1. Kwesakana na Malakai 3:16, Yehoba ubena kunemba ñanyi buku kabiji ñanyi bintu byo abena kunembamo?

 KUFUMATU kala kene Yehoba watwajijila kunemba buku umo. Mu uno buku muji mazhina a bakamonyi banji ba kishinka. Jizhina jatatwilapo ja kwa Abela. * (Luka 11:50, 51) Kufumatu kyokya kimye Yehoba watwajijila kunembamo mazhina a bantu ba kishinka bakwabo. Lelo jino, muji mazhina avula bingi. Baibolo utela uno buku amba “buku wa kwibavulukilako,” “buku wa bumi” nangwa’mba “muvungilo wa bumi.” Pano bino, mu uno mutwe tusakumutela’mba “buku wa bumi.”—Tangai Malakai 3:16; Lum. 3:5; 17:8.

2. Ñanyi mazhina o banemba mu uno buku kabiji ñanyi bintu byo twakonsha kuba pa kuba’mba betunembe mu uno buku?

² Mu uno buku mutanwa mazhina a bapopweshi ba Yehoba ba kishinka bamwakamwa nangwa’mba bamunemeka kabiji bamutemwa. Bano bantu inge batwajijila kwikala ba kishinka bakekala na bumi bwa myaka ne myaka. Mu ano moba, mazhina etu akonsha kunembwa mu uno buku inge twatwajijila kwikala na bulunda bwakosa ne Yehoba kupichila mu kitapisho kya bukuzhi kya mwananji aye Yesu Kilishitu. (Yoa. 3:16, 36) Atweba bonse tukeba mazhina etu kunembwa mu uno buku. Mu uno buku bakanembamo mazhina a bantu baji na luketekelo lwa kuya mwiulu ne baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda.

3-4. (a) Nanchi tukekala na bumi bwa myaka ne myaka inge mazhina etu beanemba mu buku wa bumi nyi? Lumbululai. (b) Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe ne mu mutwe ukalondelapo?

 ³ Nanchi bantu bonse bo banemba mu uno buku bakekala na bumi bwa myaka ne myaka nyi? Mukumbu uji mu byambo Yehoba byo aambijile Mosesa biji pa Kulupuka 32:33, bya kuba’mba: “Amiwa nkafuuta mu buku wami muntu yenka wandenga mambo.” Onkao mambo, mazhina aji mu uno buku bakonsha kwiafuutamo. Kiji nobe Yehoba wianemba ano mazhina na pensulu wapeela kufuuta. (Lum. 3:5, tubyambo twa munshi) Twakonsha kutwajijila kuba bintu byakonsha kulengela mazhina etu kubula kwiafuutamo kufikilatu kimye kyo bakeanemba na inki ubula kufuchika.

⁴ Kino kitulengela kwikala na mepuzho avula bingi. Kimo kimye twakonsha kushikisha’mba, nanchi Baibolo waambapo amba ka pa mazhina o banemba mu buku wa bumi ne mazhina o babula kunembamo? Ñanyi kimye bantu bo banemba mu buku wa bumi kyo bakekala na bumi bwa myaka ne myaka? Kikekala byepi ku bantu bafwile kwakubula kumuyuka Yehoba bulongo? Nanchi mazhina abo bakeanemba mu buku wa bumi nyi? Ano mepuzho tusakwiakumbula mu uno mutwe ne mu mutwe walondelapo.

ÑANYI MAZHINA O BANEMBA MU BUKU WA BUMI?

5-6. (a) Kwesakana na byaamba Filipai 4:3, ñanyi mazhina o banemba mu buku wa bumi? (b) Ñanyi kimye kyo bakeanemba kikupu mu uno buku?

⁵ Ñanyi mazhina o banemba mu buku wa bumi? Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho, patanshi twayai twisambe pa mabumba a bantu atanu. Mu ano mabumba muji mazhina amo o banemba mu buku wa bumi pakuba akwabo kechi beanembamo ne.

 ⁶ Mazhina a jibumba jitanshi o banemba mu buku wa bumi ke bantu bo basala bakuya na kulama pamo ne Yesu mwiulu. Nanchi mazhina abano bantu bakaya na kulama pamo ne Yesu mwiulu beanemba mu buku wa bumi nyi? Ee. Mutumwa Paulo wakumbwile byo aambijile pa “bakwabo ba mwingilo” mu Filipai amba mazhina a bashingwa bo basala kulama pamo ne Yesu beanemba kala mu buku wa bumi. (Tangai Filipai 4:3.) Pano bino, pa kuba’mba mazhina atwajijile kwikala mu uno buku, bafwainwa kutwajijila kwikala ba kishinka. Umvwe bebabika tutetesho twapelako, mazhina abo po po akanembwa mu uno buku kikupu. Kino kikamweka saka bakyangye kufwa nangwa inge malwa akatampe atatula.—Lum. 7:3.

