Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Nanchi mwayuka nyi?

Nanchi mwayuka nyi?

Ki ka kyapuseneko na jishinda Yesu jo amwenangamo ba mbumba?

Bayudea bachinanga kikola kya mbumba kimye kyanembejilwengamo Baibolo. Kino kikola kyonauna mishipeshipe ne kulengela mubiji kuvimba. Kechi kwajingapo muchi wa kubuka kikola kya mbumba ne. Onkao mambo, bantu bakolwanga kino kikola baikalanga kwa bunke bwabo kabiji bebakambizhe kujimunako bakwabo pa kikola kyabo.—Bena Levi 13:45, 46.

Bantangi ba bupopweshi bwa Bayudea balengele mizhilo pa mambo a kikola kya mbumba yakijile pa byaambile Binembelo ne kulengela bwikalo bwa bakolelwe mbumba kukatazha. Mizhilo ya balabi yakainye muntu kuya kwipi na muntu wa mbumba palepa mamita abiji. Inge ke kupuupe mwela, bantu bafwainwe kwikala na wa mbumba palepa mamita 45. Baibolo wa Tulmud wa Bayudea waambile’mba ba mbumba bafwainwa kwikala “pangye ya kampu,” kino kilumbulula’mba kechi bafwainwe kwikala mukachi ka masakwa ne. Onkao mambo, labi umo byo amwene muntu wa mbumba mukachi ka muzhi wamwashile mabwe ne kwamba’mba: “Yanga ko wikala, kange usambwishe bantu ne.”

Bino Yesu kechi byobyo aubanga na bantu ba mbumba ne. Kechi wibapanganga ne, aye waswile kwibakwata ne kwibabuka.—Mateo 8:3.

Ñanyi mambo bantangi ba bupopweshi bwa Bayudea o baswishishe kwikainapo?

Kyete kya kwikainapo kya mu 71/72 C.E.

Bantangi ba bupopweshi bavula bechochekangapo bingi pa mambo a kwikana mu myaka kitota kitanshi C.E. Onkao mambo, juba jimo Bafaliseo bashikishe Yesu amba: “Nanchi kijitu bulongo mwanamulume kukana mukazhanji pa mambo onsetu nyi?”—Mateo 19:3.

Mizhilo ya Mosesa yaswishishe mwanamulume kukana mukazhanji inge “wamona mwi aye kintu kyatama.” (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 24:1) Kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda, kwajinga masukulu abiji a balabi akatampe alumbulwilanga mwapusana muzhilo wa kwikainapo. Shamai, sukulu wafunjishanga mizhilo walumbululanga’mba mambo a kwikainapo ke “byubilo bya bunya,” ko kuba’mba bukende. Sukulu wa Hillel aye wafunjishanga’mba mwanamulume wakonsha kukana mukazhanji pa mambo akatampe nangwa acheche. Kwesakana na sukulu wa Hillel, mwanamulume wakonsheshe kukana mwanamukazhi inge wabula kuteeka bulongo kajo nangwa inge wamona mwanamukazhi mukwabo walamba.

Pano Yesu wakumbwile byepi bwipuzho bwa Bafaliseo? Waambiletu kipasu amba: “Yense ukana mukazhanji pa kubula mambo a bulalelale ne kusongola mukwabo, wauba bukende.”—Mateo 19:6, 9.