1. Ñanyi muntu ye twafwainwa kuketekela?

 MUNTU waketekelwa ufikizha byo alaya ne kwamba bya kine. (Sala. 15:4) Kabiji uno muntu bamuketekela bingi ku bakwabo. Ne atweba byo byo tukeba kuba’mba balongo ne banyenga betuketekele. Pano ñanyi bintu byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela?

2. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba bakwetu betuketekele?

² Kechi twafwainwa kukanjikishanga bakwetu kwituketekela ne. Pakuba twafwainwa kubanga bintu byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela. Kuketekelwa kuji nobe kwikala na mali. Kyakatazha bingi kwikala na mali, pano bino kyapela bingi kwionauna. Yehoba twamuketekela bingi. Kechi ubapo bintu bitulengela kubula kumuketekela ne, mambo “bintu byonse byo oba byo bya kishinka.” (Sala. 33:4) Kabiji ukeba atweba kwikala ba kishinka. (Efi. 5:1) Twayai twisambe pa bakalume ba Yehoba bamo baubile bintu bya kishinka byonkatu Shetu wa mwiulu byo oba. Kabiji tusakwisamba ne pa bishinka bitanu byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela.

3-4. Ñanyi bintu byalengejile kuba’mba Danyela bamuketekele ku bakwabo kabiji kino kyakonsha kwitulengela kwiipuzha ñanyi mepuzho?

³ Ngauzhi Danyela waubile bintu byalengejile kumuketekela bingi ku bakwabo. Nangwa kyakuba bamusendele mu buzha ku Babilona, waubile bintu byalengejile kuba’mba bamuketekele bingi. Bantu batwajijile kumuketekela kimye Yehoba kyo amukwashishe kulumbulula kiloto kya mfumu wa mu Babilona aye Nebukaneza. Juba jimo, waambijile mfumu kuba’mba aleke kuba bintu byafichishanga Yehoba ku muchima. Kechi kyapeelele kwamba bino byambo ku mfumu ne. Danyela wachinchikile bingi pa kuba’mba ambe bino byambo, mambo mfumu Nebukaneza washinchile bingi. (Da.  2:12; 4:20-22, 25) Kabiji byo papichile myaka, Danyela batwajijile kumuketekela byo alumbulwile mwatajile byambo byo banembele pa lubumbulu mu jilapa ja mfumu wa mu Babilona. (Da. 5:5, 25-29) Palutwe kacheche, Mfumu wa bena Meda aye Daliusa ne babinemanga banji bamwene’mba Danyela wajinga na “maana akila.” Bayukile kuba’mba Danyela “wajinga wa kishinka, waingilanga mingilo na muchima yense kabiji kechi watambulanga mazhikakanwa ne.” (Da. 6:3, 4) Kwambatu kine, Danyela bamuketekejile bingi ne ku ba mfumu babulanga kupopwela Lesa!

⁴ Byo mubena kulanguluka pa byaubile Danyela, ishikishai anweba bene amba: ‘Bantu babula Bakamonyi ba kwa Yehoba bammona byepi? Nanchi bangyuka amba nnemuntu ufikizha byo nalaya kabiji naketekelwa nyi?’ Mambo ka o twafwainwa kwiipwizha ano mepuzho anema? Mambo inge ketube bintu bilengela bakwetu kwituketekela tutumbijika jizhina ja Yehoba.

5. Ñanyi bintu byalengejile kuba’mba Hananiya bamuketekele ku bakwabo?

