1. Mambo ka bantu bavula o babujila kuketekela bakwabo mu ino ntanda?

 BANTU ba mu ino ntanda kechi baketekela bakwabo ne. Bavula balefulwa na mambo a bintu byuba basulu, bamulwila ntanda ne bantangi ba bupopweshi. Kabiji kino kibalengela kubula kuketekela balunda nabo, balongo babo ne bakwabo bo bekala nabo kipikipi. Kechi twafwainwa kukumya ne, mambo Baibolo waambijile jimo amba: “Mu moba a kupelako . . . , bantu bakekala babula bukishinka, . . . ba luntepentepe, . . . basolola bakwabo.” Onkao mambo, bantu bamwesha byubilo bijipo ne Satana lesa wa buno bwikalo ye twafwainwa kubula kuketekela.—2 Timo. 3:1-4; 2 Ko. 4:4.

2. .(a) Bañanyi bo twakonsha kuketekela? (b) Ñanyi kintu kikankalwa kuba bantu bamo?

² Nangwa byonkabyo, atweba bena Kilishitu twamuketekela bingi Yehoba. (Yele. 17:7, 8) Twashiinwa kuba’mba Yehoba witutemwa bingi kabiji ‘kechi ukasha’ balunda nanji ne. (Sala. 9:10) Kabiji twamuketekela bingi Kilishitu Yesu mambo witufwijile. (1 Pe. 3:18) Bintu byavula byo twafunda bitulengela kuketekela byambo biji mu Baibolo. (2 Timo. 3:16, 17) Onkao mambo, twashiinwa’mba twafwainwa kuketekela Yehoba, Yesu ne Baibolo. Nangwa byonkabyo, bamo bakankalwa kuketekela balongo ne banyenga mu kipwilo. Umvwe kechi twaketekela balongo ne banyenga luno ne, mambo ka o twafwainwa kutendeka kwibaketekela?

3. Ñanyi bintu byawama byo tumwenamo mu kisemi kituletamo Yehoba? (Mako 10:29, 30)

³ Yehoba wituleta mu kisemi kya bapopweshi banji mwaya ntanda. Kyanema bingi kwikala mu kino kisemi kyanji mambo tumwenamo bintu byawama bingi. (Tangai Mako 10:29, 30.) Kuzhokoloka ntanda yonse, tuji na balongo ne banyenga batemwa Yehoba byonka byo twamutemwa kabiji balondela mafunde anji mu bwikalo bwabo. Bano balongo ne banyenga twibatemwa bingi nangwa kyakuba twapusana mu mvwajilo, mulaka ne kisho. Tumvwa  bingi bulongo nangwatu inge kyo kimye kitanshi kumonañanapo nabo. Kabiji kituletela bingi lusekelo umvwe twakonkana pamo na kutota ne kupopwela Shetu wa mwiulu aye Yehoba.—Sala. 133:1.

4. Mambo ka o twafwainwa kukwatankena pamo na balongo ne banyenga?

⁴ Kino kyo kimye kya kukwatankana pamo na balongo ne banyenga yetu. Bano bakonsha kwitukwasha kusenda bisendwa byetu. (Loma 15:1; Nga. 6:2) Kabiji betutundaika kwingijila Yehoba ne kwitukwasha kukosesha bulunda bwetu ne Aye. (1 Tesa. 5:11; Hebe. 10:23-25) Tukilanguluke pa byo twafwainwa kumvwa inge kechi twajinga na balongo ne banyenga mu kipwilo bakwitutundaika ne kwitukwasha kushinda balwanyi betu ko kuba’mba Satana ne ntanda yanji ne. Satana ne bonse bo atangijila katatakatu bakalukuke bantu ba Lesa. Pa kyokya kimye, tukekala bingi na lusekelo mambo balongo ne banyenga yetu baketukwasha kuchinchika.

