka buneme bwa kufunjisha bakwetu mingilo. Byo natatwile mwingilo wa bupainiya bwa kimye kyonse, mishonale aye Willem van Seijl wantele bingi muchima. Wamfunjishe mingilo yavula bingi ya mu kipwilo. Pa kyokya kimye kechi namwene  buneme bwa kufunjila ino mingilo ne. Mwaka walondejilepo byo bantongwele kwikala painiya wiikajila, natendekele kukwasha mabumba a balongo ne banyenga ajinga mwine munkonkoso ku mpunzha yavula bichi mu Suriname. Nsanchila bingi balongo nabiji Willem pa bintu byanema byo amfunjishe. Ne amiwa natatwile kufunjishako bakwetu bintu byo bamfunjishe.

Kintu kya bubiji kyo nafunjile ke kwikala bwikalo bwapeela ne kuba bintu bulongo. Ku ntatwilo ya ñondo amiwa ne mukwetu mo twaingijilanga bupainiya bwiikajila twaikalanga panshi ne kunemba kajo ne bintutu bikwabo byo twakonsha kwingijisha ñondo yense. Kepo umo ayanga ku taunyi na kupota bino bintu. Twaingijishanga bingi bulongo bintu byonse byo twapotanga kuvwangakotu ne kajo pa kuba’mba kechi byapwila pakachi ne. Kabiji kechi twajinga na kisuse kya mali ne. Inge twakajilwa kintu ñondo saka akyangye kupwa, bantu bamo ku ino mpunzha yavula bichi ko twaikalanga betukwashanga umvwe kyakonsheka. Kufunda kwikala bwikalo bwapeela saka nkijitu mwanyike kwankwasha kuba bulongo bintu ne kutwajijila kuta muchima pa mwingilo wa Yehoba mu bwikalo bwami bonse.

Kintu kya busatu kyo nafunjile ke kufunjisha bantu mu mulaka wabo. Naambanga milaka yavula nabiji Kidachi, Kizungu, mulaka wa Paiamento ne Sranantongo (mulaka wayukanyikwa’mba Sranan). Ino milaka yamba bantu bavula mu Suriname. Bino mu mpunzha yo twaingijilangamo bantu baumvwanga bingi bulongo kwibafunjisha mambo awama mu mulaka wabo. Kyankatazhanga bingi kwamba milaka imo nabiji mulaka wa Saramaccan mambo byambo bimo bebitela na jiwi ja peulu kabiji bikwabo nabyo na jiwi ja munshi. Nangwa byonkabyo, nafunjile kwamba uno mulaka. Nafunjisha bantu bavula bingi bukine na mambo a kwamba nabo mu mulaka wabo.

Kimo kimye nalubankanyanga mu ñambilo. Juba jino nakebelenga kuyuka byaumvwinenga muntu umo ye nafunjishanga Baibolo mambo wakolelwe munda. Byo naambile byamulengejile kumvwa bumvu mambo kyajinga nobe mbena kumwipuzha inge uji na jimi. Nangwa kya kuba nalubankanyanga, bino nebikileko bingi kutwajijila na kusapwila bantu mu mulaka wabo.

Mu 1970 bantongwele kwikala kalama wa mwanzo. Mu yenka uno mwaka natambishenga mashikopo wajinga na mutwe wa kuba’mba “Kufwakesha Ofweshi Mukatampe wa Ntanda Yonse wa Bakamonyi ba kwa Yehoba” ku mabumba avula ajinga ku mpunzha yavula bichi kwalepa na bipwilo. Pa kufwakesha bano balongo ne banyenga, amiwa ne balongo bakwabo twaingijishanga bwato. Twasendanga generator, katanki ka manyi, malampi ne kamashinyi kakutambishishako mashikopo. Kintu kimo kyandetelanga bingi lusekelo mu ano malwendo ke kumona bantu byo batangako muchima ne kukebesha kutamba mashikopo. Nakebeshanga bingi kufunjisha bantu pe Yehoba ne pa jibumba janji ja pano pa ntanda. Kumona bano bantu byo bafwenyenyenga kwipi ne Yehoba kwandetelanga bingi lusekelo ne kundengela kwingila na ngovu.