7. Kwesakana na byaamba Lumwekesho 7:16, 17 ñanyi kimye mazhina a jibumba jikatampe ja mikooko ikwabo kyo akanembwa kikupu mu buku wa bumi?

⁷ Jibumba jikatampe ja mikooko ikwabo jo jibumba ja bubiji. Nanchi mazhina abo beanemba mu buku wa bumi nyi? Ee. Nanchi ano mazhina akatwajijila kwikala mu buku wa bumi inge bapuluka pa Amagedonyi nyi? Ee. (Lum. 7:14) Mambo Yesu waambile’mba bano baji nobe mikooko bakekala “na bumi bwa myaka ne myaka.” (Mat. 25:46) Nangwa byonkabyo, bano bakapuluka pa Amagedonyi kechi bakafikenatu kwikala na bumi bwa myaka ne myaka ne. Mazhina abo o banemba na pensulu kechi bakeafuutamo mu buku wa bumi ne. Mu Bukalama bwa Myaka Kiumbi, Yesu “ukebafunganga ne kwibatangijila ku masulo atupauka mema a bumi.” Bonse bakakookela lutangijila lwa Kilishitu ne kutwajijila kwikala ba kishinka kwi Yehoba, mazhina abo kechi bakeafuutamo mu buku wa bumi ne.—Tangai Lumwekesho 7:16, 17.

8. Ñanyi mazhina o babula kunemba mu buku wa bumi kabiji ñanyi kintu kikebamwekela?

⁸ Jibumba ja busatu ke bantu baji nobe bambuzhi jo bakonauna pa Amagedonyi. Mazhina abo kechi beanemba mu buku wa bumi ne. Yesu waambile’mba: “Bano bakafwa lufu lwa myaka.” (Mat. 25:46) Paulo watangijilwe na mupashi wazhila kwamba’mba: “Bano bakebazhachishisha ku lonaiko lwa myaka ne myaka.” (2 Tesa. 1:9; 2 Pe. 2:9) Kino kyo kikamwekela bantu balenga mambo mupashi wazhila kya nshiji. Bano bakafwa lufu lwa myaka ne myaka kabiji kechi bakasangulwa ne. (Mat. 12:32; Mako 3:28, 29; Hebe. 6:4-6) Pano twayai twisambe pa mabumba abiji a bantu bo bakasangula pano pa ntanda.

BANTU BAKASANGULWA PANO PA NTANDA

9. Kwesakana na byaamba Byubilo 24:15, ñanyi mabumba abiji akasangulwa ne kwikala pano pa ntanda kabiji ñanyi lupusano lujipo pa ano mabumba abiji a bantu bakasangulwa pano pa ntanda?

⁹ Baibolo waamba pa lusanguko lwa mabumba abiji a bantu bakasangulwa ne kwikala pano pa ntanda. Jibumba jitanshi ke ja bantu baoloka ne ja bubiji ke ja bantu babula koloka. (Tangai Byubilo 24:15.) “Baoloka” ke bantu baingijilanga Yehoba mu bukishinka saka baji bomi. Kabiji “babula koloka” ke bantu babujile kwingijila Yehoba mu bukishinka. Kechi baubilenga byawama nangwa byaoloka ne. Na mambo a kuba’mba onse ano mabumba akasangulwa nanchi twakonsha kwamba’mba mazhina abo anembwa mu buku wa bumi nyi? Pa kuba’mba tutaane mukumbu wa buno bwipuzho, patanshi twayai twisambe pa jibumba jimo jimo.

10. Mambo ka “baoloka” o bakebasangwila kabiji bamo bakekala na ñanyi mwingilo? (Kabiji monai “Mepuzho Afuma ku Batanga,” mu kino Kyamba kya Usopa aamba pa bantu bakasangulwa pano pa ntanda.)

¹⁰ Jibumba ja buna ke ja “Baoloka.” Saka bakyangye kufwa mazhina abo anembelwe mu  buku wa bumi. Nanchi mazhina abo beafuuchilemo mu uno buku kimye kyo bafwile nyi? Ine, mambo bano bantu kwi Yehoba bakiji “bomi.” Baibolo waamba’mba: “[Yehoba] kechi ye Lesa wa bafu ne, ke wa bomi, mambo bonse kwi aye ke bomi.” (Luka 20:38) Kino kibena kulumbulula’mba baoloka byo bakasangulwa pano pa ntanda mazhina abo akatanwa mu buku wa bumi, nangwa kyakuba akinembwa na pensulu. (Luka 14:14) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, bamo bakasangulwa bakekala “ba bitumbafumu pa ntanda ponse.”—Sala. 45:16.

