1. Ñanyi kintu kyakonsha kwitumwekela kabiji twafwainwa kuketekela ka?

 TWAKONSHA kuketekela’mba bantu bamo baketukanyanga kusapwila. Kampe kulutwe na lwendo bakakizhamo kwitukanya kusapwila. (Da. 11:44; 2 Timo. 3:12; Lum. 16:21) Nangwa byonkabyo, twafwainwa kuketekela’mba Yehoba uketukwasha kwingila bulongo uno mwingilo wa kusapwila. Mambo ka? Mambo kimye kyonse Yehoba ukwasha bantu banji kwingila mwingilo ye ebapa nangwatu inge bintu byakatazha. Pa kuba’mba tumvwishe kino, twayai twisambe pa bintu bimo byamwekejile ngauzhi Ezikyo wasapwijilenga ku Bayudea bajinga mu buzha mu Babilona.

2. Yehoba walumbulwile byepi bantu basapwijilengako Ezikyo kabiji ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe? (Ezikyo 2:3-6)

² Bañanyi Ezikyo bo asapwijilengako? Yehoba waamba’mba wasapwijilenga ku bantu “bakanama,” ‘bakosa michima’ kabiji “bansatuki.” Bano bantu bajinga nobe miba yasañana kabiji nobe tuminye tuji na bulembe. O ene mambo Yehoba o aambijile Ezikyo bimye byavula’mba: ‘Kange ukebachiine ne.’ (Tangai Ezikyo 2:3-6.) Ezikyo waingijile bingi bulongo mwingilo wanji wa kusapwila mambo (1) Yehoba ye wamutumine, (2) wamupele mupashi wazhila wamukoseshe ne (3) Mambo a Lesa akoseshe lwitabilo lwanji. Nga bino bintu bisatu byakwashishe byepi Ezikyo kabiji bitukwasha byepi lelo jino?

3. Ñanyi byambo byakoseshe Ezikyo kabiji Yehoba wamulayile’mba ka?

³ Yehoba waambijile Ezikyo amba: “Mbena kukutuma.” (Ezi. 2:3, 4) Bino byambo byatundaikile bingi Ezikyo. Mambo ka? Mambo Ezikyo wafwainwa wavulukile’mba bino byo byambo bintutu bimo Yehoba byo aambijile Mosesa ne Isaya byo ebasajile kwikala bangauzhi banji. (Lupu. 3:10; Isa. 6:8) Kabiji Ezikyo wayukile kuba’mba Yehoba wakwashishe bano bangauzhi babiji kwingila bulongo mingilo yakosa yo ebapele. Onkao mambo, Yehoba  byo aambijile Ezikyo jibiji kuba’mba, ‘mbena kukutuma’ waketekejile’mba Yehoba ukamukwasha. Kunungapo mu buku wa Ezikyo tutanamo byambo bya kuba’mba “Yehoba wañambijile” bimye byavula. (Ezi. 3:16) Kabiji wanembele bimye byavula’mba: “Yehoba wañambijile jikwabo.” (Ezi. 6:1) Kine, Ezikyo washiinwe kuba’mba Yehoba ye wamutumine. Bashanji Ezikyo bajinga bañanga. Bafwainwa bamufunjishe kuba’mba Yehoba ulaya bangauzhi banji kuba’mba ukebakwashanga. Yehoba waambijile Izaka, Yakoba ne Yelemiya amba: “Amiwa nji nobe.”—Nte. 26:24; 28:15; Yele. 1:8.

4. Ñanyi byambo bya lutekenesho byakoseshe Ezikyo?

