SALA wiolwelenga byo aingijilenga kabiji watajile ku muzhika. Watangijilanga bamingilo bo aingilanga nabo. Ba mingilo banji bajinga na lusekelo kabiji baingilanga bingi na ngovu. Sala naye waingijilenga bingi na ngovu. Fwanyikizhai Sala ubena kwiolola maboko na mambo a nkito yo abena kwingila. Kampe ubena kusona tente watabuka ye bekalamo. Tente ye baikalangamo waonaikile na mambo a mute ne mvula, kabiji kino kampe kyavulwilemo Sala myaka yavula yo baikele bwikalo bwa kwendauka. Juba byo jazhikilenga, makumbi ku muzhika achijile ne kuchila. Wamwenenga Abalahama * saka aya lukelo kabiji watajilenga ko ayilenga. Byo amwene mwatawanji na kubwela, wamwemwesela pa kumumona.

Papichile myaka yavula kufuma Abalahama po ayijile na kisemi kyanji ku Kenana ne kwabuka Mukola wa Ufelata. Sala watundaikilenga bingi mwatawanji mu luno lwendo nangwa kya kuba kechi wayukile ko ayilenga ne. Bino wayukiletu’mba Yehoba wapele Abalahama mwingilo wanema wa kusema mwana ukekala ke kisaka kikatampe. Pano ñanyi mwingilo Sala ye afwainwe kwingilako? Wajinga ñumba, kabiji wajinga na myaka 75. Wafwainwa walangulukilenga’mba, ‘Uno mulaye wa Yehoba ukafika byepi byo nji ñumba? Kyaijilemo bingi kulanguluka bino mambo wajinga ñumba.

Ne atweba kimye kimo tuzhinauka inge milaye ya Lesa ikafika. Tukankalwa kutekanya inge kya kuba tubena kupembela mulaye ye tukebesha kuba’mba akafike. Ñanyi bintu byo twafwainwa kufunjilako ku lwitabilo lwa uno mwanamukazhi?

Kisemi kyanji popo kyafuminetu ku Ijipita. (Ntendekelo 13:1-4) Bapopejile matente ku musela wa Betele nangwa’mba Luza, mambo ino mpunzha bena Kenana byo byo beitelanga. Na mambo a kuba’mba uno muzhi wajinga pa tuntama, Sala wamwene Kyalo kya Mulaye. Mu Kenana mwajinga mizhi yavula, kabiji mwajinga ne mikwakwa mwapitanga bantu kuya mu byalo bikwabo. Ino yonse mizhi kechi yaesakana na muzhi mwaikalanga Sala ne. Wakomejile mu kyalo kya Ula mu muzhi wa Mesopotamya palepele makilomita 1,900. Mu kino kyalo momo ashiile balongo banji, mwajinga bingi busulu ne nzubo yawama mo baikalanga yajinga na nsakwa yakosa bulongo kabiji mukachi mwajinga ne mema. Pano bino, inge twafwanyikizha Sala saka abena kuvuluka bintu byajinga mu muzhi mo akomejile ne byo baikalanga bulongo, uno mwanamukazhi waakamwanga Lesa inge kechi twamuyuka ne.

Akimonai byanembele mutumwa Paulo byo papichile myaka 2,000. Byo aambilenga pa lwitabilo lwa kwa Abalahama ne Sala, waambile’mba: “Kabiji umvwe bavulukilenga aya mpunzha yo bafumineko, inge bamwene mwa kubwelela konka.” (Bahebelu 11:8, 11, 15) Abalahama ne Sala kechi bavulukanga bwikalo bwabo bwa kala ne. Inge batendekele kutonga bwikalo bwabo bwa kala, inge bafuukwilepo kubwela.  Inge baji babwelele mu kyalo kya Ula, inge kechi bafikizhe mwingilo waambile Yehoba wa kusema lukunwa ne. Kabiji bantu inge kechi bebavuluka ne kwibavulukatu ne, inge kechi banembwapo ne mu Baibolo ne.

Sala kechi watongelenga bintu bya kunyuma ne, bino watajilengatu kulutwe. Onkao mambo, watwajijile na kutundaika mwatawanji mu lwendo lwabo lonse. Wamukwashanga kulonga matente kufunga banyama ne kupopa matente jikwabo. Wachinchikile makatazho avula mu luno lwendo lwabo. Yehoba waambile jikwabo mulaye wanji kwi Abalahama, pano bino Lesa kechi waambilepo ne Sala ne.—Ntendekelo 13:14-17; 15:5-7.