5. Mambo ka bamo mu kipwilo o bakonsha kukankazhamina kuketekela balongo ne banyenga?

⁵ Nangwa byonkabyo, bamo bakonsha kuleka kuketekela mulongo nangwa nyenga na mambo a kuba’mba wasolwele bya bufyamfya byo bamwambijile kubula kubuulako bakwabo nangwa kampe wakankalwa kufikizha byo balayañene. Nangwa kampe muntu umo mu kipwilo waambile nangwa kuba bintu bibakozhezhe bingi ku muchima. Bino bintu byakonsha kulengela bamo kukankazhama kuketekela balongo ne banyenga mu kipwilo. Pano ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kutatula kuketekela bapopweshi bakwetu jibiji?

6. Butemwe bwakonsha kwitulengela byepi kuketekela bakwetu? (1 Kolinda 13:4-8)

⁶ Twakonsha kuketekelanga bakwetu inge kyakuba twibatemwa. Kolinda Mutanshi kitanga 13 walumbulula butemwe byo bwafwainwa  kwitulengela kutwajijila kuketekela bakwetu nangwa kutatula kwibaketekela jikwabo inge betulefwile. (Tangai 1 Kolinda 13:4-8.) Kyepelo 4 kyaamba’mba: “Butemwe butekanya.” Yehoba witutekenya nangwatu umvwe twamulenga mambo. Onkao mambo, ne atweba twafwainwa kutekenyanga balongo ne banyenga mu kipwilo inge baamba kyatama nangwa inge bauba kintu kyakonsha kwitulefula nangwa kwitukozha ku muchima. Kyepelo 5 kyanungapo’mba: “[Butemwe] kechi buzhingila ne. Kechi buvuluka kintu kyatama ne.” Onkao mambo, kechi twafwainwa “[kuvulukanga] kintu kyatama” nangwa’mba kuvulukanga bintu byonse byatama byaamba balongo ne banyenga bitukozha ku muchima ne. Musapwishi 7:9 witubuula’mba kechi twafwainwa “kuzhingilanga bukiji ne.” Kabiji twafwainwa kuvulukanga byambo biji pa Efisesa 4:26 bya kuba’mba: “Kange muzhikishe juba monka mwazhingijila ne.”

7. Ñanyi jifunde jiji pa Mateo 7:1-5 jakonsha kwitulengela kutwajijila kuketekela bakwetu?

⁷ Kabiji twafwainwa kutwajijila kuketekela balongo ne banyenga inge twibatemwa byonka Yehoba byo ebatemwa. Lesa wibatemwa bingi kabiji kechi uta muchima pa bubi bwabo ne. Ne atweba byo byo twafwainwa kubanga. (Sala. 130:3) Kechi twafwainwa kutanga muchima pa bintu byatama byo boba ne. Bino, twafwainwa kutanga muchima pa byubilo byabo byawama ne kulangulukanga pa bintu byawama byo boba. (Tangai Mateo 7:1-5.) Twayuka kuba’mba bakeba bingi kuba bintu byawama kabiji kechi bakeba kwitukozha ku muchima ne, mambo butemwe “bwitabila bintu byonse.” (1 Ko. 13:7) Bino byambo kechi bibena kulumbulula’mba Yehoba ukeba atweba kuketekela bakwetu kwakubula kwibayuka bulongo ne. Ukeba atweba kuketekela bakwetu mambo boba bintu byawama. *

8. Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kutwajijila kuketekela balongo ne banyenga?

⁸ Papita moba avula bingi pa kuba’mba tuketekele balongo ne banyenga. Pano ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha? Patanshi twafwainwa kwibayuka bulongo. Twafwainwa kwisambanga nabo pa kipwilo. Twafwainwa kwingilangapo nabo mu busapwishi. Twafwainwa kwibatekenya ne kwibapa kimye kya kumwesha byubilo byabo byakonsha kwitulengela kwibaketekela. Umvwe kyakonsheka, twafwainwa kwibabuulakotu bintu bicheche. Kechi kwibabuula byonse byo twapitamo mu bwikalo bwetu inge tukyangye kukibayuka bulongo ne. Umvwe twibayuka bulongo po po twafwainwa kukasuluka kwibabuula bintu bikwabo. (Luka 16:10) Pano twakonsha kuba byepi inge mulongo nangwa nyenga wauba kintu kyakonsha kwitulengela kuleka kumuketekela? Inge kyaikala byobyo, kechi twafwainwa kupelawizha kupwisha bulunda ponkapotu ne. Twafwainwa kumutekenya. Kabiji kechi twafwainwa kuleka byubilo bya bantu bamo kwitulengela kuleka kuketekela balongo ne banyenga ne. Na mambo abino, twayai twisambe pa bakalume ba Lesa bamo batwajijile kuketekela bakwabo nangwa kyakuba bakwabo bebafutukilemo.