⁴ Byambo byasapwijilenga Ezikyo byalengejile bena Isalela bavula kuba ka? Yehoba waambile’mba: “Bena Isalela kechi bakakumvwina ne, mambo abo kechi bakeba kuñumvwina ne.” (Ezi. 3:7) Bano bantu byo bakaine kumvwina Ezikyo ko kuba’mba bakaine kumvwina Yehoba. Bino byambo byatundaikile bingi Ezikyo mambo wayukile’mba kechi wakankelwe kwingila mwingilo wamupele Yehoba ne, bino bantu bene bo bakaine kumvwa. Kabiji Yehoba waambijile Ezikyo kuba’mba byambo bya luzhachisho byo asapwijilenga inge byafika po po “bakayuka’mba ngauzhi wajinga mwi abo.” (Ezi. 2:5; 33:33) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, bino byambo bya lutekenesho byakoseshe Ezikyo kwingila bulongo mwingilo wanji wa kusapwila.

5. Kwesakana na byaamba Isaya 44:8 ñanyi witukosesha?

⁵ Ne atweba lelo jino, Yehoba witukosesha mambo twayuka’mba ye witutuma kuya na kusapwila. Witunemeka mambo witutela’mba “bakamonyi” banji. (Isa. 43:10) Uno ke munema mukatampe bingi. Byonkatu Yehoba byo aambijile Ezikyo kuba’mba: ‘Kange  ukebachiine ne,’ ne atweba witwambila’mba: “Kange wakamwe ne.” Mambo ka o twafwainwa kubujila kuchiina betukanya? Mambo Yehoba ye witutuma byonkatu byo atumine Ezikyo kabiji ye witukwasha.—Tangai Isaya 44:8.

6. (a) Ñanyi kintu Yehoba kyo etulaya? (b) Ñanyi byambo bitutekenesha ne kwitutundaika?

⁶ Yehoba witulaya’mba uketukwashanga. Saka akyangye kwitwambila’mba: “Anweba yenu bakamonyi bami” wakyambile’mba: “Byo ukapitanga pa mema, nkekala ne obewa, Kabiji byo ukendanga pa mikola, kechi ukebila pa mema ne. Byo ukapitanga mu mujilo kechi ukapya ne, kabiji kechi ukababauka na lubebe lwa mujilo ne.” (Isaya 43:2) Umvwe tubena kusapwila, kimye kimo tupita mu makatazho o twafwainwa kwesakanya ku muyulo ne meseko akatazha o twafwainwa kwesakanya ku mujilo. Nangwa byonkabyo, Yehoba witukwasha pa kuba’mba tutwajijile kusapwila. (Isa. 41:13) Ne mu ano moba bantu bakana Mambo a Lesa byonkatu byo kyajinga mu moba a kwa Ezikyo. Kino kitulengela kubula kulanguluka’mba twakankalwa kwingila mwingilo wa kusapwila, mambo bantu bene bo bakana kumvwa. Tutundaikwa bingi mambo twayuka’mba tubena kusangajika Yehoba byo twatwajijila kusapwila mu bukishinka. Mutumwa Paulo waambile’mba: “Muntu yense bakamufweta monka mwayila mingilo yanji.” (1 Ko. 3:8; 4:1, 2) Nyenga umo waingila mwingilo wa bupainiya myaka yavula waambile’mba: “Kindetela bingi lusekelo kuyuka kuba’mba Yehoba uketufweta pa kwibikako kwetu.”

7. Ezikyo watundaikwanga byepi inge ke alanguluke pa bintu byo amwene mu kimwesho? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

⁷ Ezikyo wamwene mupashi wa Lesa byo engila. Mu kimwesho wamwene mupashi wazhila byo akwashishenga bamalaika bajinga na bulume ne kwendesha bitanga bya ku kalaki wa Yehoba. (Ezi. 1:20, 21) Ezikyo waubile ka byo amwene kino? Wanembele byamwekele. Waambile’mba: “Byo nekimwene, naponene kinkuvumene.” Waponene panshi kinkuvumene mambo waumvwine moyo. (Ezi. 1:28) Palutwe kacheche, Ezikyo watwajijile kulanguluka languluka pa bintu byo amwene mu kimwesho kabiji kino kyamulengelanga kushiinwa kuba’mba mupashi wa Lesa ukamukwasha kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila.

8-9. (a) Ñanyi kintu kyamwekele Yehoba byo akambizhe Ezikyo “kwimana”? (b) Ñanyi kintu kyaubile Yehoba pa kuba’mba akwashe Ezikyo kwingila bulongo mwingilo wakatazha ye amupele?

