Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Lefèvre d’Étaples—Wakebelenga Bantu Bavula Kuyuka Byaamba Mambo a Lesa

Lefèvre d’Étaples—Wakebelenga Bantu Bavula Kuyuka Byaamba Mambo a Lesa

JUBA jimo bangikazhi ba mu Meaux, kataunyi kacheche kaji kwipi na muzhi wa Paris, byo bayile ku chechi baumvwine kintu kyo bakyangye kumvwapo. Kino kyamwekele mu myaka ya kuntendekelo ya ma 1520. Pa jino juba bebatangijile Mambo Awama mu mulaka wabo wa Kifulenchi, kechi mu Kilatini ne.

Ntuntuluzhi watendekele uno mwingilo ke aye Jacques Lefèvre d’Étaples (Latin, Jacobus Faber Stapulensis), mu kuya kwa kimye wanembejile mulunda nanji nkalata mo aambile’mba: “Lesa ubena kulengela bantu bavula kufunda Mambo anji.”

Pa kyokya kimye, Chechi wa Bakatolika ne bashayuka ba bupopweshi ba mu muzhi wa Paris kechi baswishanga bantu kwingijisha ma Baibolo a mu milaka ikwabo ne. Pano, ki ka kyalengejile Lefèvre kutuntulula Baibolo mu Kifulenchi? Ki ka kyamukwashishe kutuntulula Mambo a Lesa mu mulaka waambanga bantu bavula?

KUKEBA KUYUKA MWATALA BINEMBELO

Saka akyangye kutendeka kutuntulula Baibolo, Lefèvre wakebeshe bingi kulumbulula bulongo mafunjisho aamba pa buntemwamaana bwa bantu ne aamba pa bupopweshi. Waambile kuba’mba, mivungilo imo ya kala kechi beituntulwile bulongo ne. Byo apeselepeselenga bukine buji mu manyusikilipiti a kala, watendekele kubalaula Baibolo ye baingijishanga mu Chechi wa Bakatolika utelwa’mba Latin Vulgate.

Kufunda Binembelo kwamulengejile kuyuka kishinka kya kuba’mba, “kufunda bukine kwakonsha kulengela. . . muntu kwikala bingi na lusekelo.” Onkao mambo, Lefèvre walekele kufunda buntemwamaana bwa bantu ne kutendeka kutuntulula Baibolo.

Mu 1509, Lefèvre watuntulwile mabuku a Masalamo * atanu mu Kilatini kubikapotu ne Baibolo ye atuntulwile wa Vulgate. Kupusanako na bantemwamaana bajingako pa kyokya kimye, Lefèvre wakebeshe bingi kuyuka bukine buji mu Baibolo. Jishinda jo alumbulwijilengamo Binembelo jalengejile bashayuka ba Baibolo kubapo bimo.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “ Byanembele Lefèvre Byakwashishe Bingi Martin Luther.”

Mutanchi wa mazhina a mushingi a Lesa aji mu Masalamo ne byo alumbulula atanwa mu buku wa Fivefold Psalter, wanembelwe mu 1513

Lefèvre wasemekejilwe mu kisemi kya Bakatolika. Wakebelenga kuba’mba chechi ikileke byo yafunjishanga ne kutendeka kufunjisha Binembelo mu jishinda jakonsha kukwasha bantu bonse kumvwa mwatala binembelo. Pano bantu bakonsheshe kumvwisha byepi Binembelo byo baingijishanga mabuku a mu mulaka wa Kilatini?

BAIBOLO YE ATUNTULWILE WAIKELA NA BANTU BAVULA

Byo anembele ku ntendekelo ku mabuku a Mambo Awama bimwesha Lefèvre byo akebelenga kutuntulula Baibolo mu mulaka wamba bantu bavula

Lefèvre watemenwe bingi Mambo a Lesa, wakebelenga’mba bantu bonse bekale na uno Baibolo. Pa kuba’mba afikizhe kino kikonkwanyi, mu June 1523, watuntulwile mabuku a Mambo Awama mu Kifulenchi. Tuno tuma Baibolo twatucheche to alengele, mali otwapotwanga atwelangamo jibiji mu mutengo wa Baibolo mukatampe. Onkao mambo, walengejile babujile mali avula nabo kwikalapo na Baibolo.

Bantu bavula batemenwe bingi. Banabalume ne banabakazhi bonse bakebeshanga bingi kutanga byambo bya kwa Yesu mu mulaka wabo, kino kyalengejile ma Baibolo o banembele 1,200 kupwa bukiji mu bañondotu bacheche.

KYALENGEJILE KUTUNTULULA BAIBOLO

Mu byambo bya kutendekelapo byajinga ku mabuku a Mambo Awama o atuntulwile, Lefèvre waambile’mba, natuntulwila ano mabuku mu Kifulenchi mambo nkeba kukwasha “bantu ba mu chechi” nabo “kuyuka bukine bwa mu mambo awama byonka bibuyuka batanga Kilatini.” Pano mambo ka Lefèvre o akebejilenga kukwasha bantu bavula kuyuka bifunjisha Baibolo?

