Kimwekatu nobe kechi papita ne myaka yavula ne, kufuma kimye mwanenu kyo mwamulelanga pa maboko. Pano luno ke kashimbi, kabiji nangwa kya kuba ukiji mwanyike bino katatakatu akome kufika mu jifumbi ja bukulumpe.

Mwakonsha kukwasha byepi mwanenu kuyuka bya kuba na lupimpu lubiwa ku mubiji lwakonsha kumulengela kuvulañana, nangwa kwakamwa inge ke afike mu jifumbi ja bukulumpe, bantu po batendeka kwikala na kilaka kya kukeba kwilaala?

Kukoma kwa mubiji kuji na kimye. Kukoma kwakonsha kutendeka inge mwana wafikizha myaka 8 nangwa 15 ne kukilapo. Buku wa Letting Go With Love and Confidence waamba’mba: “Nkomeno ya bantu yapusana pusana.”

Kukoma kwa mubiji kwakonsha kuleta bijikila. Banyike bakoma kala javula kechi bakasuluka inge baji na bakwabo ne. Nsongwalume wa jizhina ja Jared * waambile’mba: “Kechi nakasulukanga na mambo a byo namwekanga ne byo naubanga ne. Inge nji na bakwetu, nalangulukanga’mba kampe basakunsekanga.” Bijikila byakonsha kukilamo inge mwana watendekala kwikala na mibulu. Kellie uji na myaka ya kusemwa 17 uvuluka’mba: “Namwenengatu nobe kilungi kyami kyatama bingi! Mbena kuvuluka bimye bimo najilanga bingi ne kwimona’mba kechi nalamba ne.”

Aba bakoma bukiji bapita mu makatazho amo. Kikatakata ku bansongwakazhi bebendeleka inge batendeka kututuka mabele nangwa kubaya pa makuma. Buku wa A Parent’s Guide to the Teen Years waamba’mba: “Bekala ne mu kizumba kya kwibalondaizha londaizha ku bansongwalume bakoma batemwa bingi kisela kya kwilaala.”

Kukoma kwa mubiji kechi kulumbulula’mba muntu wakoma mu maana ne. Byambo bya Maana 22:15 byaamba’mba: “Kukosama kwakakachila mu muchima wa mwanyike.” Kukoma kechi kupimpula kino kishinka ne. Buku wa You and Your Adolescent waamba’mba: Mwanyike wakonsha kumweka kukoma mu kimino, pano bino, “kechi wakonsha kwikala na maana a kufuukula bintu bya maana mu bwikalo, kwikala na byubilo byawama, kwikanya, nangwa [kumwesha’mba] wakoma ne.”

Isambilainga jimo pa bimweka inge muntu wakoma. Mwanenu wafwainwa kuyuka bintu bikamumwekela inge wakoma, kikatakata mwafwainwa kwamba pa kuya ku mwenzhi (ku bansongwakazhi) pa kwitayila bya bwanabulume bufuku (ku bansongwalume). Kupusanako na kukoma kubiwa pachepache ku muntu, kukoma kwiya bukiji bukiji kulengela mwana kuvulañana ne kumvwa moyo. Kimye kyo mubena kwisamba na mwanenu pa bino bintu, mwafwainwa kukasuluka ne kumulumbulwila bulongo kuba’mba bino bintu ke biyukilo bimwesha’mba ke akome kufika mu jifumbi ja bukulumpe.—Jifunde ja mu Baibolo: Salamo 139:14.

Kupitanga mu mbaji pa kwamba ne. Nsongwalume aye John uvuluka kuba’mba: “Bansemi bami kimye kyo besambilenga ne amiwa pa kukoma kwa mubiji bapichilenga mu mbaji. Nanchi inge kechi bapichilenga mu mbaji ne.” Alana uji na myaka 17 naye byobyo alanguluka. Waambile’mba: “Bamama bankwashishe kuyuka lupimpu lwaubiwenga ku mubiji wami, bino kechi bankwashishe kuyuka bya kuba na luno lupimpu ne.” Twakonsha kufunjilako ka? Nangwa kya kuba kwamba pa bino bintu kulenga bumvu, isambai na mwanenu pa bintu byonse bimweka inge wakoma.—Jifunde ja mu Baibolo: Byubilo 20:20.

Ipuzhainga mepuzho akonsha kumulengela kwamba. Pa kuba’mba mukwashe mwanenu kwamba biji ku muchima, mwakonsha kutendeka kwamba pa bimo bimweka inge muntu wakoma. Mwakonsha kumwipuzha mwanenu wamukazhi amba, “Nanchi bakwenu bo ufunda nabo batendeka kwamba pa bya kuya ku mwenzhi nyi? Nanchi banyike babalume baseka bansongwakazhi bakoma bukiji nyi?” Mwakonsha kwipuzha mwanenu wamulume amba, “Nanchi banyike baseka boba babula kukoma bukiji nyi?” Inge banyike batendeka kwamba pa bakwabo byo bambapo pa kukoma, kikebapelela kwamba byo bomvwa ne byo bapitamo. Inge ke bambe byo babena kulanguluka, londelai lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuba’mba: “Muntu yense wafwainwa kupelawizha kumvwa, kabiji abande kwamba.”—Yakoba 1:19.

Kwashai mwanenu kwikala na “maana alumbuluka ne maana a kupima bintu.” (Byambo bya Maana 3:21) Kukoma kechi kumwekelatu ku mubiji nangwa byuba muntu ne. Inge mwanenu watendeka kukoma, ukatendeka kwikala na maana a kupima bintu akamukwasha kufuukula bintu bulongo inge wakoma. Kino kyo kimye kya kufunjisha mwanenu mafunde awama.—Jifunde ja mu Baibolo: Bahebelu 5:14.

Kukooka ne. Banyike bavula kechi bakeba kwisamba na bansemi babo pa kukoma kwa mubiji ne, bino kange mukooke ne. Buku wa You and Your Adolescent waamba’mba: “Banyike bamweka nobe kechi batako muchima ne, nobe balengulula nangwa nobe kechi babena kuteleka ne, bino bakonsha kuvuluka byambo byonse byo mwaji kwisambanga nabo.”