⁸ Yehoba wakambizhe Ezikyo amba: “Obewa mwana muntu, imana ponkapo pa kuba’mba nesambe nobe.” Yehoba byo akambizhe Ezikyo kwimana, waimene ponkapotu mambo wanembele’mba: “Mupashi waishile pe amiwa kabiji wandengejile kwimana ponka po naimene.” (Ezi. 2:1, 2) Kufumatu kyokya kimye “kuboko” kwa Lesa nangwa’mba mupashi wazhila wa Lesa wamutangijilanga kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila. (Ezi. 3:22; 8:1; 33:22; 37:1; 40:1) Kabiji mupashi wazhila wamulengejile kwingila bulongo mwingilo ye bamupele wa kusapwila ku bantu beubilanga “bintu byo bakeba bene kabiji bakosa michima” bajinga mu nyaunda yo asapwilangamo. (Ezi. 3:7) Yehoba wabuujile Ezikyo amba: “Amiwa nakulengela kukosa muchima byonkatu abo byo bakosa michima ne kukosesha kilungi kyobe byonka byakosa bilungi byabo. Nakosesha kilungi kyobe byonkatu byakosa jibwe ja daimanyi jakosa kukila jibwe ja nguzha. Kange wibachiine nangwa kuba moyo na mambo a mwekelo yabo ne.” (Ezi. 3:8, 9) Kyajingatu nobe Yehoba waambijilenga Ezikyo amba: ‘Kange uleke kukosa michima kwabo kukulefule ne. Amiwa nkakukosesha.’

 ⁹ Mupashi wa Lesa watangijilanga Ezikyo kuya na kusapwila mu nyaunda yanji. Ezikyo wanembele’mba “Yehoba wankoseshenga.” Papichile mulungu umo pa kuba’mba akwatakanye byambo bya kusapwila byo bamubuujile ne kwibiyuka bulongo. (Ezi. 3:14, 15) Kepo Yehoba amwambijile kuya ku musanza kabiji akwa ko ‘kwaishijile mupashi pe [aye].’ (Ezi. 3:23, 24) Ezikyo po po atatwile mwingilo wanji wa kusapwila.

10. Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kwingila mwingilo wa kusapwila kabiji mambo ka?

¹⁰ Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kwingila mwingilo wa kusapwila? Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho, patanshi twayai twisambe pa kyamwekejile Ezikyo. Saka akyangye kutendeka mwingilo wanji wa kusapwila, mupashi wa Lesa wamulengejile kwikala na bulume bwa kusapwila. Byonka byo kyajinga kwi Ezikyo, ne atweba lelo jino Yehoba witupa mupashi wanji wazhila pa kuba’mba twingile bulongo mwingilo wa kusapwila. Mambo ka? Mambo Satana ulwa ne atweba pa kuba’mba etulekeshe kusapwila. (Lum. 12:17) Bantu bavula balanguluka’mba Satana uji bingi na bulume kya kuba kechi twakonsha kumushinda ne. Bino tumushinda inge tubena kusapwila. (Lum. 12:9-11) Mu ñanyi jishinda? Kimye kyonse kyo tusapwila tumwesha’mba kechi tubena kumuchiina Satana ne. Kabiji inge twasapwila ko kuba’mba twamushinda Satana. Kutwajijila kusapwila mambo a Lesa nangwa kya kuba balwanyi betu babena kwitukanya kumwesha ñanyi kishinka? Kino kimweshatu patoka kuba’mba Yehoba ye witupa bulume ko kuba’mba mupashi wanji wazhila pa kuba’mba twingile uno mwingilo kabiji Yehoba witubila bibusa.—Mat. 5:10-12; 1 Pe. 4:14.

11. Mupashi wa Lesa wakonsha kwitukwasha kuba ka kabiji ñanyi kintu kyo twakonsha kuba pa kuba’mba twikale na uno mupashi?