Nangwa kya kuba kyampeelejile bingi kwingijila Yehoba bulongo mu bukatanda bwami, nakebelenga kusongola. Onkao mambo, natendekele kulomba kwi Yehoba kuba’mba ankwashe kutana wamukazhi ye nafwainwa kwingilanga nanji uno mwingilo wa kimye kyonse nangwa kya kuba kechi wapeelele ne. Byo papichile mwaka umo nataine mulunda nami wa pa muchima aye Ethel. Wajinga painiya wiikajila kabiji wipaine kwingijila Yehoba nangwa kya kuba uno mwingilo kechi wapeela ne. Ethel kufumatu ku bwanyike bwanji wakebanga bingi kwingila byonka byaingilanga mutumwa Paulo kabiji wakebeshanga bingi kuba byavula mu mwingilo wa kusapwila byonka byaubanga mutumwa Paulo. Twisongwele mu September 1971 kabiji twatendekele kwingijila pamo mu mwingilo wa bukalama bwa mwanzo.

Kisemi mwakomejile ba Ethel kechi bajinga banonshi ne. Kino kitulengejile kwingila bulongo mwingilo wa bukalama bwa mwanzo mu mizhi. Kikatakata inge tubena kuya na kwingijila mwine mu nkonkoso ku mpunzha yavula bichi kechi twasendanga bintu byavula ne. Twachapanga bivwalo byetu mu mukola ne kowa mu mukola. Kabiji kechi twasalanga kajo ne, twajanga byonsetu bitunengezhezhanga balongo nabiji bitombwe ne tunyamatu tukwabo to baipayanga mungye nangwa to bakwatanga mu mukola. Kwabula masanyi twajilanga pa mabula a makonde. Kabiji kwabula mipenyi, mafoloko ne masupunyi twajangatu na maboko. Kwingijila pamo na bakazhi bami mu mwingilo wa Yehoba kwakosesha masongola etu kabiji kwalengela bulunda bwetu ne Yehoba kukosa. (Sapwi. 4:12) Kafwako kintu nangwa kimo kyafwainwa kwituletela lusekelo kyakila pa kwingijila Yehoba mu mwingilo wa kimye kyonse ne.

Juba jimo byo twabwelelenga kufuma na kufwakesha balongo ne banyenga po po twatainwe mu mapuso o naambapo ku ntatwilo  ya jino jishimikila. Bwato byo bwalobele, papichiletu kakimye kacheche bwabwela bwaseluka. Twavwajile bivwalo bitulengejile kubula kutomena. Nangwa byonkabyo, mu bwato mwatwelele mema. Twashikwile mapoto mwajinga manyi ne kwiechilamo. Twaingijishe ano mapoto kupijilako mema ajinga mu bwato.

Byo twapijilemo mema onse twatwajijile na lwendo lwetu. Byo kyajinga kuba’mba manyi onse twiechijile mu mukola, twafuukwilepo kukwata masabi a kuya na kufikilapo. Bino kechi twakwachilepo nangwa jimo ne. Onkao mambo, twalombele kwi Yehoba kuba’mba etukwashe kwikala na kajo ka kuya na kufikilapo. Byo twapwishishetu kulomba, mulongo wakwachile jisabi jikatampe jo twajile atweba bonse batanu ne kwikuta.

Byo twaingijile pamo myaka itanu mu bukalama bwa mwanzo, Yehoba witupesheshe. Ba Ethel banemene pa muchima. Kino kitusangajikile bingi nangwa kya kuba kechi twayukile bintu byo bikekala kulutwe ne. Bino amiwa ne ba Ethel twakebeshe bingi kutwajijila mu mwingilo wa kimye kyonse, inge kyakonsheka. Mu 1976 mubeji wetu aye Ethniël wasemenwe. Kabiji byo papichile myaka ibiji ne kichika, ndondela mubeji aye Giovanni wasemenwe.

Na mambo a kuba’mba bakalama ba mwanzo mu Suriname bakepele, ofweshi wa musampi wanengezhezhe’mba ntwajijile kwingila bukalama bwa mwanzo aku saka mbena kukomesha baana betu. Baana betu saka bakiji banyike naingijilenga mu mwanzo muji bipwilo bicheche. Naingilanga mwingilo wa bukalama bwa mwanzo milungu ibiji pa ñondo pa ñondo, bino milungu yashala naingilanga bupainiya pamo na kisemi kyami mu kipwilo mo twajinga. Inge mbena kwingijila bipwilo byajinga pepi, naingijilanga pamo na ba Ethel ne baana betu. Bino inge mbena kufwakesha bipwilo byajinga kwalepa nayangatu bunke.

