Sawakya wa kuba’mba The Global Risks Report 2018, kufuma ku kipamo kya World Economic Forum waambile’mba: “Lelo jino, bantu bayilako palutwe mu bya kulengalenga kabiji baji bingi na mali kukila myaka ya kunyuma . . . Nangwa byonkabyo, bintu pano pa ntanda bibena kutaminakotu kabiji kwashalatu pacheche ntanda konaika.”

MAMBO KA BANTU BAVULA O BAAKAMINWA PA BIKEKALA BWIKALO BWABO KULUTWE NE BIKAMWEKELA INO NTANDA? AKIMONAI MAKATAZHO AMO O TUBENA KUPITAMO.

• BWIVI BWA PA INTANETI: Pepala wa byambo utelwa’mba The Australian waambile’mba: “Pa Intaneti luno paji bingi byubilo byatama. Lelo jino pa Intaneti patanwa bingi bantu bakuna baana, bambanzhi, bangivi, aba bakeba kuzakamisha bakwabo ne bakeba kuleta lupato. Kabiji bavula luno babena kwiba mali kwingijisha mazhina a bakwabo pa intaneti. . . . Intaneti walengela bantu kumwesha patoka byubilo byabo byatama, nabiji kukanama ne kushinta michima.”

• BUYANJI: Sawakya umo wa ba Oxfam International waambile’mba bantu batanu na basatu baji bingi na bunonshi pano pa ntanda baji na mali aesakana na mali aji na bantu bayanji bonse pano pa ntanda. Kabiji wanungilepo’mba: “Mu ntanda muji bingi nshiji, mambo banonshi babena kunonkelakotu, pakuba bayanji babena kuyanjilakotu, kikatakata banabakazhi.” Bantu bamo baakamwa’mba buno buyanji inge bwatwajijila, bukalengela bantu kusatukila makafulumende.

• MILUKUCHI NE LUMANAMO: Sawakya kufuma ku kipamo kya United Nations Refugee Agency wa mu 2018 waambile’mba: “Lelo jino, bantu bavula babena kunyemena mu byalo bingi na mambo a milukuchi kukila myaka ya kunyuma.” Bantu kukila pa 68 milyonyi banyema mu byalo byabo na mambo a makondo ne lumanamo. Sawakya wanungilepo’mba: “Kimye kyonse kyo papita masekondi abiji, muntu umo unyema mu kyalo kyanji na mambo a milukuchi.”

• KONAUNA BILENGWA NA LESA: Sawakya wa kuba’mba The Global Risks Report 2018 waamba’mba: “Bilengwa na Lesa nabiji banyama ne bijimwa bibena kufwa bingi bukiji kukila myaka ya kunyuma.” Wanungapo ne kuba’mba: “Bintu bimo bibena kulenga bantu bibena kutamisha mwela ne mema mu mikola, ne kubika bumi bwa bantu mu kizumba. Kabiji mu mapunzha amo, bilongolo byavula bibena kufwa. Bashayuka ba sayansi baakamwa’mba inge bilongolo bitwajijile na kufwa, bijimwa nabyo bikakepa bingi pano pa ntanda mambo bilongolo bikwasha bijimwa kulala buluba.”

Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tukepesheko ano makatazho? Bantu bamo balanguluka’mba kufunda kwakonsha kukepeshako makatazho. Pano ñanyi bintu byo twafwainwa kufunda? Mitwe yalondelapo yakumbula ano mepuzho.