⁵ Mu 455 B.C.E., kinemanga aye Nehemiya byo apwishishe kushimukulula nsakwa ya Yelusalema, wasajile banabalume baketekelwa kuba’mba balamenga bulongo muzhi. Pa banabalume bo asajile pajinga ne Hananiya mukulumpe watalanga pa Kishimikwa Kyakosa. Baibolo wamulumbulula Hananiya mba “wajinga muntu waketekelwa bingi kabiji waakamwanga Lesa wa kine kukila bakwabo bavula.” (Ne. 7:2) Hananiya waingilanga bingi na ngovu mwingilo ye bamupele na mambo a kuba’mba watemenwe bingi Yehoba, kabiji kechi wakebanga kumufichisha ku muchima ne. Abino byubilo byakonsha kwitukwasha ne atweba kwikala baketekelwa mu mwingilo wa Yehoba.

6. Ñanyi byubilo byajinga ne Tikikusa byalengejile mutumwa Paulo kumuketekela?

 ⁶ Pano twayai twisambe pe Tikikusa mulongo ye baketekejile kwi mutumwa Paulo. Paulo byo bamukashile, waketekejile bingi Tikikusa mambo wamulumbulula’mba “wa mwingilo wa kishinka.” (Efi. 6:21, 22) Paulo kechi wamuketekejiletu na mambo a kuba’mba watwalanga makalata ku balongo mu Efisesa ne mu Kolose ne, bino wamuketekejile na mambo a kuba’mba wibatundaikanga ne kwibatekenesha. Tikikusa waingilangatu byonka bingila banabalume ba kishinka baketekelwa, batundaika ne kukwasha balongo ne banyenga lelo jino.—Kolo. 4:7-9.

7. Ñanyi bintu byo mwakonsha kuba pa kuba’mba bakwenu bemuketekele byonka byo baketekela bakulumpe mu kipwilo ne bankwasho?

⁷ Mu ano moba twaketekela bingi bakulumpe mu kipwilo ne bankwasho. Bengila bingi na ngovu byonkatu byaingijile Danyela, Hananiya ne Tikikusa. Inge twatanwa ku kupwila kwa mukachi ka mulungu, tuyuka kuba’mba majashi onse beabanya mu balongo. Inge balongo ne banyenga banengezha majashi abo bulongo, ne kwiamba pa kupwila balengela bakulumpe kumvwa bingi bulongo. Kechi tukankazhama kwita bantu bo tufunjisha Baibolo kwiya na kutanwa ku kupwila ne. Mambo tuyuka’mba mulongo ye bapa jashi wanengezha, kabiji usakwamba. Kabiji tuketekela kuba’mba mabuku o twafwainwa kwingijisha mu mwingilo wa kusapwila ko aji. Tumusanchila bingi Yehoba, mambo bano balongo ba kishinka betuta bingi muchima. Pano ñanyi bintu byo twakonsha kuba pa kuba’mba ne atweba betuketekele?

8. Ñanyi bintu byo twafwainwa kubula kuba bimwesha’mba twatemwa balongo ne banyenga? (Byambo bya Maana 11:13)

⁸ Twatemwa bingi balongo ne banyenga kabiji tukeba kuyuka byo baji. Nangwa byonkabyo, kechi twafwainwa kwibikanga nangwa kwamba pa bintu byabo ne. Bena Kilishitu bamo ba mu myaka kitota kitanshi bajinga “bakalokwete kabiji batemenwe kwibika mu mambo a bakwabo, ne kwamba bintu byo bafwainwa kubula kwamba.” (1 Timo. 5:13) Onkao mambo, kechi twafwainwa kwikala nobe abo ne. Umvwe muntu witubuulapo bintu bimo, kechi twafwainwa kubuulako byo etubuula muntu mukwabo ne. Twambe’mba nyenga wimubuula’mba ubena kukolwa nangwa ubena kupitapo mu lweseko lumo, kabiji wimubuula’mba kechi mwafwainwa kubuulako muntu nangwa umo ne, mwafwainwa kuba byonkabyo. * (Tangai Byambo bya Maana 11:13.) Pano twayai twisambe pa bintu bikwabo byakonsha kwitukwasha kulama bintu bya bufyamfya.

9. Ñanyi bintu byafwainwa kubanga ba mu kisemi pa kuba’mba baketekelwe?