Kyapeleleko, Sala wafuukwilepo kwisamba na Abalahama byo alangulukilenga. Fwanyikizhai byo amwekelenga pa meso byo aambilenga’mba: “Yehoba wankanya kusema baana.” Kepo aambijile mwatawanji kuba’mba alaale na wamwingilo wanji aye Hegala pa kuba’mba amusemene mwana. Kyamweka Sala wajinga bingi na bijikila byo aambijile mwatawanji kuba bino. Mu ano moba, kechi twakonsha kuba byaubile Sala ne, bino mu moba a kala kyajingatu bulongo mwanamulume kusongola mwanamukazhi mukwabo pa kuba’mba aseme baana. Kuba bino kwalengelanga jizhina kubula kuzhiya. * Sala inge wayukile bino, ko kuba’mba byakebelenga Lesa kwikala na kisemi kupichila mwi Abalahama inge kechi byaingijile ne. Nangwa byonkabyo, wipaine kuba kintu kyakatazha bingi. Pano Abalahama waubilepo byepi? Tutanga kuba’mba “waubijile monka mwamubuujile [Sala].”—Ntendekelo 16:1-3.

Nanchi jino jishimikila jimwesha’mba Yehoba ye waambijile Sala kwambila Abalahama kulaala na wamwingilo wanji nyi? Ine. Bino byaambile Sala bimwesha byakonsha kulangulaka bantu bamo. Walangulukilenga’mba Lesa ye wamuletejile luno lukatazho kabiji walangulukilenga’mba kechi kukekalapo jishinda jikwabo mwa kupwishisha luno lukatazho ne. Byafuukwilepo Sala kuba byamuletejile bingi lukatazho. Bino nangwa byonkabyo, byo abuujile mwatawanji bimwesha’mba walangulukilangako bakwabo. Mu ntanda lelo jino, bantu bakebatu kuba bene byo bakeba, bino Sala kechi byo byo ajinga ne. Inge ketutangizheko bikeba Lesa mu bwikalo bwetu, tukalondelanga lwitabilo lwa kwa Sala.

Kechi papichile ne moba avula ne, Hegala waimichile. Byo aimichile, watendekele kwitota ne kutendeka kulengulula nkambo yanji wa mukazhi aye Sala. Kubula kusema kwamulefulanga bingi Sala. Abalahama waubile bya muswishishe Lesa, kabiji Sala watendekele kuyanjisha Hegala. Hegala wasemene mwana wamulume ne kumutumba’mba Ishimela. (Ntendekelo 16:4-9, 16) Kabiji jishimikila jimwesha kuba’mba Sala watambwijile byambo bikwabo byafumine kwi  Yehoba saka aji na myaka 89. Mwata wanji wajinga na myaka 99. Kabiji bino byambo bibakumishe bingi.

Palutwe kacheche, Yehoba walayile jikwabo mulunda nanji Abalahama amba ukavuzha ba mu kisemi kyanji. Kabiji Lesa waalwile jizhina janji. Kufumatu ne kala, Abalahama bamutelanga’mba Abulama. Bino Yehoba waalwile jizhina janji ne kutendeka kumutela’mba Abalahama. Jino jizhina jilumbulula’mba “Shanja Jibumba Jikatampe.” Pa kino kimye Yehoba popo alumbulwijile Sala mwingilo ye ajinga nanji. Waalwile jizhina janji ja Selai, kampe jalumbululanga’mba “Lutobo,” ne kumutumba’mba Sala, jizhina jayuka bantu bonse. Jizhina ja kuba’mba Sala jilumbulula ka? Jilumbulula’mba “Mwanamukazhi wa ku Bufumu.” Yehoba walumbulwile ene mambo o atumbijile uno mwanamukazhi jino jizhina byo aambile’mba: “Nkamupesha kabiji ukakusemena mwana wa mulume; nkamupesha kabiji aye ukekala ke bisaka bya bantu; bamfumu ba mitundu ya bantu bakafuma mwi aye.”—Ntendekelo 17:5, 15, 16.

