Ba Dami byo bajinga na myaka itanu na umo, bashabo bafwile na kikola kyavimbishanga mishipeshipe ya ku muchima. Ba Derrick bajinga na myaka itanu na ina, bashabo byo bafwile na kikola kya muchima. Ba Jeannie bajinga na myaka itanu na ibiji kimye bainabo kyo bafwile na kikola kya kansa. *

Bano bonse basatu, bafwishishe bantu bo batemenwe bingi. Nanchi ne anweba mwafwishapo kala batemwe benu nyi? Inge ibyo, uno mutwe usa kwimukwasha kuyuka bya kuba inge muntu ye mwatemwa wafwa. * Bino patanshi akimonai bintu byo mwafwainwa kuba inge mwaumvwa bulanda.

Bantu bomvwa bulanda mu mashinda apusana pusana. Kino kibena kulumbulula’mba, byo tuba inge tuji na bulanda byapusana na byuba bantu bakwabo. Buku wa Helping Teens Cope With Death waamba’mba: “Kafwako muzhilo waamba pa bya kuba na bulanda inge twafwisha muntu ye twatemwa ne.” Bino kintu kyanema kyo twafwainwa kuba ke kubula kubepekezha nobe kechi twaumvwa bulanda ne. Mambo ka o twafwainwa kubujila kuba bino? Mambo . . .

Kwibepekezha nobe kechi waumvwa bulanda ne kwatama. Ba Jeannie bo twambapo kuntendekelo ya uno mutwe baambile’mba: “Bamama byo bafwile, kechi nakebelenga kumwesha nkasami wamukazhi kuba’mba nji na bulanda ne. Nangwatu luno, nebepekezha nobe kechi nji na bulanda ne, kuba bino kwatama bingi.”

Bashayuka baswisha kino kishinka. Buku wa kuba’mba The Grieving Teen waamba’mba: “Kubepekezha nobe kechi waumvwa bulanda ne kwatama. Mambo kwakonsha kwimulengela kubukanga bukaji pabula ne kintu kikatampe kyalengela nangwa kwimuletela bikola.” Kubuula kuba bulanda kwakonsha ne kwimulengela kutendeka kutoma malwa nangwa kwingijisha michi ipendañana pa kuba’mba mukepesheko bulunda.

Kimo kimye bulanda bulengela milanguluko kuvula. Bantu bamo bazhingijila muntu wafwa amba “wibasha” bunke. Bakwabo bapamo Lesa mambo, balanguluka’mba Lesa wa kufwainwa kumuzhikijila ku lufu. Kabiji bantu boba bingi bulanda, bepamo bene mambo pa bintu byo baubile nangwa pa byo baambijile  muntu wafwa, mambo kechi bakonsha kulomba kwibalekelako mambo ne.

Kwambatu kine, bulanda kechi bufikenatu kupwa ne. Inge muji na bulanda, mwafwainwa kwibupwisha byepi?

Buulako bamo. Kimo kimye wakonsha kukebatu kwikala kwa bunke inge bintu byakatazha. Pano bino kubuulako mulongo wenu nangwa mulunda nenu, kwakonsha kwimukwasha kuyuka bya kuba na bulanda ne kukepeshako milanguluko.—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 18:24.

Ikalapo na kabuku mwa kunemba. Nembapo bintu byawama pa bansemi bafwa. Ñanyi bintu byawama byo uvuluka byo baubanga? Nemba byubilo byabo byawama byo bajinga nabyo. Pa bino, byepi byo mwakonsha kutemwa kwikala nabyo?

Inge kuji byambo byo mwaambile nangwa bintu byo mwaubile muntu wafwa byo mwilangulushapo, kampe mwaambijile bansemi benu byambo byatama saka bakyangye kufwa, nembai byo mulanguluka ne ene mambo o mulangulukila byobyo. Kampe mwakonsha kunemba’mba, “Nepamo mambo pa byo natobokele na batata saka bakyangye kufwa.”

Panyuma ya kuba bino, ubaipo bimo byakonsha kwimulengela kubula kwipamo mambo. Buku wa Grieving Teen waamba’mba, “kechi mwafwainwa kwipamo mambo ne, mambo kechi mukalombapo lulekelo lwa mambo ne. Onkao mambo kechi kyawama kwamba byambo nangwa kuba bintu byakonsha kwimulengela kwilangulusha kulutwe ne.”—Jifunde ja mu Baibolo: Yoba 10:1.

Lamanga bulongo bumi bobe. Lalainga kimye kyabaya, koseshainga mubiji ne kuja kajo kawama. Inge kechi mubena kukeba kuja ne, jaingapo twakuja twapela to mwakonsha kuja kimye kyonse kukila kuja byonka byo muja pa juba pa juba, kufikatu ne byo mukekala na kijiika. Kange mujenga kajo ka mafuta nangwa kutoma malwa pa kuba’mba mupwishishemo bulanda ne, mambo kuba bino kuletatu lukatazho.

Lombanga kwi Lesa. Baibolo waamba’mba: “Twika Yehoba kisendwa kyobe, ne aye ukakukosesha.” (Salamo 55:22) Kechi twafwainwa kulombanga pa kuba’mba tumwvekotu bulongo ne. Lulombelo ke kwisamba ne Lesa “witutekenesha mu meseko etu onse.”—2 Kolinda 1:3, 4.

Lesa wingijisha Baibolo kutekenesha baji na bulanda. Mwakonsha kutanga Baibolo pa kuba’mba muyuke luketekelo lwa lusanguko luji na bantu bafwa *—Jifunde ja mu Baibolo: Salamo 94:19.