Davida ne Goliata—Nanchi Kine Balwile Nyi?
Bantu bamo bazhinauka jishimikila jaamba pe Davida ne Goliata. Nanchi ne anweba mwakutendeka kuzhinauka byo mwaji kutanganga mutwe wafumako nyi? Inge ibyo, monai ano mepuzho asatu alondelapo.
1 | Nanchi muntu kine wakonsha kulepa mamita 2.9 nyi?
Baibolo waamba’mba, Goliata “walepele makyubichi atanu na umo ne kichika.” (1 Samwela 17:4) Kyubichi umo walepa masentimita 44.5, kabiji kichika kyalepa masentimita 22.2. Ko kuba’mba Goliata walepele mamita 2.9. Bino bamo bakana’mba Goliata kechi byo byo alepele ne. Pano akilangulukai pa kino: Lelo jino, muntu walepa kukila bantu bonse pa ntanda walepa mamita 2.7. Nanchi twakonsha kukana kuba’mba Goliata kechi walepele bino nangwa kukilapo nenyi? Goliata wajinga mwina Lefwaimu, kabiji bano bantu balepele bingi. Buku wa mu Ijipita wanembelwe mu myaka kitota kya bu 13 B.C.E. waambile’mba, mu kibunji kya Kenana mwajinga bantu balengesha moyo. Bajinga ba biyangala byalepele mamita 2.4. Kino kibena kulumbulula’mba Goliata walepele bingi nangwa kya kuba kimweka nobe muntu kechi wakonsha kulepa bino ne.
2 | Nanchi kya kine Davida wajingako nyi?
Kimye kimo bashayuka baambilenga’mba Mfumu Davida kechi wajiko ne. Bino luno bishiino byavula bimwesha’mba kine wajingako. Bapoya bya kupoyapoya bataine po banemba’mba, “nzubo ya kwa Davida.” Kabiji ne Yesu waambilepo pe Davida kuba’mba wajingako. (Mateo 12:3; 22:43-45) Kiyukilo kya kuba’mba Yesu wajinga Mesiasa bekyambapo mu mashimikila abiji a mu Baibolo alumbulula’mba wafumine mu kisemi kya Mfumu Davida. (Mateo 1:6-16; Luka 3:23-31) Kino kibena kumweshatu patoka kuba’mba kya kine Davida wajingako.
3 | Nanchi mpunzha yo baambapo mu jino jishimikila ya kine nyi?
Baibolo waamba’mba ino nkondo yajinga mu Kimpachiko kya Ela. Kabiji waamba’mba bena Filishitiya baikejile pakachi ka muzhi wa Soko ne wa Azeka. Bena Isalela bajinga ku lubaji lukwabo lwa kimpachiko. Nanchi ano mapunzha kine ajingako nyi?
Monai byaambile muntu umo wayile na kufwakasha ku ino mpunzha, amba: “Muntu witupishañenyenga mu ino mpunzha witutwajile ku Kimpachiko kya Ela. Witutwajile peulu ya mutumba. Byo twatajilenga mwaya kinkunenke, witwambijile kutanga 1 Samwela 17:1-3. Kepo atongolwe mu kimpachiko ne kwamba’mba: ‘Akwa ku kipiko, ko kuji masala a muzhi wa Soko.’ Kabiji waalulukijile ku kilujo ne kwamba’mba: ‘Akwa ko kuji masala a muzhi wa Azeka. Bena Filishitiya baikejile pakachi ka ino mizhi ibiji, munshi ya yewa mutumba ye mubena kumona popa. Pano po twaimana pafwainwa po pajinga bena Isalela.’ Uno witupishañenyenga kechi mupopweshi ne. Natendekele kufwanyikizha Saulo ne Davida saka baimana ponka po twaimene. Kabiji twakunkulukijile mu kimpachiko, ne kwabuka kakola kauma mwajinga mabwe a nguzha avula. Natendekele kufwanyikizha Davida saka abandama na kutola mabwe atanu, po afumishe jibwe jaipayile Goliata.” Byonka byakuminye uno muntu, bavula bakumya bingi mambo Baibolo waamba bya kine.
Kwa kubula ne kuzhinaukatu ne, byonse byaamba Baibolo pa jino jishimikila bya kine. Bantu bonse batongolwamo bajingako, kubikapotu ne mapunzha atongolwamo. Kyakilamo kunema, jino jishimikila jiji mu Mambo a Lesa, anembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila. Onkao mambo, jafuma kwi Lesa, aye yenka “ubula kubepa.”—Titusa 1:2; 2 Timoti 3:16.