MUYUDEA aye Modekai wajinga pa kifulo kikatampe bingi byonkatu byo baambapo mu buku wa Eshita mu Baibolo. Wajinga Muyudea ye batwajile mu muzha waingijilenga ku kipango mu Pelisha. Mwajinga “mu moba a [Mfumu] Ahaselusa,” watendekele kulama mu 496 B.C.E. (Lelo jino, bantu bavula bamba’mba auno mfumu wajinga Zekisizi mutanshi.) Modekai ye walengejile’mba mfumu babule kumwipaya mambo wasolwele bakebelenga kumwipaya. Mfumu wamusanchijile Modekai pa luntunanwa. Palutwe kacheche, mulwanyi wa kwa Modekai ne Bayudea aye Hamane saka afwa kala, mfumu wamusuntwile ne kumupa kifulo kikatampe mu bufumu bwanji. Pa kikye kifulo, Modekai wajinga na luusa lwa kubikako mizhilo yazhikijile Bayudea mu bufumu bwa bena Pelisha, yalengejile kubula kwibepaya.—Esh. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Bantu bafunda bintu bya kala bamba’mba byo baambapo mu buku wa Eshita bya kufwanyikizha kabiji bamba’mba Modekai kechi wajingako ne. Nangwa byonkabyo, mu 1941, bapoya bya kupoyapoya batulukile bishinka bipasha na byo baambapo mu Baibolo pe Modekai. Ñanyi bintu byo batulukile?

Bashayuka bamo mu Pelisha batulukile kintu kya buchimba po banembele jizhina ja mwanamulume umo amba Marduka (mu Kizungu Modekai). Uno muntu wajinga pa kifulo kikatampe, kyamweka ye walamanga mali mu Shushani. Shayuka umo aye Arthur Ungnad wafunjile bintu bya kala byamwekele ku ino mpunzha wanembele’mba kino kyo kimye kitanshi kumutongolapo Modekai pa kintu kyabula kya mu Baibolo.

Kutatwila pa sawakya wa kwa Ungnad, bashayuka batuntulwile byambo byajinga pa bintu bya buchimba byavula byo batulukile. Bintu bya buchimba bimo ke byo batulukile mu muzhi wa Persepolis. Bebitulukile na ko balaminanga bya buneme kwipi na nsakwa ya muzhi. Bino bintu bya buchimba bimwesha’mba bebilengele mu moba a bukalama bwa Mfumu Zekisizi mutanshi. Byambo bijipo bebinembele mu mulaka wa Kielamite kabiji banembelepo mazhina avula bingi o batongolapo mu buku wa Eshita. *

Bintu byavula byo balengele na buchimba byo batulukile mu Persepolis pajinga jizhina ja kwa Marduka, munembeshi wa mfumu waingijilanga ku kipango mu Shushani mu bukalama bwa kwa Zekisizi mutanshi. Pa kintu kimo kyo balengele na buchimba pajinga byambo bya kuba’mba Marduka wajinga ntuntuluzhi. Bino byambo byalumbululatu sukasuka byaamba Baibolo pe Modekai. Bamutongwele kwikala wa mingilo wa Mfumu Ahaselusa (Zekisizi mutanshi) kabiji waambanga milaka ibiji. Javula Modekai waingijilanga ku kipango ku kibelo kya mfumu mu Shushani. Ku kibelo kwajinga kishimikwa kikatampe mwaingijilanga bamingilo ba ku kipango.

Byo baamba pe Marduka biji pa bino bintu byo balengele na buchimba byo batulukile bipasha bingi na byo baamba pe Modekai ye batongola mu Baibolo. Bano bantu baikeleko mu moba antutu amo, ku mpunzha intutu imo kabiji baingijile mingilo intutu imo pa kifulo kintu kimo. Bino bishinka byonse bimwesha’mba Marduka ye Modekai ye baambapo mu buku wa Eshita.