Natanchikanga bulongo bya kwingila mingilo yami mulungu yense. Nebikangako bingi kwikala na lufunjisho lwa kisemi mulungu ne mulungu. Inge naya na kufwakesha bipwilo byajinga kwalepa, ba Ethel bashalanga na kutangijila lufunjisho lwa kisemi nangwa kya kuba twaingijilanga pamo bino byonse. Amiwa, ba Ethel ne baana betu twakailanga pamo nangwa kufwakesha mapunzha awama ajinga kwipi na kwetu. Kechi nalaalanga bukiji ne, na mambo a kunengezha majashi onse. Kabiji ba Ethel baingilanga bingi bulongo nobe mwanamukazhi ye baambapo pa Byambo bya  Maana 31:15. Babukanga lukelokelo pa kuba’mba tutangile pamo na kisemi kinembelo kya juba kabiji banengezhanga kajo ka kwiaula baana saka bakyangye kuya ku sukulu. Nji bingi na lusekelo pa kwikala na mwanamukazhi unkwasha kwingila bulongo mingilo yonse yampa Yehoba.

Atweba bansemi twaingijile bingi na ngovu kukwasha baana betu kutemwa Yehoba ne mwingilo wa kusapwila. Twakebelenga baana betu kusalapo abo bene kwingila mwingilo wa kimye kyonse, kechi na mambo a kuba’mba byo byo twakebelenga ne. Bino twakebelenga abo bene kwifuukwilapo. Twaambanga bingi pa lusekelo lwikala na bantu bengila mwingilo wa kimye kyonse. Twaambanga pa makatazho o twapichilemo ne Yehoba byo akwashishe ne kupesha kisemi kyetu. Kabiji twatundaikanga baana betu kwikala na balunda batemwa kwingijila Yehoba mu bwikalo bwabo.

Yehoba witukwashanga kwikala na bintu bya mu bwikalo byo tukeba. Nebikangako bingi kulama bulongo kisemi kyami. Byo naubanga kimye kyo najinga painiya wiikajila byamfunjishe bya kwingijisha bulongo mali. Nangwa kya kuba twibikangako kuba bino, kimo kimye kechi twaikalanga na byonse bya mu bwikalo byo tukeba ne. Bino inge twakajilwa, Yehoba witukwashanga kwikala na bya mu bwikalo byo tukeba. Kutendeka mu 1986 kufika mu 1992 bantu ba mu Suriname batendekele kulwa nkondo mulwabo. Pa kikye kimye kyakatazhanga bingi kupota bya mu bwikalo. Nangwa byonkabyo, Yehoba witukwashanga kwikala na bya mu bwikalo byo tukeba.—Mat. 6:32.

Mu bwikalo bwetu bonse Yehoba wituta bingi muchima kabiji witulengela kwikala na lusekelo ne kwitufunjisha kusekela mu bintu byonka byo tuji nabyo. Baana betu betuletela bingi lusekelo kabiji tubena kusanta bingi mambo basalapo kwingijila Yehoba mu bwikalo bwabo. Kabiji baana betu basalapo kwingila mwingilo wa kimye kyonse mu bwikalo bwabo. Kino nakyo kitusangajika bingi. Ethniël ne Giovanni batainwe ku sukulu utelwa luno amba Sukulu wa Basapwishi ba Bufumu kabiji luno babena kwingijila pamo na bakazhi babo pa ofweshi wa musampi mu Suriname.

Amiwa ne ba Ethel luno twakoma bingi, bino twibapainiya beikajila. Twapayankana bingi mu uno mwingilo kya kuba nakankalwa ne kumonapo kimye kya kufunda bya kufwenka. Bino kechi nelangulushapo ne. Kulanguluka pa mwapita bwikalo bwami bonse kindetela bingi lusekelo. Kwambatu kine, kintu kyamena kyo nauba mu bwikalo bwami ke kufuukulapo kutatula kwingijila Yehoba saka nkiji mwanyike.