11. Bantu “babula koloka” bakafunda ñanyi bintu pa kuba’mba mazhina abo akanembwe mu buku wa bumi?

¹¹ Jibumba japelako ja butanu ke ja bantu “babula koloka.” Bano bantu kampe kechi bayukile mizhilo ya Yehoba ne. Na mambo a kino, baubilenga bintu byatama saka bakyangye kufwa. Onkao mambo, mazhina abo kechi anembelwe mu buku wa bumi ne. Bino Lesa ukebasangula kuba’mba bafunde kuba bintu byawama bikalengela mazhina abo kunembwa mu uno buku. Bano bantu “babula koloka” bafwainwa kwibakwasha. Mambo saka bakyangye kufwa, bamo baubilenga bintu byatama bingi. Onkao mambo, bafwainwa kufunda pa kuba’mba bakekelenga monka mwayila mizhilo Yehoba. Bufumu bwa Lesa bukatangijila mwingilo wabaya bingi pano pa ntanda wa kufunjisha bantu kwikela mwayila mizhilo ya Yehoba ye twabula kwingilapo kala ne.

12. (a) Bañanyi bakafunjishanga bantu babula koloka? (b) Ñanyi kintu kikamwekela bonse bakabula kulondela byo bakebafunjishanga?

¹² Bañanyi bakafunjishanga bantu babula koloka? Ke jibumba jikatampe ne bantu baoloka bakasangulwa. Pa kuba’mba mazhina abo anembwe mu buku wa bumi, bantu babula koloka bafwainwa kwikala balunda ne Yehoba ne kwipana kwi aye. Yesu Kilishitu ne bashingwa bakatako bingi muchima kumona umvwe bantu babula koloka babena  kulondela byo babena kufunda ne kupimpula byubilo byabo. (Lum. 20:4) Yense ukabula kulondela byo akafundanga, bakamonauna nangwa kyakuba waikalatu myaka 100. (Isa. 65:20) Na mambo a kuba’mba Yehoba ne Yesu bayuka biji mu muchima kechi bakaswisha muntu nangwa umo konauna ntanda ipya ne.—Isa. 11:9; 60:18; 65:25; Yoa. 2:25.

BANTU BAKASANGUKILA KU BUMI NE BAKASANGUKILA KU KIJE

13-14. (a) Kala twalumbululanga byepi byambo bya kwa Yesu biji pa Yoano 5:29? (b) Nga luno twakonsha kwibilumbulula byepi bino byambo?

¹³ Kabiji Yesu waambile pa bantu bakasangulwa pano pa ntanda. Waambile’mba: “Kimye kibena kwiya aba bonse baji mu bilende kyo bakomvwa jiwi janji ne kufumamo, aba baubilenga byawama bakasangukila ku bumi, ne boba baubilenga byatama bakasangukila ku kije.” (Yoa. 5:28, 29) Yesu watazhizhe mu ka?

¹⁴ Kala twayukile kuba’mba Yesu waambilenga pa byubilo bikobanga bantu umvwe basangulwa, ko kuba’mba bamo bakasangulwa bakobanga byawama kabiji bakwabo bakobanga byatama. Pano bino, monai kuba’mba Yesu kechi waambile’mba bantu bakafuma mu bilende bakobanga byawama nangwa kuba byatama ne. Waambilenga pa bintu byo baubile kala mambo waamba’mba, aba “baubilenga byawama” ne boba “baubilenga byatama.” Kino kibena kumwesha’mba baubilenga bino bintu saka bakyangye kufwa. Kino kyo kishinka, ke ibyo nenyi? Mambo kafwako muntu ye bakaswisha kuba bintu byatama mu ntanda ipya ne. Bano bantu babula koloka baubilenga byatama saka bakyangye kufwa. Pano nga byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba “bakasangukila ku bumi” ne bya kuba’mba “bakasangukila ku kije” byatala mu ka?

