Kwikala na byubilo byawama kulumbulula kuba byawama ne kuchinuzhuka byatama. Bantu baji na byubilo byawama kechi bobatu bintu kwesakana na byo babena kulanguluka pa kyokyo kimye ne, bino balondela mafunde awama mu byonse byo boba, nangwa kya kuba baji kwa bunke.

Baana bomvwa bantu na kwamba bintu byapusana pusana pa byawama ne byatama. Bomvwa byamba bakwabo ku sukulu, mu nyimbo yo batelekako nangwa mu mafilimu o batamba pa TV. Bintu byo bomvwa, byakonsha kwibalengela kuzhinauka bibabuula bansemi babo.

Banyike baji na myaka pakachi ka 13 ne 19 bo bekala bingi na luno lukatazho. Buku wa Beyond the Big Talk waamba’mba: “Banyike bafwainwa kuyuka’mba bantu bakonsha kwibakanjikizha kuba bintu byuba bakwabo pa kuba’mba bebatemwe. Bino bafwainwa kufunda kwifuukwila bintu abo bene nangwa kya kuba bakwabo kechi bebitemwa ne.” O ene mambo o kyanemena bansemi kufunjisha baana babo saka bakiji banyike.

Bafunjishainga kuyuka byawama ne byatama.

JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Bantu bakoma . . . baji na milangwe yo bafunjisha kuyuka kyawama ne kyatama na mambo a kwiingijisha.”—Bahebelu 5:14.

• Balumbulwilai bulongo pa kuba’mba bayuke kyawama ne kyatama. Ambainga pa bintu bimweka pa juba pa juba pa kufunjisha baana benu pa kuba’mba bayuke kyawama ne kyatama. Babuulainga lupusano luji pa: “Kwikala ba kishinka ne kubula bukishinka, kwikala na lusa ne kubula kwikala na lusa, kwikala na kifyele ne kubula kwikala na kifyele.” Inge ke mube bino, baana benu bakayuka kyawama ne kyatama.

• Lumbulwilai baana benu ene mambo o kyanemena kwikala na byubilo byawama. Mwakonsha kwibepuzha mepuzho nabiji a kuba’mba: Mambo ka o kyawamina kwikala ba kishinka? Bubela bwakonsha kupwisha byepi bulunda buji pakachi ka bantu? Mambo ka o kyatamina kwikala bangivi? Mwafwainwa kuyuka bya kwisamba na baana benu pa kuba’mba mwibakwashe kuyuka kyawama ne kyatama.

• Ambainga pa bintu byawama byakonsha kufumamo inge baana bayuka kyawama ne kyatama. Mwakonsha kwibabuula’mba: “Inge mwaikala ba kishinka bantu bakemuketekela bingi, kabiji inge ke mubile bantu lusa bakemukasulukila bingi.”

 Kwashai bonse mu kisemi kwikala na byubilo byawama.

JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Ipimainga anwe bene kuba’mba mwiyuke byo muji.”—2 Kolinda 13:5.

• Mwafwainwa kwikala bakishinka mu kisemi kyenu. Kuba bino kukemupelela kwamba’mba:

  • “Mu kisemi kyetu kechi tubepa ne.”

  • “Kechi tuba bintu bifichisha bakwetu ku muchima ne.”

  • “Kechi twambila bantu byambo byatama ne.”

Kuba bino kukalengela baana benu kuyuka’mba kyanema bingi bonse mu kisemi kwikala na byubilo byawama.

• Kimye kyonse mwafwainwa kwisambanga na baana benu pa byubilo byawama byo bafwainwa kwikala nabyo. Ambainga pa bintu bimweka pa juba pa juba pa kwibafunjisha. Inge kuji byamweka pa TV nangwa byauba bakwabo mo bafunjila, mwakonsha kwipuzha mwanenu mepuzho nabiji a kuba’mba: “Wakonsha kuba byepi inge kintu kya uno mutundu kyakumwekela? Nga kisemi kyetu kyakonsha kuba byepi na luno lukatazho?”

Batundaikainga kwikala na byubilo byawama.

JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Ikalai na jiwi ja mu muchima jawama.”—1 Petelo 3:16.

• Basanchilainga pa byubilo byawama. Inge mwanenu uji na byubilo byawama, mwafwainwa kumusanchila ne kumulumbulwila ene mambo o mwasanchila. Mwakonsha kumwambila’mba: “Nakusanchila bingi pa kwikala wa kishinka kabiji nakutemwa bingi.” Kabiji mwanenu inge wimubuula kuba’mba wauba kintu kyatama, saka mukyangye kumufundako patanshi mwafwainwa kumusanchila pa kwimubuula byo auba.

• Bakwashai kuleka byubilo byatama. Inge baana benu bauba kintu kyatama, bafwainwa kuyuka’mba bo bakayanjilamo abo bene. Kabiji bafwainwa kuyuka’mba bintu byatama byo bauba ne byubilo byabo byakonsha kutamisha jizhina ja kisemi. Bansemi bamo kechi bakajipila baana babo inge balubankanya ne. Bino inge ke mukajipile baana benu pa bintu byo balubankanya, mukebakwasha kwikala na jiwi ja mu muchima jawama jikebakwasha kubula kubwezhapo kuba bintu byatama.