9. (a) Hana watwajijile byepi kuketekela mu lunengezho lwa Yehoba nangwa kyakuba bantu bamwimenangako Yehoba balubankanyanga? (b) Byapichilemo Hana byakonsha kwimukwasha byepi kutwajijila kuketekela mu lunengezho lwa Yehoba? (Monai kipikichala.)

⁹ Nanchi bakimutuntwishapo kala ku mulongo ye mwaketekela nyi? Inge kino kya kimumwekelapo kala, musakufunjilako byavula ku byapichilemo Hana. Pa kyokya kimye Ñanga Mukatampe aye Eli ye watangijilanga mpopwelo ya Yehoba mu Isalela. Bino, baana banji kechi bajinga na byubilo byawama ne. Baana banji bajinga bañanga ba Lesa. Bano baana baubilenga byabunya pa nzubo ya Lesa. Kabiji shabo aye Eli wakankelwe kwibakwasha pa kuba’mba baleke byubilo byabo byatama.  Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi walekeshe ponkapotu Eli kwikala ñanga mukatampe ne. Hana kechi walekele kuya na kupopwela Yehoba ku ntente wa lusambakeno na mambo a kuba’mba Eli watwajijile kwikala ñanga mukatampe ne. Eli byo amwene Hana na kulomba ne kujila wamwambijile’mba wapendwa. Eli waambijile umo mwanamukazhi byambo byatama bino saka abula kuyuka bishinka byonse ne. (1 Sam. 1:12-16) Nangwa byonkabyo, Hana wachipile’mba umvwe wasema mwana wamulume ukamuleta ku ntente wa lusambakeno ko akengijilanga Yehoba pamo ne Eli. (1 Sam. 1:11) Nanchi baana ba kwa Eli bafwainwe kwibakwasha pa kuba’mba bapimpule byubilo byabo nyi? Ee, mambo Yehoba palutwe kacheche wibakambwile. (1 Sam. 4:17) Yehoba wapesheshe Hana kabiji wasemene mwana wamulume aye Samwela.—1 Sam. 1:17-20.

10. Davida watwajijile byepi kuketekela bakwabo nangwa kyakuba mulunda nanji wamufutukilemo?

¹⁰ Nanchi bakimufutukapo kala ku mulunda nenu nyi? Umvwe bakimufutukapo, akilangulukai pa kyamwekejile Mfumu Davida. Wajinga na mulunda nanji Ahitofela. Bino Abisalomo mwana Davida byo akebelenga kwangata shanji bufumu, Ahitofela wakwatankene ne Abisalomo mu buno busantuki. Kyamweka Davida kyamukolele bingi ku muchima mwananji ne mulunda nanji byo bamufutukilemo. Nangwa kyakuba Davida bamufutukilemo kechi walekele kuketekela bakwabo ne. Watwajijile kuketekela mulunda nanji mukwabo wa kishinka aye Hushai wakaine kukwatankana na bansatuki. Kino kyalengejile Davida kuketekela bingi Hushai. Hushai wamwesheshe kuba’mba mulunda wakine wa kwa Davida mambo wabikile bumi bwanji mu kizumba pa kubatu’mba amukwashe.—2 Sam. 17:1-16.