¹¹ Ñanyi kintu kikwabo kyo tufunjilako kwi Yehoba byo apele Ezikyo bulume pa kuba’mba  atwajijile kusapwila? Tufunjilako kuba’mba mupashi wa Lesa wakonsha kwitulengela kwikala na bulume bwa kushinda makatazho onse mu mwingilo wa kusapwila. (2 Ko. 4:7-9) Pano twakonsha kuba ka pa kuba’mba tutwajijile kwikala na mupashi wa Lesa? Twafwainwa kulombanga na mukoyo ne kuketekela’mba Yehoba ukomvwa milombelo yetu. Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga amba: “Lombainga, . . . kebainga, . . . konkonshainga.” Yehoba ukapana “mupashi wazhila ku boba bamulomba.”—Luka 11:9, 13; Byu. 1:14; 2:4.

12. Kwesakana na byaamba Ezikyo 2:9–3:3 uno muvungilo wafumine pi kabiji ñanyi bintu byo banembelepo?

¹² Mupashi wa Lesa walengejile Ezikyo kuchinchika ne kwingila mwingilo wa kusapwila. Nangwa byonkabyo, kwajinga kintu kikwabo kyamukwashishe. Mambo a Lesa akoseshe lwitabilo lwanji. Mu kimwesho Ezikyo wamwene kuboko kwakwachile muvungilo. (Tangai Ezikyo 2:9–3:3.) Nga uno muvungilo wafumine pi? Ñanyi bintu byo banembelepo? Kabiji walengejile byepi Ezikyo kwikuta? Twayai tumone. Muvungilo wafumine ku jitanda ja Lesa. Kyamweka Yehoba waingijishe malaika umo pa bamalaika bana bamwene Ezikyo mu kimwesho kumupa uno muvungilo. (Ezi. 1:8; 10:7, 20) Mu uno muvungilo mwajinga Mambo a Lesa ko kuba’mba byambo bya luzhachisho Ezikyo byo afwainwe kushimuna ku bantu basatukile bajinga mu buzha. (Ezi. 2:7) Kabiji bino byambo bebinembele ku bushiya ne bushiya bwa uno muvungilo.

13. Yehoba wabuujile Ezikyo kuba ka na muvungilo kabiji uno muvungilo watobejile ka?

¹³ Yehoba wabuujile ngauzhi wanji kuja muvungilo ne ‘kwikuta.’ Ezikyo wakokejile ne kuja uno muvungilo yense. Kino kimwesho kyalumbulwile ka? Kino kimwesho kyalumbulwile’mba Ezikyo wafwainwe kumvwisha byambo byo afwainwa kuya na kubuula bantu. Wafwainwe kwitabila bino byambo pa kuba’mba bimulengele kwikala na kizaku kya kusapwila. Kepo kwamwekele kintu kya kukumya. Ezikyo wataine kuba’mba byo ajile muvungilo “watobeletu nobe buki.” (Ezi. 3:3) Mambo ka? Ezikyo washiinwe’mba kwimenako Yehoba kyajinga kintu kyanema bingi nangwa’mba kintu kyatobala. (Sala. 19:8-11) Wamusanchijile bingi Yehoba pa kuyuka’mba waitabilwa kwi aye pa kwikala ngauzhi wanji.

14. Ñanyi kintu kyakwashishe Ezikyo kwingila bulongo mwingilo wanji?

¹⁴ Palutwe kacheche, Yehoba wabuujile Ezikyo amba: “Teshako muchima ne kumvwa byambo byami byonse byo mbena kukubuula.” (Ezi. 3:10) Yehoba wabuujile Ezikyo kuvuluka bino byambo byajinga mu muvungilo ne kwibilanguluka langulukapo. Kuba bino, kwalengejile lwitabilo lwa kwa Ezikyo kukoselako. Kabiji kuba bino, kwamulengejile kusapwila bulongo byambo bya Lesa ku bantu. (Ezi. 3:11) Ezikyo byo aumvwishishe byambo bya Lesa ne kwibitabila, watendekele kusapwila kufikatu ne kimye kyo apwishishe mwingilo wanji.—Esakanyaiko Salamo 19:14.