Mulaye wa Yehoba wa lukunwa ukapesha bisaka bya bantu wafikijile mu mwana wamulume wasemene Sala. Jizhina Lesa jo atumbile uno mwana wamulume ja kuba’mba Izaka, jilumbulula’mba “kusekela.” Abalahama byo ayukile kuba’mba Yehoba ukapesha Sala kwikala na mwana, “wafukamine wakinka ne kilungi panshi kaseke.” (Ntendekelo 17:17) Wakuminye bingi kabiji wajinga na lusekelo. (Loma 4:19, 20) Pano nga Sala waumvwine byepi?

Kechi papichile ne moba avula ne, Abalahama watambwijile benyi basatu. Kyajinga kimye kya mute, bino bano balume ne bakazhi bakote bayile lubilo na kutundaila bano benyi. Abalahama waambijile Sala amba: “Pelawizha! Tola bipimo bisatu bya bunga bwalamba bulongo, wibukande ne kulenga bashinkwa.” Kutambwila benyi mu moba a kala mwavwangilwe bintu byavula bingi. Abalahama kechi walekeletu mukazhanji na kwingila bunke ne, naye wayile na kwipaya mwana ñombe ne kunengezha bya kuja ne bya kutoma. (Ntendekelo 18:1-8) Bano “banabalume” bajinga bamalaika ba Yehoba. Mutumwa Paulo wafwainwa walangulukilenga pa bano banabalume byo anembele’mba: “Kange muvulamenga kutambwila benyi ne, mambo mu kino bamo kwa kubula kuyuka mo mo batambwijile bamalaika.” (Bahebelu 13:2) Ne anweba mwafwainwa kwikala na muchima wa kutambwila benyi byonka byaubanga Abalahama ne Sala.

Bino malaika waambile jikwabo mulaye wa Lesa ye alayile Abalahama amba Sala ukasema mwana wa mulume, bino aye wajinga mu tente saka abena kuteleka. Byo aumvwine’mba ukasema mwana, bino byambo byaumvwanyikile bingi kyenyi. Wasekele ne kwamba’mba: “Amiwa nakota kabiji nkambo yami naye wakota, nanchi kine nkekala na luno lusekelo nyi?” Malaika wakwashishe Sala byo a mwipwizhe amba, “Nanchi kujipo kintu Yehoba kyo akonsha kukankalwa kuba nyi?” Sala wakaine. Waambile’mba: “Amiwa kechi naji kuseka ne.” Bino malaika wamwambijile’mba: “Kukana ne! Waji kuseka.”—Ntendekelo 18:9-15.

Nanchi Sala byo asekele kyamwesheshenga’mba kechi wajinga na lwitabilo nenyi? Ine. Baibolo waamba’mba: “Lwitabilo lo lwalengejile Sala naye kutambula bulume bwa kwimita mwana, nangwa kya kuba wapichile pa jifumbi ja kusema, mambo waketekejile’mba awa wamulayile ye wa kishinka.” (Bahebelu 11:11) Sala waketekejile’mba Yehoba ukafikizha milaye yonse yo alaya. Atweba bonse tukeba kwikala na lwitabilo lwa uno mutundu. Kyawama bingi kwibikako kuyuka bulongo Lesa mwine mwina Baibolo. Inge twauba bino, popo tukamona kuba’mba kyanemene bingi Sala kwikala na lwitabilo. Yehoba wa kishinka kabiji ufikizha milaye yanji yonse. Kabiji kimye kimo ufikizha milaye yanji mu jishinda jakukumya jakonsha kwitulengela kuseka.

Sala byo afikizhe myaka 90, Lesa wamubijile kintu kyo akebeshenga mu bwikalo bwanji. Wasemene mwana wa mulume, mwatawanji saka aji na myaka 100. Abalahama wamutumbile’mba Izaka, nangwa’mba “Kusekela,” byonkatu Lesa byo aambile. Twakonsha kufwanyikizha Sala saka abena kumwemwesela pa kwamba’mba: “Lesa wandengela kusekela;  yense ukomvwa kino ukasangalela pamo ne amiwa.” (Ntendekelo 21:6) Buno bupe bwa kukumya bwafumine kwi Yehoba bwamuletejile bingi lusekelo kufikatu ne kimye kyo afwile. Nangwa byonkabyo, buno bupe bwamulengejile kwikala na mingilo ikwabo yanema.