11. Mu ñanyi jishinda wa mwingilo wa kwa Nabala mo amwesheshe’mba waketekejile Abigaila?

¹¹ Kabiji akilangulukai pa kyaubile wa mwingilo wa kwa Nabala. Davida ne bantu banji bazhikijile ba mwingilo ba kwa Nabala mwina Isalela. Palutwe kacheche Davida waambijile Nabala kupapo kajo banabalume bo atumine. Bino, Nabala wakaine kupapo Davida kajo. Kino kyalengejile Davida kuzhingila bingi kyakuba wafuukwilepo kuya na kwipaya banabalume bonse ba mu nzubo ya kwa Nabala. Wa mwingilo umo wabuujile bino byonse muka Nabala aye Abigaila. Na mambo a kuba’mba uno mwana mulume wajinga mu nzubo ya kwa Nabala wayukile’mba naye basakumwipaya. Waketekejile kuba’mba Abigaila  usakubapo kintu kimo kisakupulusha banabalume bonse ba mu nzubo yanji. Kabiji wamuketekejile mambo uno mwanamukazhi wajinga bingi na maana. Byaubile Abigaila byalengejile uno mwanamulume kumuketekela bingi. Abigaila wachinchikile ne kubuula Davida kubula kufikizha byo akebelenga kuba. (1 Sam. 25:2-35) Waketekejile’mba Davida usakufuukulapo kuba kintu kyanema.

12. Yesu wamwesheshe byepi kuba’mba waketekejile baana banji ba bwanga kyakuba balubankanyanga?

¹² Yesu waketekejile baana banji ba bwanga nangwa kyakuba balubankanyanga. (Yoa. 15:15, 16) Kimye Yakoba ne Yoano kyo baipwizhe Yesu kuba’mba ebape kifulo mu bufumu, Yesu kechi wazhinaukile kyalengejile’mba bengijilenga Yehoba nangwa ponkapotu kwibalekesha kwingila mwingilo wa batumwa ne. (Mako 10:35-40) Palutwe kacheche, baana ba bwanga ba kwa Yesu bamushile ne kumunyema juba jo bamukwachile. (Mat. 26:56) Nangwa byonkabyo, Yesu kechi walekele kwibaketekela ne. Mambo wayukile’mba bambulwa kulumbuluka, kabiji “wibatemenwe kufika ne ku mpelo.” (Yoa. 13:1) Byo bamusangwile Yesu wapele batumwa banji ba kishinka 11 mwingilo wanji wanema wa kutangijila mwingilo wa kufunjisha bantu kwikala baana ba bwanga ne kulama mikooko yanji bulongo. (Mat. 28:19, 20; Yoa. 21:15-17) Wajinga na bishinka byanema bingi byalengejile kuketekela bano banabalume bambulwa kulumbuluka. Bano bonse banabalume ba kishinka baingijile bingi bulongo mwingilo wabo kufikatu ne byo bafwile. Ne atweba twafwainwa kuketekelanga bakwetu bambulwa kulumbuluka byonka byaubile Hana, Davida, wa mwingilo wa kwa Nabala, Abigaila ne Yesu.

13. Ñanyi kintu kyakonsha kwitulengela kuleka kuketekela bakwetu?

¹³ Nanchi mwakibuulapo mulongo ye mwaketekela bintu bya bumfyamfya, bino palutwe kacheche wabuulako bantu bangi nyi? Kino kyakonsha kwimulefula bingi. Nyenga umo wabuujileko mukulumpe mu kipwilo pa biji bwikalo bwanji ne kuketekela kuba’mba kechi ukabuulako muntu ungi ne. Juba jalondejilepo muka uno mukulumpe mu kipwilo ye babuujile bya bumfyamfya watumijile uno nyenga foni kuba’mba amutundaike. Uno nyenga waumvwine bingi kutama ku muchima mambo kechi waketekejile kuba’mba uno mukulumpe mu kipwilo wakonsha kubuulako mwinakwanji ne. Nangwa byonkabyo, kino kechi kyamulengejile kukankazhama kukeba bukwasho ne. Wasolomokele mukulumpe mukwabo mu kipwilo wamukwashishe kuketekela bakulumpe bonse mu kipwilo.

14. Ñanyi kintu kyakwashishe mulongo umo kupwana na bakulumpe jibiji?

¹⁴ Mulongo umo wazhingijile bakulumpe mu kipwilo babiji ne kuleka kwibaketekela. Nangwa byonkabyo, wavulukile kishinka kimo kyaambile mulongo umo ye anemekele bingi kya kuba’mba: “Satana ye mulwanyi wetu, kechi balongo ne.” Uno mulongo walangulukile langulukilepo bingi pa bino byambo ne byo afwainwa kuba. Kabiji byo alombelepo kwi Yehoba kuba’mba amukwashe wayile na kupwana na bano bakulumpe mu kipwilo babiji.

