Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

NANCHI INO NTANDA IKATWAJIJILA KWIKALAKO NYI?

Bichi Byavula

Bichi Byavula

BASHAYUKA besakanya bichi byavula biji mu ntanda ku “mapwapwa byo alengela muntu kupema bulongo.” Mambo ka? Byonka biji mapwapwa, bichi nabyo biwamisha mwela. Bichi bya mu jisaka bipema mwela wa carbon dioxide wakonsha kuleta bikola ku bantu ne kulupula mwela wa oxygen ye tupema atweba bantu. Mungye muji banyama bavula ne bichi. Kwakubula bichi byavula, kechi twakonsha kwikala na bumi ne.

Ene Mambo o Twafwainwa Kuzhikijila Bichi

Pa mwaka pa mwaka, bantu bavula batema myonde ya kujimamo kajo. Kutendeka mu 1940, mu byalo mwanokanga bulongo mvula luno kechi ibena kunoka ne, mambo bantu bapwisha bichi na kutema.

Jisaka inge bejonauna, ko kuba’mba byonse bijimo nabiji bichi ne banyama byonaika.

Ntanda Beilengele Kwikala Myaka ne Myaka

Mu mapuzha mo batemene bichi byonse, bichi bitendeka kusapuka jikwabo. Bashayuka bafunda pa bya bichi ne banyama, bakuminye bingi pa kumona mapuzha mwabujile bichi byo mwamenene bichi byavula jikwabo. Monai bishinka byalondelapo:

  • Bashayuka babena kumona kyubiwa ku mapunzha o baleka kujimamo. Byo bapesele pesele mu mapuzha 2,200 ku America ne ku West Africa, bataine kuba’mba mu mapunzha mo baleka kujimamo mumena jikwabo bichi ne nsono kabiji mushiji ubwelatu byonka byo ajinga kala inge papita myaka 10.

  • Sawakya wafumine mu Science magazine wamwesha’mba bashayuka batana kuba’mba mu myakatu 100, mushiji wakonsha kubwelatu byonka byo ajinga kala.

  • Bashayuka ba ku Brazil bakebelenga kumona mushiji wakonsha kumenesha bichi bukiji mu jisaka. Onkao mambo baesakenye jisaka muji bichi byo batema bibena kwimenenatu bine ku jisaka muji bichi byo babyala.

  • Kwesakana na sawakya wa ba National Geographic baambile’mba: “Kubyala bichi ke kukabakanatu.” Mambo bataine kuba’mba mu myakatu itanu amwa mu mpuzha mo babujile kubyala bichi, “mwamenene bichi byavula bingi” kukila mo babyajile.

Bantu byo Babena Kuba pa Kupwisha Lukatazho

Bantu ntanda yonse, babena kweseka kulamawizha bichi byavula ne kujimba bichi mu mapunzha mwabula bichi. Kwesakana na sawakya wa ba United Nations, pa myaka 25 yapitapo “bantu baleka kutema bichi mu jisaka kukila byo batemanga kala.”

Kuji ne bintu bikwabo byo bafwainwa kuba pa kuzhikijila bichi. Sawakya wa kipamo kya Global Forest Watch waambile’mba, “bantu batwajijila na kutema bichi mungye.”

Makampanyi atema bichi ne kupotesha kwakubula kutambula luusa ku kafulumende alenga mali avula bingi. Kino kibena kulengela kupwisha bingi bichi mu jisaka.

Bantu batala pa bichi, batema bichi byafikilamo ne kunengezha kubyala bichi bikwabo

Baibolo Witupa Ñanyi Luketekelo?

“Yehoba a Lesa wameneshe mu mushiji bichi byawama pa kwibitala ne bipanga bipangwa byawama”—Ntendekelo 2:9.

Mulenga wetu walengele bichi mu jishinda ja kuba’mba inge bebitema byakonsha kusapuka jikwabo. Ukeba kulamawizha bichi byonse kuba’mba bilengwa byonse bimwenengamo.

Baibolo umwesha’mba Lesa ukafumyapo boba babena konauna ntanda ne byonse bijimo pa kuba’mba ntanda ne bilengwa bijimo bikatwajijile kwikala na bumi. Monai kibaba kiji na mutwe wakuba’mba “Lesa Walaya’mba ino Ntanda Ikatwajijila Kwikalako,” pa jipa 15.

a Yehoba jo jizhina ja Lesa.—Salamo 83:18.