ANNA * waambile’mba: “Binyenge bindengela kubula kwikala na bulume bwa kuba kintu nangwa kimo ne, kabiji nkankalwa kuba bintu nangwatu byo natemwa. Nkebatu kulaala kwapwa. Muchima umbuula’mba bantu bandengulula bingi, kabiji ndetelatu bakwetu lunkobe.”

Julia waambile’mba: “Kyawamatu ne kufwa. Pano bino, kechi nakebelenga kufwa ne. Kyo nakebelengatu ke kubula kwikala na bijikila. Natemwa bingi kukwasha bantu, pano bino inge naikala na binyenge, muchima wa lusa ufumamo mwi amiwa.”

Anna ne Julia batendekele kwikala na binyenge saka bakijitu banyike. Kabiji banyike bavula nabo bapita mu bintu bya uno mutundu. Anna ne Julia baikalanga na binyenga pa milungu yavula nangwa bañondo. Anna waambile’mba: “Napelelwanga bingi. Naumvwangatu nobe naponenena mu kimbo kyazhika mwafitatu bwii. Kabiji naumvwanga nobe nkeba kukonya.”

Bintu byapichilemo Anna ne Julia, byo bibena kupitamo ne banyike bavula lelo jino. Banyike bavula baji bingi na binyenge. Kipamo Kitala pa Bumi bwa Bantu kya World Health Organization (WHO) kyaambile’mba binyenge byo “bibena kulengela bansongwalume ne bansongwakazhi baji na myaka kutendekela pa 10 kufika ku 19 kukolwakolwa ne kulemana.”

 Biyukilo bya kuyukilako muntu uji na binyenge bimweka inge watendeka kukoma, kabiji bimwekela ne mu kwikala na kilabila, kubula kukeba kuja kabiji unyana. Kumwekangatu bulanda, kubula kukasuluka, kupopomenwa ne kubula kwimona’mba wanema. Bintu bikwabo bya kuyukilako ke kuleka kukaya na bakwabo, kukankalwa kuta muchima pa kintu kimo, kavulamya, milanguluko nangwa byubilo bimwesha’mba ukeba kwiipaya. Bino biyukilo kechi bakonsha kwibikwata ku kipatela ne. Badokotala batala pa bantu baji na binyenge, bakebakeba biyukilo bikala na yewo muntu pa milungu yavula kabiji bilengela muntu kubula kubanga bintu bulongo.

Kipamo Kitala pa Bumi bwa Bantu kyaambile’mba: “Binyenge javula biya na mambo a kwibakatazha ku bakwabo, milanguluko ne kisemwa.” Bikwabo bilengela ke bino biji panshipo.

Bya mu kisemi. Byonkatu byo kyajinga kwi Julia, binyenge javula bikala bya mu kisemi, akino kibena kumwesha’mba bya mu mashi, kabiji byakonsha ne kulengela muntu kubula kulanguluka bulongo. Bintu bikwabo byakonsha kwikala kikola kya muchima ne kukoma. Kwingijisha bizhima nako kwakonsha kulengela binyenge kubaya inge wabula kwikileka kwibingijisha. *

Kwakamwa. Bijikila bimo kechi byatama ne, pano bino inge byakizhamo byakonsha kutamisha mubiji ne bongo kya kuba byakonsha kulengela mwanyike kwikala na binyenge bibula kupwa. Kintu kine kilengela muntu kwikala na binyenge kechi kyakiyukanyikwa ne, kyamweka kuji bintu byavula bingi bilengela, byonkatu byo twaambapo kala.

Bintu bikwabo bilengela banyike kwikala na binyenge ke bansemi inge bekana, kufwisha wa mu kisemi nangwa mulunda nanji, inge bamukuna, inge watanwa mu mapuso, kukolwakolwa nangwa bulema. Javula mwanyike inge kalangulu ke’mba kechi bamuta muchima ne, kimulengela kwikala na binyenge.  Kintu kikwabo kyakonsha kulengela ke kubula kumubila kintu kikatampe kyo akebelenga, nabiji kukankalwa kumupaina mali ku sukulu. Kabiji kumukatazha ku bakwabo, kwakamwa pa byo akekala kulutwe, nangwa inge nsemi ye bakana uji na binyenge kabule kuta muchima mwana, nangwa kubula kuketekela bansemi kwakonsha kulengela mwana kwikala na binyenge. Ñanyi bintu byakonsha kukwasha mwana uji na binyenge?