⁹ Mu kisemi. Bonse mu kisemi bafwainwa kuyuka bintu bimo byo bafwainwa kubula kubuulako bantu bangi. Twambe’mba mwanamukazhi mwina Kilishitu ubapo ka kintu kamo kalengela bamwatawanji kuseka, nanchi bamwatawanji bafwainwa kubuulangako bakwabo bintu byuba bakazhi kuba’mba bebalengeshe bumvu nyi? Ine. Na mambo a kutemwa bakazhi babo kechi bafwainwa kuba bino kuba’mba bebakozhe ku muchima ne. (Efi. 5:33) Bansemi bafwainwa kuvulukanga kuba’mba kechi bafwainwa kwambanga pa tuntu tuba baana babo kuba’mba bebalengeshe bumvu ne. Kechi bafwainwa kwambanga ku bakwabo pa bilubo bya baana babo ne. (Kolo. 3:21) Baana nabo bafwainwa kufunda kwikalanga na munema. Bafwainwa kuyuka bintu bya mu kisemi byo bafwainwa kubula kubuulako bakwabo. (Mpitu. 5:16) Inge bonse mu kisemi bayuka bintu byo bafwainwa kubula kubuulako bantu bangi, kisemi kyonse kikekala kyakwatankana.

10. Ñanyi bintu byuba mulunda wa kine? (Byambo bya Maana 17:17)

 ¹⁰ Ubainga bintu byakonsha kulengela balunda nenu kwimuketekela. Atweba bonse tukeba kubuulako bakwetu bintu bimo byo tubena kupitamo. Kino kechi kyapeela ne. Kechi kyapeela kubuulako muntu bintu biji ku muchima ne. Kabiji twakonsha kumvwa bibi ku muchima inge twaumvwa’mba mukwetu ye twabuujile bya bufyamfya wabuulako bantu bangi. Nangwa byonkabyo, tusanta bingi pa kwikala na balunda bo twakonsha kubuulako bintu biji ku muchima ne kwibaketekela kuba’mba kechi bakabuulako muntu nangwa umo ne. Bano bo ‘balunda ba kine.’—Tangai Byambo bya Maana 17:17.

11. (a) Ñanyi bintu byuba bakulumpe mu kipwilo ne benakwabo bilengela balongo ne banyenga kwibaketekela? (b) Ñanyi bintu byo twafwainwa kufunjilako ku mukulumpe mu kipwilo ubula kubuulako kisemi kyanji bya bumfyamfya bipitamo balongo ne banyenga? (Monai kipikichala)

¹¹ Ubainga bintu byakonsha kulengela balongo ne banyenga kwimuketekela. Bakulumpe mu kipwilo baji “nobe mpunzha ya kufyamamo pa kwiya mvula wa kinkunkwila,” kabiji balama bya bufyamfya. (Isa. 32:2) Twakonsha kwibabuula bintu byonse biji ku muchima mambo twibaketekela’mba balama bya bufyamfya. Kabiji kechi twibakanjikizha kwitubuula bya bufyamfya ne. Kunungapo, tubena kusanchila bamuka bakulumpe mu kipwilo pa byo babula kukanjikizha bamwatawabo kwibabuula bintu bya bufyamfya. Kabiji kyanema bingi bakulumpe mu kipwilo byo babula kubuulako benakwabo bintu bipitamo balongo ne banyenga. Muka mukulumpe mu kipwilo umo waambile’mba: “Nsanta bingi bamwatawami byo babula kumbuulako bya bufyamfya bipitamo balongo ne banyenga bo bakwasha kuba’mba bakoseshe lwitabilo lwabo. Kabiji kechi bambuulapo nangwa mazhina abo ne. Kabiji nsanta bingi bamwatawami byo babula kumbuulako bino bintu bya bufyamfya byakonsha kundetelatu bijikila. Mambo nangwa ngyuke kechi nakonsha kupwisha luno lukatazho ne. Kino kyandengela kutwajijila kupwanañananga na balongo ne banyenga bonse. Kino kyandengela kuketekela bamwatawami, mambo nayuka’mba byonse byo  nafwainwa kwibabuula, kechi bakabuulako muntu nangwa umo ne.” Onkao mambo, atweba bonse twafwainwa kwikala na byubilo byakonsha kulengela balongo ne banyenga kwituketekela. Pano ñanyi byubilo byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela? Twayai twisambe pa bino byubilo bitanu.