15. Bañanyi “bakasangukila ku bumi,” kabiji mambo ka?

¹⁵ Baoloka ke bantu baubilenga byawama saka bakyangye kufwa. Bano “bakasangukila ku bumi” mambo mazhina abo anembwa kala mu buku wa bumi. Kino kibena kulumbulula’mba lusanguko lwa “boba baubilenga byawama” bo baambapo pa Yoano 5:29 lo lusanguko lwa “baoloka” lo baambapo ne pa Byubilo 24:15. Kino kyakwatankana na byambo biji pa Loma 6:7, bya kuba’mba: “Awa wafwa, bamukasulula ku bundengamambo bwanji.” Onkao mambo, bano bantu baoloka byo bafwile Yehoba wibalekejileko mambo, bino ukavuluka bintu byawama byo baubile kimye kyo bakijinga bomi. (Hebe. 6:10) Nangwa byonkabyo, bano baoloka bakasangulwa bafwainwa kutwajijila kwikala bakishinka pa kuba’mba mazhina abo bakabule kwiafuutamo mu buku wa bumi.

16. Byambo bya kuba’mba “bakasangukila ku kije” byatala mu ka?

¹⁶ Kikekala byepi ku bantu baubilenga byatama saka bakyangye kufwa? Nangwa kyakuba Lesa wibalekejileko mambo kimye kyo bafwile, bino kechi bamwingijile mu bukishinka byo bakijinga bomi ne. Mazhina abo kechi anembwa mu buku wa bumi ne. Onkao mambo, lusanguko lwa “boba baubilenga byatama” lo lusanguko lwa “babula koloka” lo baambapo pa Byubilo 24:15. Bano “bakasangukila ku kije.” * Ko kuba’mba Yesu ukamona inge kyakuba babena kulondela mizhilo. (Luka 22:30) Pa kupitapo myaka yavula Yesu ukayuka inge kyakuba mazhina abo afwainwa  kunembwa mu buku wa bumi. Mazhina a bantu babula koloka bakasangulwa akanembwatu mu buku wa bumi umvwe bapimpula byubilo byabo ne kwipana kwi Yehoba.

17-18. Ñanyi bintu bikoba bonse bakasangulwa pano pa ntanda kabiji ñanyi “mingilo” yo baambapo pa Lumwekesho 20:12, 13?

¹⁷ Baoloka ne babula koloka bakasangulwa bafwainwa kulondela mizhilo iji mu mivungilo yo bakashinkula mu Bukalama bwa Myaka Kiumbi. Mutumwa Yoano walumbulula byo amwene mu kimwesho: “Namwene bantu bafwile bakatampe ne bacheche saka baimana kulutwe ya jitanda, kabiji mivungilo beivungulwile. Bino muvungilo mukwabo bamuvungulwile; uno ye muvungilo wa bumi. Bafwa bebachibijile mambo monka mwayijile mingilo yabo kwesakana na bintu byanembelwe mu mivungilo.”—Lum. 20:12, 13.

¹⁸ Ñanyi “mingilo” yo bakachibilapo mambo bantu bakasangulwa? Nanchi mingilo yo baubile saka bakyangye kufwa nyi? Ine. Vulukai kuba’mba bebalekejileko mambo kimye kyo bafwile. Onkao mambo, “mingilo yabo” yo babena kwambapo pano kechi mingilo yo baingijile saka bakyangye kufwa ne. Pakuba ke mingilo yo bakobanga inge bafunda mu ntanda ipya. Bantu bakishinka nabiji Nowa, Samwela, Davida ne Danyela nabo bakafunda pe Yesu Kilishitu ne kwikala na lwitabilo mu kitapisho kyanji. Umvwe kyakuba bano bantu bakishinka bakafunda byavula ko kuba’mba bantu babula koloka bafwainwa kufunda bintu byavula bingi.

19. Ñanyi kintu kikamwekela bonse bakakana kulondela byo bakebafunjishanga?

¹⁹ Ñanyi kintu kikamwekela bantu bakakana kulondela byo bakebafunjishanga? Lumwekesho 20:15 wakumbula’mba: “Yense ye babujile kunemba mu buku wa bumi, bamutayile mu kino kizhiba kya mujilo.” Kino kibena kulumbulula’mba bakebonaunatu pelu. Onkao mambo, kyanema bingi kumona kuba’mba mazhina etu anembwa mu buku wa bumi kabiji kechi beafuutamo ne.

20. Ñanyi mwingilo ukengila bantu ba Lesa mu Bukalama bwa Myaka Kiumbi? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

²⁰ Mu Bukalama bwa Myaka Kiumbi mukamweka bintu byavula bingi. Bantu ba Lesa bakengila mwingilo wanema bingi wa kufunjisha bonse bakasangulwa pano pa ntanda. Kabiji kikekala kimye kyo bakapimapima bantu ne kumona inge baoloka ne babula koloka babena kuba bintu byawama. (Isa. 26:9; Byu. 17:31) Pano uno mwingilo wa kufunjisha bakamwingila byepi? Mutwe walondelapo uketukwasha kuyuka byo tukengila uno mwingilo.