15. Pa kuba’mba tutwajijile kwingila mwingilo wa kusapwila ñanyi kintu kyo twafwainwa kuteshako muchima?

¹⁵ Pa kuba’mba tutwajijile kwingila bulongo mwingilo wetu wa kusapwila twafwainwa kutanganga Mambo a Lesa. Twafwainwa “kuteshako muchima” kumvwa byonse bitubuula Yehoba. Lelo jino, Yehoba wamba ne atweba kwingijisha Mambo anji Baibolo. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba Mambo a Lesa etulengele kutwajijila kwikala na milanguluko yawama, byubilo byawama ne kuba byaoloka?

16. Ñanyi kintu kyo twafwainwa kuba umvwe ketutange Mambo a Lesa kabiji ñanyi kintu kyo twakonsha kuba pa kuba’mba twiomvwishe?

 ¹⁶ Byonkatu mubiji byo ekela bulongo inge tubena kuja kajo kafwainwa, kutanga Mambo a Lesa ne kulanguluka langulukapo nako kukosesha lwitabilo lwetu. Kino kyo kishinka Yehoba kyo abena kwitufunjisha pa mambo a kuja muvungilo. Byo byo kiji ne ku Mambo a Lesa. Yehoba ukeba’mba twi aje ne ‘kwikuta,’ ko kuba’mba kwiomvwisha. Twakonsha kuba bino inge saka tulomba, kutanga ne kulanguluka langulukapo. Patanshi tulomba pa kuba’mba tunengezhe muchima wetu kumvwisha milanguluko ya Lesa. Apa bino twatanga byambo mu Baibolo. Kilondelapo tutulumanako pa kuba’mba tulangulukepo ne kumvwisha byo twatanga. Ñanyi kintu kifumamo inge twauba bino? Umvwe ketulanguluke languluke pa bintu byo twatanga po po tumvwisha Mambo a Lesa ne kukosesha lwitabilo lwetu.

17. Mambo ka o kyanemena kulanguluka languluka pa bintu byo tutanga mu Baibolo?

¹⁷ Mambo ka o kyanemena kulanguluka languluka pa byo tutanga mu Baibolo? Kuba bino kwitukwasha kusapwila mambo a Bufumu luno kabiji kuketukwasha kubijika byambo bya luzhachisho palutwe kacheche. Kabiji umvwe ketulanguluke languluke pa byubilo byawama bya Yehoba bulunda bwetu ne aye bukakosa bingi. Kuba bino, kuketulengela kwikala na lusekelo nangwa’mba kubula kwikala na bijikila kabiji tukasekelanga mu byonka byo tuji nabyo.—Sala. 119:103.

18. Ñanyi kishinka kikayuka bantu bekala mu nyaunda mo tusapwila kabiji mambo ka?

¹⁸ Ezikyo wajinga ngauzhi, bino atweba kechi twi bangauzhi ne. Nangwa byonkabyo, twafuukulapo kutwajijila kusapwila byambo bya Yehoba byo alamina mu Mambo anji kufikatu ne kimye kikapwa uno mwingilo. Kimye kya kuchiba mambo inge kyafika, kafwako nangwa umo mu nyaunda yetu ukamba’mba amiwa kechi naumvwinepo lujimuno lwa Lesa ne. (Ezi. 3:19; 18:23) Pakuba bakayuka’mba byambo byo tusapwila bifuma kwi Lesa.

19. Ñanyi bintu biketukwasha kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila?

¹⁹ Ñanyi bintu biketukwasha kwingila bulongo mwingilo wa kusapwila? Ke bintu bisatu byonka byakwashishe Ezikyo. Twatwajijila na kusapwila mambo twayuka’mba Yehoba ye witutuma ne kwitukosesha na mupashi wanji wazhila kabiji Mambo anji akosesha lwitabilo lwetu. Yehoba witukwasha kutwajijila kwingila mwingilo wa kusapwila ne kuchinchika “kufika ne ku mpelo.”—Mat. 24:13.