BANTU BEBALENGA MU JISHINDA JA KUKUMYA—TUNEMBA, TULENGA BIPIKICHLA NE KULENGA BINTU KABIJI TULANGULUKA NE PA MEPUZHO ANEMA A MU BWIKALO: Mambo ka Lesa o alengejile ntanda? Bantu baishileko byepi? Mambo ka o twaikela na bumi? Nga bintu bikekala byepi kulutwe?

Bantu bamo kechi bakeba kwipuzha ano mepuzho ne, mambo balanguluka’mba kechi bakonsha kutaana mikumbu ya ano mepuzho ne. Bakwabo nabo baamba’mba ano mepuzho kechi anema ne, mambo bumi bwaishilekotu bwine. Shayuka aye William Provine waambile’mba, “kafwako lesa, atweba bantu kechi twayuka ene mambo o twaikelako ne. Kabiji mu bumi kechi muji mizhilo yo tulondela pa kuba bintu ne, mambo kechi tuyuka bimweka inge twafwa ne.”

Bakwabo nabo baamba’mba kechi tuji na bulume bwa kuyuka bintu ne. Kilengela ke na mambo a kuba’mba bintu biji mwiulu byakwatankana bingi kabiji bilondela mizhilo. Bakumya bingi Lesa byo alenga bintu, kabiji bantu bafunjilako ku byo alenga pa kulenga bintu. Bibena kumweka ano moba bimwesha’mba kuji muntu uji na maana walengele bintu byonse.

Kulanguluka bino kwalengela bantu balanguluka’mba Lesa ufwako kusankilapo byo baitabijilemo kala. Monai byaambapo bashayuka babiji.

SHAYUKA WA BONGO AYE ALEXEI MARNOV. Waambile’mba: “Ku masukula ko nayanga betufunjishanga kuba’mba kafwako Lesa.” Kabiji wanungilepo amba “bonse baitabijile mwi Lesa bebamonanga’mba bavulañana.” Mu 1990, bapimpwile byo baitabijilemo.

Wanungilepo amba, “nakebanga bingi kuyuka bingila bintu bimo, kikatakata bongo bwa muntu. Bongo ke kinungwa kyakobankana bingi pa binungwa bikwabo. Nanchi bongo bebulengele’mba buyukengatu bintu kabiji pa kupitapo kimye bwaleka kwingila nyi? Kechi kyailamo kulanguluka bino ne. Natendekele kulanguluka’mba: ‘Mambo ka o twaikelako? Mambo ka o twaikela na bumi?’ Byo nalangulukilepo bingi pa ano mepuzho, popo nayukile’mba kuji Mulenga.”

Kukeba kuyuka ene mambo o twaikelako kwalengejile ba Alexei kutendeka kufunda Baibolo. Byo papichile kimye, bakazhi babo bajinga badokotala nabo baitabijile kuba’mba Lesa ufwako batendekele kufunda Baibolo pa kuba’mba bamwesha’mba byaitabijilemo bamwatawabo byajinga bya bubela. Kyafumamo ke kya kuba’mba, bonse baitabila mwi Lesa kabiji bayuka Lesa ne byo akobila bantu kwesakana na byamba Binembelo.

SHAYUKA AYE HUABI YIN. Ba Huabi Yin bafunjile sayansi pa myaka yavula bingi, kabiji bapesele peselenga bingila plasma (maselo a mema a mu mashi). Bafunjile ne pa plasma itanwa mu juba, ino plasma bo bulume bwingijisha juba butelwa’mba electrons ne ma protons.

Ba Huabi banungilepo amba, “atweba bashayuka inge twatendeka kupesapesa bintu bikamweka, tutaana kuba’mba bino bintu byatanchikwa bingi bulongo na mambo a mizhilo yabikako Lesa, ‘pano ino mizhilo yaishileko byepi?’ Nalangulukilenga’mba ‘inge kuji byo tulondela pa kubanza mujilo, ko kuba’mba ne juba najo jilondela mizhilo, pano ñanyi wabikileko ino mizhilo?’ Pa kupitapo moba, nataine byambo byankwashishe biji mu Baibolo mu buku wa ntendekelo, bya kuba’mba: ‘Mu ntendekelo Lesa walengele jiulu ne ntanda.’”—Ntendekelo 1:1.

Sayansi yatokeshapo bingi mepuzho avula nabiji a kuba’mba: Maselo a mu bongo engila byepi? Juba jifumya pi kyuya ne kyeya? Byonkatu byataine ba Alexei ne ba Huabi, ne Baibolo naye ukumbula mepuzho anema bingi nabiji a kuba’mba: Mambo ka ntanda o yaikelako? Mambo ka o itangijilwa na mizhilo? Kabiji mambo ka o twaikelako?

Baibolo yaamba pa ntanda amba: “[Lesa] kechi wiilengele kwikala yatutu ne, bino wiilengele’mba mukekalenga bantu.” (Isaya 45:18) Akino kibena kumwesha’mba Lesa walengele ntanda kuba’mba mukekalenga bantu, byonka byaamba mutwe walondelapo kabiji akino kyakwatankana bingi na luketekelo lo tuji nalo mu bintu biji kulutwe.