Bashayuka bamba’mba kujitu jishinda jimo bantu bonse jo bamwesheshamo bulanda. Bino kishinka ke kya kuba’mba bantu bamwesha bulanda mu mashinda apusana pusana. Nanchi luno lupusano lulumbulula’mba bantu bamo kechi bomvwa bulanda bukatampe nenyi? Ine. Kujila kwitukwasha kuchinchika inge mutemwe wetu wafwa, bino bulanda bumwekela mu mashinda avula, kechi mu jishindatu jimo ne. Javula kiyilatu na bisho biji ku mpunzha kwikala muntu, muntu mwine byo aji, bintu byo apitamo, ne jishinda jafwijilemo mutemwe wanji.

Bantu inge bafwisha mutemwe wabo, javula kechi bayuka bya kuba ne. Bino kuji bintu bimo bipitamo bantu bonse inge baji bingi na bulanda. Akimonai bino byalondelapo:

Kumvwa ku muchima kukola. Bantu inge bafwisha mutemwe wabo, bajila, batonga mutemwe wabo kabiji bekala bingi na binyenge. Kino kikilamo bingi inge bavuluka mutemwe wabo nangwa inge bamulota. Javula inge muntu bamubuula’mba mutemwe wanji wafwa, kechi ufikenatu kuswa amba kya kine ne. Ba Tiina bavuluka byo baubile kimye kyafwile bamwatawabo ba Timo kwa kubula kuketekela. Baambile’mba: “Patanshi nakankamenetu kabiji nakankelwe ne kujila. Kyankatezhe bingi kya kuba bimye bimo nakankelwenga ne kupema bulongo. Kechi naswile’mba bamwatawami bafwa ne.”

Bavula bomvwa bukaji, kupopomenwa, ne kwizhachisha. Ba Ivan baambile’mba: “Kimye mwanetu wamulume aye Eric kyo afwile saka aji na myaka 24, amiwa ne bena kwami ba Yolanda twaumvwine bingi bukaji. Twakuminye mambo mu bwikalo bwetu bonse tukyangye kubapo bukaji ne. Kabiji twizhachishenga bingi, ne kulanguluka’mba kampe kuji byo twakonsheshe kuba pa kuba’mba mwanetu abule kufwa.” Ba Alejandro nabo bezhachishe bingi kimye kyafwile bakazhi babo na mambo a kukolwa pa kimye kyabaya. Bashimikizha’mba: “Patanshi nalangulukile’mba Lesa ye walengela bino bintu kummwekela mambo nalenga mambo kwi aye. Kepo natendekele kumvwa bibi pa kupamo Lesa mambo pa byammwekejile.” Ba Kostas, bo twaambapo mu mutwe wafumako, baambile’mba: “Bimye bimo napangamo ba Sophia mambo, ne kwiipuzha’mba mambo ka o bafwila. Bino nelangulushanga pa kwikala na ino milanguluko, mambo kechi bene befuukwijile’mba bafwe ne.”

Kwikala na milanguluko yavula. Bimye bimo muntu uji na bulanda wikala bingi na milanguluko. Kabiji kimo kimye muntu wafwisha mutemwe wanji wakonsha kufwanyikizha nobe ubena kumona mutemwe wanji, kumvwa jiwi janji nangwa nobe waikala nanji pepi. Wakonsha ne kukankalwa kuta muchima pa byo abena kuba ne kwikala bingi na kavulamya. Ba Tiina baambile’mba: “Bimye bimo nesambanga na bakwetu, bino milanguluko yami saka ijitu kungi. Nalangulukanga bingi pa lufu lwa ba Timo nangwatu inge mbena kwisamba na bakwetu. Nazhingilanga mambo bimye bimo nakankalwanga kuta muchima pa bintu byo naubanga.”

Kukeba kwikalatu bunke. Muntu uji na bulanda javula kechi ukeba kwikala paji bantu bavula ne. Ba Kostas baambile’mba: “Kechi naumvwanga bulongo kutanwa pamo na bantu baji mu masongola ne. Nangwatu inge nji na bantu babula kusongola, napotu naumvwanga bibi.” Bakazhi ba ba Ivan abo ba Yolanda nabo bashimikizha bibamwekejile amba: “Kitukatazhanga bingi kwikala na bantu ne kumvwa byo babena kwijizhañanya pa makatazho abo acheche kwesakana na lukatazho lwetu. Kabiji twaumvwanga bibi inge bakwetu kebetubuule bintu byawama bibena kuba baana babo. Twibikangako kusanchila bano bansemi, pano bino kitukatazhanga kuteleka ku byo baambanga. Amiwa ne bamwata bami twayukile’mba twafwainwa kutwajijila kuchinchika, bino kechi kyapelele ne.”

