Nanchi mulanguluka’mba bantu bakonsha kupwisha makatazho abena kwitulengela kubula kwikala mu mutende nyi? Pa kuba’mba dokotala ayuke muchi wa kupa muntu wakolwa, patanshi wafwainwa kuyuka kikola kyakolwa yewo muntu.

Fwanyikizhai bino: Tom wakolelwe bingi kabiji pa kupitapo moba wafwile. Ñanyi kintu kyalengejile’mba afwe? Ku kipatela ko bamutwajile saka akyangye kufwa, dokotala wanembele’mba: “Ku kipatela kitanshi ko bamutwajile badokotala kechi bateleko muchima kuyuka kyamulengejile kukolwa ne.” Kyamweka bamupangatu muchi wa kuba’mba omvweko bulongo.

Nanchi bantu nabo babena kweseka kupwisha makatazho kwa kubula kuyuka kine kintu kibena kuleta ano makatazho nyi? Ano moba, makafulumende abena kwibikako kukanya bukapondo. Babena kuba bino kupichila mu kukosesha mizhilo, kubika makamela mu mikwakwa ne mu bishimikwa ne kutwezha bakapokola bavula. Nangwa kya kuba ano mashinda engila, bino kechi apwisha makatazho onse ne. Mambo kine kintu kilengela bantu kuba byatama ke ndangulukilo yabo ne bintu bimo byo bakeba mu bwikalo bwabo.

Ba Daniel bekala mu kyalo kiji ku South America muji buyanji baambile’mba: “Kala twaikalanga bingi bulongo. Kechi twaakamwanga’mba basakwitulukuka ku bambanzhi ne. Pano luno, bantu kechi babena kwikala bulongo ne. Buyanji bubena kulengela bantu kwikala bantanyi ne kubula kunemeka bumi bwa bakwabo ne bipe bya bantu.”

Mwanamulume ye tusa kutela’mba Elias wanyemene nkondo ku Middle East kabiji byo papichile moba watendekele kufunda Baibolo. Waambile’mba: “Bansongwalume bavula bafumine mu kyalo mo naikalanga bebatundaikanga ku balongo babo ne ku bantangi ba bumulwila ntanda kulwa nkondo pa kuba’mba batumbalale bingi. Kabiji bantu bo balwanga nabo, nabo bebabulanga byonka bino. Abino byonse byandengejile kubula kuketekela mu bantu.”

Baibolo waamba’mba:

• “Milanguluko ya mu muchima wa muntu yatama kufumatu ku bwanyike bwanji.”—Ntendekelo 8:21.

• “Muchima uji bingi na bujimbijimbi kukila bintu byonse kabiji watama bingi. Ñanyi wakonsha kuyuka byo aji?”—Yelemiya 17:9.

• “Mu muchima mo mufuma milanguluko yatama, kwipayañana, . . . bulalelale, bwivi, [ne] bubela.”—Mateo 15:19.

Bantu bakankalwa kukwasha bantu kuleka milanguluko yatama ibalengela kwikala na byubilo byatama. Kabiji ano moba, byubilo bya bantu bibena kutaminakotu, byonka byaamba mutwe wafumako. (2 Timoti 3:1-5) Nangwa kya kuba bantu luno bayilako bingi palutwe mu bya kufunda ne bya kulengalenga, bino bakankalwa kupwisha makatazho o babena kupitamo. Pano ñanyi bintu byo twakonsha kuba pa kuba’mba mu ntanda mwikale mutende? Nanchi tubena kweseka kupwisha makatazho o twakonsha kubula kupwisha nyi? Abya tubena kupulwilamotu mabuula nyi?

Nangwatu inge kwajingapo jishinda ja kupwishishamo byubilo bya bantu byatama, kechi twakonsha  kuleta mutende ne luzhikijilo pano pa ntanda ne. Mambo ka? Mambo kechi tuji na bulume bwa kwitangijila ne.

Kishinka ke kya kuba’mba: “Muntu mwine kechi uji na luusa lwa kwitangijila . . . ne.” (Yelemiya 10:23) Langulukai pa kino: Lesa kechi witulengele na bulume bwa kwikala mu mema nangwa mulwelele ne. Mu jishinda jimotu, Lesa kechi witulengele na luusa lwa kwitangijila nangwa kutangijila bakwetu ne.

Akilangulukai pa kino: Nanchi bantu bakeba bakwabo kwibabuula bya kuba mu bwikalo bwabo nangwa byubilo byo bafwainwa kwikala nabyo nyi? Bantu bamo bomvwa byepi inge bakwabo bebakanya kufumya jiimi nangwa inge bebabuula’mba jishinda jo bakambwilamo baana babo jatama? Bino byo bintu bimo bilengela bavula kupusenamo. Kino kimwesha’mba byaamba Baibolo bya kine. Lesa kechi witulengele na bulume ne luusa lwa kwilama nangwa kutangijila bakwetu ne. Pano ñanyi wakonsha kwitutangijila?

Mukumbu ke wa kuba’mba Mulenga wetu ye yenkatu wakonsha kwitutangijila mambo ye witulengele. Kabiji kupusanako na bilanguluka bantu, Lesa wituta bingi muchima. Tumona bino inge twamona maana aji mu Baibolo. Inge twayuka byaamba Baibolo, po po tukayuka bulongo byo tuji. Kabiji tukayuka kine kintu kyalengela bantu kuyanda pa myaka yavula. Twakonsha kuswa byambo byanembele ntemwamaana umo wa ku Germany bya kuba’mba: “Bantu ne makafulumende kechi bafunjilako ku bintu byamwekele kala ne, onkao mambo kechi bapimpulako byubilo byabo ne.”

Yesu waambile’mba: “Maana amwekela mu bintu byaoloka byuba muntu.” (Luka 7:35) Jishinda jimo mo tumweshesha maana ke kulondela kinembelo kya Isaya 2:22, kyaamba’mba: “Kilekai kuketekela mu muntu.” Kino kinembelo kitukwasha kubula kuketekela mu milaye ya bubela. Ba Kenneth bekala mu kyalo kimo kya ku North America mwavula bingi bumbanzhi baambile’mba: “Bantangi ba bya bumulwila ntanda bavula balaya bintu byo babula kufikizha. Kino kimwesha’mba byaamba Baibolo bya kine.”

Ba Daniel bo twaambapo ku ntendekelo baambile’mba: “Bintu byo mmona pa juba pa juba bimwesha’mba bantu kechi bakonsha kwitangijila abo bene ne. Inge muntu uji na mali avula kechi kilumbulula’mba ukekalangatu bulongo ne. Namonapo bantu bavula bajinga na mali, bino lelo jino babena kuyanda.”

Baibolo kechi witujimunakotu pa kubula kuketekela mu milaye ya bubela ne, bino witubuula ne bintu byo twafwainwa kuketekelamo, byonka byo tusa kumona.