Inge binyenge byakilamo, byakonsha kupwa inge bamupa muchi ne kumukwashako ku bashayuka batala pa bantu baji na ano makatazho. * Yesu Kilishitu waambile’mba: “Bantu batuntulu kechi bakeba shayuka wa michi ne, poso aba bakolwa.” (Mako 2:17) Kikola kyakonsha konauna binungwa bya mubiji ne bongo pamo. Twakonsha kupimpulako bintu byo tuba mu bwikalo wetu, mambo bongo ne mubiji bingijila pamo.

Umvwe muji na binyenge, kyawama kulama bulongo mubiji wenu ne milanguluko. Mwakonsha kujanga kajo kawama, kulaalanga kimye kyabaya ne kubanga bikosesha mubiji. Kukosesha mubiji kulengela kufumya ndochi mu mubiji ne kwimukwasha kwikala na bulume kabiji kino kilengela muntu kulaala bingi. Inge kyakonsheka, kyawama kuyuka bintu bimulengela kwikala na binyenge ne kwinengezhezha jimo kuyuka mwa kubila. Buulaiko mulunda nenu bintu byo mubena kupitamo. Kwikala pamo na kisemi ne balunda kwakonsha kwimukwasha kuyuka mwa kubila kabiji kukepeshako binyenge. Nembai byo mubena kulangulukapo mu buku, akino kyo kyakwashishe ne Julia ye twakwambapo ku ntendekelo. Kintu kyanema bingi kyakonsha kwimukwasha ke kukosesha bulunda bwenu ne Yehoba. Kuba bino kukemulengela kubula kukizhamo kwakamwa. Yesu Kilishitu waambile’mba: “Bo ba  lusekelo aba baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa.”—Mateo 5:3.

Anna ne Julia baswa kuba’mba byambo byaambile Yesu kine bingila. Anna waambile’mba: “Kwingijila Lesa kundengela kuta muchima bantu ne kubula kutatu muchima pa makatazho ami. Kechi kyapela kuba bino ne, nangwa byonkabyo nji bingi na lusekelo.” Kulomba ne kutanga Baibolo kumukwasha bingi Julia. Waambile’mba: “Kulomba kwi Lesa ne kumubuula biji ku muchima wami kunkwasha bingi. Kabiji Baibolo unkwasha kuyuka’mba Lesa wannemeka kabiji wanta bingi muchima. Kutanga Baibolo nako kundengela kushiinwa’mba kulutwe kuji bintu byawama bingi.”

Mulenga wetu aye Yehoba Lesa wayuka nkomeno yetu ne byo tupitamo mu bwikalo, kabiji kisemwa kyetu nakyo kitulengela kumwena bintu mungi. Aye wipana kwitukwasha ne kwitutekenesha. Kimye kimo wingijisha bakwetu baji na lusa kabiji bayuka byo tubena kupitamo. Katatakatu Lesa akafumyepo bikola ne makatazho alengela kwikala na binyenge. Pa Isaya 33:24 paamba’mba: “Kafwako muntu nangwa umo ukekala mu kyalo ukamba’mba: ‘Nakolwa ne.’”

Baibolo waamba’mba, Lesa “ukashimuna mipolo yonse ku meso abo, ne lufu, mabingo, kujila ne misongo kechi bikekalako jibiji ne. Bintu bya kala byapichijila.” (Lumwekesho 21:4) Uno mulaye witutekenesha bingi! Inge mubena kukeba kuyukilapo byavula pa bintu byakeba Lesa kubila bantu ne ino ntanda, yai pa keyala wetu wa jw.org/kqn. Pa uno keyala mukataanapo Baibolo wawama bingi ne mitwe ikwabo iji mu mabuku etu yaamba pa bintu byapusana pusana, ne yaamba pa binyenge.