Lefèvre wayukile’mba ba mu Chechi wa Bakatolika bafunjishangatu byambo bya bantu. (Mako 7:7; Kolose 2:8) Washiinwe kuba’mba kimye kyafika kya kusapwila Mambo Awama “ku bantu bonse mwaya ntanda, pa kuba’mba babule kwibalabika na mafunjisho a bantu.”

Lefèvre wakebelenga ne kusolola patoka bantu bakainyenga mwingilo wa kutuntulula Baibolo mu mulaka wa Kifulenchi. Wasolwele bukamfutumfutu bwabo byo aambile’mba: ‘Bakasapwila byepi bantu pa kuba’mba bakookele byafunjishe Yesu Kilishitu umvwe kechi bakeba bantu bonse amba batangenga Mambo a Lesa mu mulaka wabo ne?’—Loma 10:14.

Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, bafunda pa bya bupopweshi ba pa Sukulu Mukatampe uji mu Paris ku Sorbonne bakebelenga kulekesha byaubilenga Lefèvre. Mu 1523 mu August balekeshe kutuntulula Baibolo mu milaka ikwabo mambo balangulukilenga’mba, “kuba bino ke kusatukila Chechi wa Katolika.” Umvwe Mfumu wa ku France aye Francis I, ne kumwambilako ne, Lefèvre inge bamumwenenga’mba nsatuki.

WAPWISHISHE KUTUNTULULA BAIBOLO MU “BUFYAMFYA”

Lefèvre bantu bamupachikilenga kechi bamulengejile kuleka kutuntulula Baibolo ne. Mu 1524, byo apwishishe kutuntulula Baibolo wa Binembelo bya Kingiliki (utelwa’mba Lulayañano Lupya) watuntulwile buku wa Masalamo mu Kifulenchi pa kuba’mba aba baitabila balombenga “kufuma panshi ya muchima.”

Bafunda pa bya bupopweshi ba pa Sorbonne batendekele kupita mu byo atuntulwile Lefèvre. Ponkapotu baambile kuba’mba basoke Binembelo bya Kingiliki byo atuntulwile pa meso a bantu, kabiji baambile ne pa binembelo bikwabo amba “bibena kutundaika byaitabijilemo Luther.” Bafunda pa bya bupopweshi byo bamwichile’mba alumbulule kyo anembejile bino, Lefèvre kechi “waambilepo kiji kyonse ne.” Panyuma ya bino, wanyemejile ku Strasbourg. Kuno ko ayile nako watwajijile kutuntulula Baibolo mu bufyamfya. Nangwa kya kuba bantu bamo bamwene’mba kechi wachinchikile ne, bino aye wamwene kuba’mba jino jo jajinga jishinda jawama ja kukumbwilamo bantu babuujile kunemeka “mangalite,” ko kuba’mba Bukine bwa mu Baibolo.—Mateo 7:6.

Byo papichile mwaka umo kufuma kimye kyo anyemene, Mfumu Francis I watongwele Lefèvre kwikala mufunjishi wa mwananji wajinga na myaka ina aye Charles. Uno mwingilo walengejile Lefèvre kwikala na kimye kyabaya kya kupwisha mwingilo waji wa kutuntulula Baibolo. Mu 1530, Baibolo ye atuntulwile bamuswishishe ku Mfumu Mukatampe aye Charles V * kabiji uno Baibolo kechi bamupulichijile mu France ne, bakamupulichijile ku Antwerp.

WAKEBELENGA KUKWASHA BAVULA, PANO BINO KYAKATEZHE

Mu bwikalo bwanji, Lefèvre waketekejile kuba’mba juba jimo, ba muchechi bakaleka kulondela mafunjisho a bantu ne kulondela byaamba Binembelo. Wakebelenga “mwina Kilishitu yense kwitangilanga Baibolo mu mulaka wanji.” Kino, kyo kyamulengejile kwingila na bulume bwanji bonse kutuntulula Baibolo mu mulaka wambaanga bantu bavula. Nangwa kya kuba ba mu chechi wa Katolika kechi balekela kuba byo baubilenga ne. Bino bantu bavula baswa kuba’mba Lefèvre wakebeshe bingi kukwasha bantu bavula kuyuka Mambo a Lesa.

^ jifu. 21 Byopapichile myaka itanu, mu 1535, Olivétan ntuntuluzhi wa Kifulenchi, wapwishishe kutuntulula Baibolo kwingijisha mulaka mwine mutanshi mo banembejile Baibolo. Bino byo atuntululanga walondelanga byaingijile Lefèvre pa kutuntulula Binembelo bya Kingiliki.