Kukolwakolwa. Bavula inge bafwisha mutemwe wabo bakankalwa kuja nangwa kulaala, kabiji banyana bingi. Ba Aaron bavuluka byamwekele kimye kyafwile bashabo. Baambile’mba: “Nakankalwanga kulaala. Moba avula  nabuukanga pakachi ka bufuku na kulanguluka pa lufu lwa batata.”

Ba Alejandro nabo bavuluka kuba’mba batendekele kukolwakolwa. Baambile’mba: “Nayanga ku kipatela bimye byavula na kumpima ku badokotala, bino kechi bantanangapo na kikola ne. Kyamweka bulanda ne binyenge byo byandengelanga kukolwakolwa.” Byo papichile moba, binyenge byabo byapwile. Pano bino, ba Alejandro baubiletu bulongo kuya ku kipatela na kumona badokotala, mambo kimye kimo bulanda bwakonsha kukookesha mubiji ne kulengela muntu kukolwa, nangwa kulengela kikola kicheche kubaya.

Kukankalwa kwingila mingilo yanema. Ba Ivan bashimikizhe’mba: “Mwanetu Eric byo afwile, twaikele na mutembo wa kubuula balongo betu, balunda, ne bantutu bakwabo nabiji bakulumpe banji ku nkito, ne bo asonkelangako nzubo. Kabiji kwajinga ne mapepala avula o twafwainwe kusaina mwayila mizhilo ya kafulumende inge muntu wafwa. Twajinga ne na mwingilo wa kulonga bipe byanji byonse. Ino mingilo yonse yakebewenga kutako muchima, bino twaingijilenga saka twakooka kabiji saka tuji bingi na bulanda.”

Bakwabo bekala na mutembo wa kushala na kwingila mingilo yaingilanga mutemwe wabo wafwa. Kino kyo kyamwekejile ba Tiina. Bashimikizhe’mba: “Bamwatawami ba Timo bo batwalanga mali etu ku banki ne kutala pa mingilotu ikwabo. Byo bafwile, yami nashajile na kwingila ino mingilo yonse ne mingilotu ikwabo, kabiji ino mingilo yankokeshanga bingi. Naakaminwe’mba kechi nkeikonsha ne.”

Ano makatazho o twatongola akonsha kwimulengela kulanguluka’mba kyakatazha bingi kuchinchika inge mutemwe wenu wafwa. Ibyo kuba’mba muchima ukola bingi inge mutemwe wetu wafwa, bino kyakonsha kwimukwasha bingi inge mwayukila jimo bulanda bupitamo bantu inge bafwisha mutemwe wabo. Vulukai kuba’mba kechi bantu bonse bajila ne kupita mu byonse byo twatongola peulupo inge baji na bulanda ne. Kabiji kumvwa bingi bulanda kechi kwatama ne mambo kafwako muntu ubula kumvwa bulanda inge wafwisha mutemwe wanji ne.

Byo mwafwainwa kuyuka: Bulanda nangwa bubaye byepi, pa kupitapo kimye bupwa. Kino kechi kilumbulula’mba muntu walubako ku mutemwe wanji wafwa ne. Bino kilumbulula’mba bulanda bwanji butendeka kukepa pachepache monka mu kuya kwa kimye. Mu kuya kwa moba, wakonsha kumvwa bulanda pa kimye kimo inge wavuluka mutemwe wanji, kikatakata inge juba jo besongwele jafika. Bino mu kuya kwa kimye, bavula bakosatu bulongo ne kutwajijila kwingila mingilo yabo kwa kubula kumvwa bulanda bukatampe. Bavula boba bino na bukwasho bwa balongo babo ne balunda nabo, ne abo bene kwibikako kuchinchika.

Ñanyi kimye kikapwa buno bulanda? Bantu bamo baleka kumvwa bulanda inge papitatu bañondo bacheche. Bakwabo papita mwaka umo nangwa ibiji pa kuba’mba bakasuluke ne kumvwako bulongo. Bino bakwabo papita kimye kyabaya bingi. a Ba Alejandro baambile’mba: “Natwajijile kumvwa bulanda pa myaka isatu.”

Mwafwainwa kutekenya. Kange mwikanjikizhe kukepesha bulanda bwenu ponkapotu ne, bino twajijilai kwibikako pachepache saka mwayuka’mba bulanda bwenu bukapwa. Pano ñanyi bintu byo mwakonsha kuba pa kuba’mba mukepesheko bulanda bo mubena kumvwa luno ne pa kuba’mba bulanda bwenu bukabule kutwajijla pa kimye kyabaya?