Bantu bavula balanguluka’mba bonse bafunda kufika palepa ne kunonka bakekala bulongo kulutwe. Bashiinwa’mba kufunda kufika palepa kwakonsha kukwasha muntu kwikala wa mwingilo wawama, kwikala bulongo mu kisemi ne kwikala ngikazhi wawama. Kabiji balanguluka’mba inge bafunda sukulu kufika palepa, kikebakwasha kutwela nkito ya kufola mali avula ne kuba’mba bantu baji na mali avula baji bingi na lusekelo mu bwikalo bwabo.

Umvwai byaambile ba Zhang Chen bekala ku China. Baambile’mba: “Nashiinwe’mba nafwainwa kufunda sukulu kufika palepa pa kuba’mba buyanji bupwe ne kuba’mba inge natwela nkito ya kufola mali avula, kikankwasha kwikala bwikalo bwawama.”

Bantu bavula bakeba kuya na kufunjila ku masukulu akatampe aya nkuwa. Kabiji bamo bakebatu ne kuya na kufunjila mu byalo bikwabo pa kuba’mba bakekale bulongo kulutwe. Bantu bavula baubilenga kino. Bekilekeletu kimye kyo kwaishile mwalo wa kolona walengela bantu bavula kubula kuyanga ku byalo bikwabo. Sawakya wa mu 2012 waambile kipamo kya Organisation for Economic Co-operation ne Development waambile’mba: “Pa baana ba sukulu bafuma ku Asia kuya na kufunjila ku byalo bikwabo bavula bingi.”

Bansemi bengila bingi na ngovu pa kuba’mba batume baana babo kuya na kufunjila ku masukulu akatampe a mu byalo bingi. Ba Qixiang ba ku Taiwan baambile’mba: “Bansemi bami kechi banonkele ne. Pano bino, betutumine atweba bonse baana babo bana kuya na kufunjila pa sukulu mukatampe wa ku United States.” Pa kuba’mba bebalipilile mali a kuyila ku sukulu, bansemi babo betwezhezhe mu nkongole byonkatu byuba bakwabo.

Kashika kufunda sukulu wa ku mubiji kechi kwatama ne, mambo kukwasha muntu mu mbaji imo. Pano bino, bantu bavula bamba’mba kufunda kufika palepa kechi kwibakwasha kwikala na bintu byo bakeba mu bwikalo bwabo ne. Myaka yavula yo bengila na ngovu ne kukongola mali pa kuba’mba bafunde, bantu bavula kechi batwela makito o bafunjile ku sukulu ne. Sawakya waambile ba Rachel Mui mu pepala wa byambo wa ku Singapore, baambile’mba: “Lukatazho lwabaya bingi ano moba ke lwa kuba’mba bantu bavula bapwisha masukulu kechi babena kutwela makito ne. Ba Jianjie bafunda bingi bekala mu Taiwan baambile’mba: “Bantu bavula kechi babena kutaana nkito yo bafunjile ku sukulu ne. Akino kyalengela bantu bavula kutwelatu nkito yonse yamweka.”

Aba batwela nkito yo bafunjilepo ku sukulu bamba’mba bwikalo bwabo kechi bwawamapo nangwa pachechetu kwesakana na byo bakebelenga ne. Ba Niran bekala ku Thailand byo bapwishishetu sukulu wabo mu United Kingdom bataaine nkito yo bayile na kufundapo. Baambile’mba: “Kwesakanatu na mo nakebejilenga, kufunda kwami kwankwashishe kutwela nkito yawama ya kufola mali avula bingi. Pano bino, ino nkito ya kufola mali avula yandengelanga kwingila bingi kabiji kechi naikalangapo na kimye ne. Mu kuya kwa moba, kampanyi po naingilanga bavula bebapangile nkito kuvwangakotu ne amiwa pamo. Apano po po nayukile’mba kafwako nkito ikatwajijila kulengela muntu kwikala na lusekelo ne.”

Nangwatu bantu baji na mali avula kabiji bamweka nobe baikalatu bulongo baji na makatzho a mu kisemi, kukolwakolwa kabiji bekala ne na bijikila bya mali. Ba Takashi bekala ku Japan baambile’mba: “Najinga na mali avula bingi. Pano bino, kechi najinga na lusekelo ne, mambo bakwetu bangubilanga kichima ne kungyanjisha bingi.” Mwanamukazhi wa jizhina ja Lam wikala ku Vietnam waambile’mba: “Bantu bavula bakebesha bingi kwikala na mali avula mambo balanguluka’mba akebalengela kwikala bulongo kulutwe. Bino kwambatu kine, bekala bingi na bijikila, bakolwa ne kwakamwa bingi.”

Byonkatu byaubile ba Franklin, bantu bavula baswa kuba’mba kuji bintu byanema bingi byafwainwa kuba muntu kukila kufunda kufika palepa ne kwikala na bunonshi. Bantu bamo batatu muchima pa kuba’mba bakekale bulongo kulutwe. Kabiji bebikako kwikala muntu wawama ne kubanga bintu byawama ku bakwabo kukila kutatu muchima pa bintu bya ku mubiji. Nanchi kwikalatu na byubilo byawama kukalengela muntu kwikala bulongo kulutwe nyi? Mutwe walondelapo wakumbula buno bwipuzho.