12. Mambo ka o twafwainwa kutemenwa bakwetu inge tukeba’mba betuketekele? Lumbululai.

¹² Umvwe mukeba balongo ne banyenga kwimuketekela mwafwainwa kwibatemwa. Yesu waambilepo mikambizho ikatampe ibiji. Mukambizho mutanshi ke wa kuba’mba twafwainwa kutemwa Yehoba ne mukambizho wa bubiji ke wa kuba’mba twafwainwa kutemwa bakwetu. (Mat. 22:37-39) Twamutemwa bingi Yehoba. Onkao mambo, tukeba kuba bintu byubapo Yehoba byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela. Na mambo a kuba’mba twatemwa balongo ne banyenga kechi tukeba kwamba pa bintu bimo byo boba ne. Kabiji kechi tukeba kwamba pa bintu byakonsha kwibazhingijisha, kwibalefula nangwa kwibalengesha bumvu ne.—Yoa. 15:12.

13. Ñanyi bintu bimwesha’mba twipelula byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela?

¹³ Umvwe twipelula bakwetu baketuketekela bingi. Mwina Kilishitu wipelula, kechi wamba pa bintu byo afwainwa kubula kusolola ku bantu bangi ne. (Fili. 2:3) Kechi ulengela bakwabo kulanguluka’mba inge babena kukeba kuyuka bya bufyamfya ye wafwainwa kwibabuula ne. Umvwe twipelula kechi tukambanga pa bintu nangwa kusansanya bintu Baibolo nangwa mabuku alumbulula Baibolo byo abula kwambapo ne.

14. Milangwe yetu yakonsha kulengela byepi bakwetu kwituketekela?

¹⁴ Muntu uji na milangwe uyuka “kimye kya kuzhindama ne kimye kya kwamba.” (Sapwi. 3:7) Mu bisho byavula banemeka bingi bantu baji na milangwe. Mambo bayuka bintu byakonsha kwibalengela kuzhindamapo ne kubula kwibisolola ku bakwabo. O ene mambo, Byambo bya Maana 11:12 o byaambila’mba: “Muntu uji na milangwe, uzhindamapotu.” Akilangulukai pa kino. Mukulumpe mu kipwilo umo, wayuka bingi bya kukosesha lwitabilo lwa bakwabo, bamwingijisha bingi kuya na kukwasha bipwilo kupwisha makatazho abyo. Mukulumpe mu kipwilo umo waambapo pe aye amba, “Uno mulongo kechi ukeba kwamba pa bintu bipitamo balongo ne banyenga mu bipwilo bikwabo ne.” Onkao mambo, bakulumpe mu kipwilo bakwabo bamunemeka bingi, mambo uji bingi na milangwe. Bamuketekela kuba’mba kechi ukasolola ku bantu bangi bintu byabo bya bufyamfya ne.