Izaka byo afikizhe myaka itanu, bamusumwine kabiji kisemi kyanengezhe kijiilo kikatampe. Pano bino, bintu kechi byajinga bulongo ne. Tutanga kuba’mba Sala “wamwenenga’mba” mwana wa mulume wa kwa Hegala ubena kwendeleka Izaka. Ishimela mwana wa kwa Hegala wajinga na myaka 19, watwajijile kwendeleka Izaka. Byaubanga Ishimela byatamine bingi. Mutumwa Paulo bamutangijile na mupashi kunemba pe Ishimela amba wamanyikilenga bingi Izaka. Sala wamwene Ishimela byo amanyikilenga mwananji. Kino kyalengejile mwananji kumwikazha bufinda. Sala wayukile kuba’mba Izaka wanema bingi, mambo ye ukafikizha mulaye wa Yehoba. Onkao mambo, wachinchikile ne kwisamba ne Abalahama. Waambijile Abalahama amba apange Hegala ne mwananji Ishimela.—Ntendekelo 21:8-10; Ngalatiya 4:22, 23, 29.

Abalahama waubilepo byepi? Tutanga’mba: “Abalahama kechi watemenwe byaambile Sala pa mwananji ne.” Abalahama watemenwe bingi Ishimela, kechi wakebelenga kumupanga ne. Bino Yehoba wamwene lukatazho lo bajinga nalo, kabiji waubilepo kimo. Tutanga kuba’mba: “Ponkapo Lesa waambijile Abalahama amba: ‘Kange uzhingile na byaamba Sala pa mwana ne muzha wobe wa mukazhi ne. Umvwa byo aamba, mambo awa ukatelwa’mba mwanobe ukafuma mwi Izaka.’” Kabiji Yehoba wabuujile Abalahama amba ukalama Hegala ne mwananji. Abalahama mwanamulume wa kishinka waubile byamwambijile Lesa.—Ntendekelo 21:11-14.

Sala watemenwe bingi Abalahama kabiji wamukwashanga. Kechi wabuulanga mwatawanji bya kuba pa bintu biji byonse ne. Bino inge wamona kuba’mba mu kisemi muji lukatazho lwabaya, wabuulanga mwatawanji kwakubula kupita mu mbaji. Kuba bino kechi kwamweshanga amba ufwaye mushingi ne. Kabiji mutumwa Petelo wasongwelepo waambile pe aye kuba’mba uno mwanamukazhi wajinga bingi na mushingi ku mwatawanji. (1 Kolinda 9:5; 1 Petelo 3:5, 6) Kishinka ke kya kuba’mba Sala inge wazhindaminepotu, inge kyamwesheshe kubula kunemeka mwatawanji. Kabiji kuba bino inge kwalengejile kisemi kyonse kumanama. Sala wabuujile mwatawanji byajinga ku muchima.

Banabakazhi bavula balondela byaubanga Sala. Byaubanga Sala bifunjisha banabakazhi kwikala bakishinka ne kunemeka bamwatawabo. Banabakazhi bamo balanguluka’mba Yehoba wakonsha kwibakwasha byonka byo aubile kwi Sala. Bino nangwa byonkabyo, banabakazhi baji mu masongola bakonsha kufunjilako bya kwikala na lwitabilo lwakosa, butemwe ne butekanye.

Nangwa kya kuba uno mwanamukazhi Yehoba mwine wamutelele’mba “Mwanamukazhi wa ku Bufumu,” bino kechi wakebelenga bantu kutendeka kumupa mushingi wakilamo ne. Kyo kyalengejile Abalahama ‘kumujila bingi Sala’ * byo afwile saka aji na myaka 127. (Ntendekelo 23:1, 2) Watonganga bingi uno “Mwanamukazhi wa ku Bufumu.” Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yehoba Lesa naye utonga bingi uno mwanamukazhi wa kishinka, kabiji ukeba bingi kumusangula pa kuba’mba akekale na bumi jikwabo mu paladisa pano pa ntanda. Kulutwe kuji bintu byawama bingi bibena kupembelela Sala ne bonse balondela lwitabilo lwanji.—Yoano 5:28, 29.