15. Mambo ka bantu bamo o kibakatezha kutendeka kuketekela bakwabo jibiji? Lumbululai.

¹⁵ Nanchi bakimyangatapo mingilo imo mu kipwilo nyi? Kino kintu kyakonsha kwimukozha bingi ku muchima. Grete ne bainanji batwajijile kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba ba kishinka, mwingilo wetu byo bamulekeshe mu Nazi Germany [Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse saka ikyangye kutendeka]. Grete wamupele mwingilo wa kutaipila balongo Kyamba kya Usopa. Balongo byo bayukile kuba bashanji baimenejile ku ntundwa Bakamonyi ba kwa Yehoba wamwangachile uno mwingilo mambo bachiinenga kuba’mba bashanji bakonsha kusolola kipwilo ku balwanyi. Luno kechi lo lonkatu lukatazho lwapichilemo Grete ne. Mu kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse bano balongo bakananga kupa  Grete ne bainanji Kyamba kya Usopa kabiji inge basambakana mu jishinda kechi besambanga nabo ne. Kino kyamukolanga bingi ku muchima kabiji kyamulefwile bingi. Papichile myaka yavula bingi pa kubatu’mba ebalekeleko mambo bano balongo ne kutendeka kwibaketekela jibiji. Mu kuya kwa moba wayukile’mba Yehoba wibalekejileko mambo. Onkao mambo, ne aye wibalekejileko mambo. *

16. Mambo ka o twafwainwa kwibikilako kufunda kuketekela balongo ne banyenga?

¹⁶ Umvwe mwaleka kuketekela bakwenu bo mwaketekejile na mambo a kuba’mba bemulefwilepo mwafwainwa kwibikako kutatula kwibaketekela jikwabo. Pabandako pa kuba’mba mutatule kuketekela bakwenu jibiji. Pano bino, inge mwauba bino mufuma byawama. Akifwanyikizhai kino, umvwe mwakijapo kala kajo katama kechi mukajangatu kijejeje ne. Nangwa byonkabyo, kajo katama ko mwajiile kechi kakemulengela kuleka kuja kajo konse ne. Ne atweba kechi twafwainwa kuswisha kintu nangwa kimo kyatama kyamwekele kwitulengela kuleka kuketekela balongo ne banyenga ne. Mambo twayuka’mba ke bambulwa kulumbuluka. Umvwe twatendeka kuketekela bakwetu jibiji tukekala na lusekelo kabiji kiketukwasha kuyuka byo twafwainwa kuba pa kuba’mba bonse mu kipwilo twiketekelenga.

17. Mambo ka o kyanemena kuketekela balongo ne banyenga, kabiji ñanyi bintu byo tukesambapo mu mutwe walondelapo?

¹⁷ Kyakatazha bingi kuketekela bakwetu mu ino ntanda ya kwa Satana. Pano bino, twafwainwa kuketekela balongo ne banyenga mambo twibatemwa kabiji nabo betutemwa. Kuketekela bakwetu kulengela kukwatankana ne kwikala na lusekelo. Kabiji kuketuzhikijila umvwe ketupite mu makatazho. Pano mwakonsha kuba byepi umvwe muntu wimuzhingijishe kabiji mwaleka kumuketekela? Mwafwainwa kumumona byonkatu Yehoba byo abena kumumona kabiji mwafwainwa kulondela mafunde a mu Baibolo, kutemwa balongo ne banyenga ne kufunda ku bantu banembwa mu Baibolo. Umvwe twauba bino, tukaleka kumvwa bibi ku muchima kabiji tukatendeka kuketekela bakwetu jikwabo. Kuba bino kuketulengela kwikala na balunda bavula ‘ba kishinka bakila ne balongo.’ (Maana 18:24) Twafwainwa kuketekelanga bakwetu. Pano bino, ne atweba bafwainwa kwituketekela. Mu mutwe walondelapo tukesamba pa byo twafwainwa kuba pa kuba’mba bakwetu betuketekelenga.