15. Lumbululai bukishinka bwenu byo bwakonsha kulengela bakwenu kwimuketekela.

¹⁵ Bukishinka kyo kyubilo kikwabo kyo twafwainwa kwikala nakyo umvwe tukeba bakwetu kwituketekela. Tuketekela muntu wa kishinka mambo twayuka kuba’mba kyonse kyo akamba kya kine. (Efi. 4:25; Hebe. 13:18) Twambe kuba’mba mubena kukeba kuwamishako busendwe bwenu bwa kufunjisha. Onkao mambo, mwabuula mulunda nenu kuba’mba ateleke ku jashi jo mubena kunengezha, ne kwimubuula po mwafwainwa kuwamishako. Ñanyi ye mwafwainwa kutetekela? Nanchi muntu wakonsha kwimubuula byo mubena kukeba nyi, inyi muntu wakonsha kwimubuula bya kine? Mukumbu twamuyuka. Mambo Baibolo waamba’mba: “Kyawama kololako muntu patoka kukila kwikala na butemwe ne kubula kwibumwesha. Muntu wa kishinka ololako mukwabo nangwa kyakuba kyakonsha kumukozha ku muchima.” (Maana 27:5, 6) Nangwa kyakuba byambo bya kine bitubuulako mulunda netu byakonsha kwitukozha ku muchima kimye kyo abena kwitubuula, bino byambo bya kine byo byafwainwa kwitukwasha.

16. Nanchi Byambo bya Maana 10:19 byaambapo amba ka pa kyubilo kya kwikanya?

¹⁶ Umvwe tukeba’mba bakwetu betuketekele, twafwainwa kwikala na kino kyubilo kya kwikanya.  Kino kyubilo kyakonsha kwitukwasha kulama kanwa ketu ne kubula kwamba bintu bitubuula balongo ne banyenga betuketekela byo twafwainwa kubula kubuulako bangi. (Tangai Byambo bya Maana 10:19.) Kyakonsha kwitukatazha bingi kulama kanwa ketu nge kyakuba tubena kwingijisha intaneti kwisambilapo na bakwetu. Umvwe ne kujimuka ne, twakonsha kwamba bintu byo twafwainwa kubula kubuulako bantu bangi kwakubula nangwa kuyuka ne. Kino kyakonsha kulengela bantu bavula kuyuka bino byambo kabiji kechi twakonsha kwibabuula byo bafwainwa kwingijisha bino byambo nangwa kuyuka lukatazho lwakonsha kufumamo ne. Kabiji kulama kanwa ketu kwakonsha kwitukwasha kuzhindamapo ne kubula kusolola bintu byakonsha kubika balongo ne banyenga mu lukatazho. Twakonsha kuzhindamapo inge kyakuba bakapokola babena kwitutebawizha kukeba kuyuka byavula pa balongo ne banyenga baji mu mpunzha nangwa mu kyalo mo bakanya mwingilo wetu. Twafwainwa kuba byonka byo baambapo mu jifunde ja kuba’mba “nkakasa kanwa kami na lutambo” inge kyakuba paji ubena kwitutebawizha nangwa ubena kukeba kuyuka bishinka pa balongo ne banyenga. (Sala. 39:1) Nangwa inge kyakuba tubena kwisamba na ba mu kisemi kyetu, balunda netu, balongo ne banyenga, nangwatu muntu mukwabo, twafwainwa kuba bintu byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela. Kabiji pa kuba’mba bakwetu betuketekele, twafwainwa kulama kanwa ketu.

17. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba bonse twikale baketekelwa?

¹⁷ Tumusanchila bingi Yehoba pa kwituleta mu kisemi muji balongo ne banyenga betutemwa, betuketekela kabiji bo twaketekela. Atweba bonse twafwainwa kwikala na byubilo byakonsha kulengela bakwetu kwituketekela kabiji ne atweba kwibaketekela. Twafwainwa kumweshanga butemwe, kwipelula, kabiji twafwainwa kwikala na milangwe, kwikala bantu ba kishinka kabiji balama lujimi. Bino byubilo biketulengela atweba bonse mu kipwilo kwiketekelanga pa muntu pa muntu. Twafwainwa kutwajijila kwibikako kubanga byubilo bikalengela bakwetu kwituketekela kabiji ne atweba kwibaketekela. Twayai tubenga bintu byonka byuba Yehoba Lesa wetu ne kutwajijila kumwesha byubilo biketulengela kwikala baketekelwa.