Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

BYA KUKWASHA KISEMI | KUKOMESHA BAANA

Bya Kufunjisha Mwanenu Kuchina Bulalelale

Bya Kufunjisha Mwanenu Kuchina Bulalelale

LUKATAZHO

Myaka ya kunyuma, bansemi javula bo bafunjishanga baana babo pa bya mu masongola. Kabiji bafunjishanga baana babo pachepache, kwesakana na jifumbi ja mwana ne byo abena kupitamo.

Bino ano moba bintu byaaluka bingi. Buku wa kuba’mba The Lolita Effect waamba’mba: “Baana lelo jino babena kutanga ne kutamba bya bulalelale saka bakijitu banyike. Kabiji nangwatu mu mafilimu a banyike namo mubena kutaanwa bya bulalelale.” Nanchi kino kibena kukwasha baana nyi, inyi kibena kwibonauna?

BYO MWAFWAINWA KUYUKA

Bya bulalelale luno byasampukila ne pa katele. Mu buku wabo wa kuba’mba Talk to Me First, ba Deborah Roffman banembele’mba: “Mu mafilimu, mabuku, mu nyimbo, pa TV, pa bipabi bya mu mikwakwa, pa mafoni, pa makompyuta, mu makayo ne mu bya kutentemesha busulu, monse mujitu bipikichala bitundaika bulalelale, kabiji bantu bambatu pa bulalelale mu misambo ne mu byambo byo betumina pa mafoni. Bino byonse byalengela banyike bavula kulanguluka’mba kwilaala ke kintu kyanema mu bwikalo.”

Batentemesha bintu nabo banungapo pa lukatazho. Basulu ne batentemesha bivwalo batundaika banyike kuvwala tupimpikinya tonka to bapotesha, kabiji kino kilengela banyike kutendeka kulanguluka pa byo bamweka saka bakijitu banyike. Buku wa kuba’mba So Sexy So Soon waamba’mba: “Bapotesha bintu bayuka’mba banyike kechi bakeba kushalapo pa mafwashonyi ne. Onkao mambo, bamwesha bipikichala bya bantu bavwala tupimpikinya pa kuba’mba banyike bapotenga byobyo bivwalo, kechi kuba’mba bebatundaike kuba bulalelale ne.”

Kyanema kufuukula bintu bulongo. Muntu wakonsha kuyuka byenda motoka, bino kechi kilumbulula’mba wayuka kwendesha motoka ne. Kyo kimotu, muntu wakonsha kuyukapo bimo pa kisela kya kwilaala, bino kechi kyalumbulula’mba bintu byo ayuka bikamukwasha kufuukula bulongo ne kuchinuzhuka bulalelale ne.

Kishinka ke kino: Ano moba, kyanema bingi kufunjisha baana benu kwikala na “milangwe” pa kuba’mba bayuke “kyawama ne kyatama.”—Bahebelu 5:14.

BYO MWAKONSHA KUBA

Yenu mwafwainwa kwibafunjisha. Nangwa kya kuba kechi kyapeela kwisamba pa majashi amo ne, bino kufunjisha baana benu kuchiina bulalelale ke mwingilo wenu.—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 22:6.

Isambainga nabo pachepache. Kechi mwafwainwa kusala juba jimo amba mukazhikishetu na kwibafunjisha bya kuchiina bulalelale ne. Kyawama kumonangapo tubimye twa kwisambapo nabo, kampe kimye kyo mubena kuyapo kumo bubiji bwenu nangwa byo mubena kwingila mingilo imo pa nzubo. Pa kuba’mba mwanenu akasuluke kwamba biji ku muchima, mwipuzhainga mepuzho awama. Mu kifulo kya kumwipuzha’mba, “Nanchi umvwa bulongo kutamba bantu bavwala tupimpikinya nyi?” kyawama kumwipuzha’mba, “Nanchi wayuka kibalengela kutambisha bipichala bya bantu bavwala tupimpikinya nyi?” Inge mwanenu wakumbula, mwakonsha kumwipuzha’mba: “Umona byepi bantu bavwala tupimpikinya?”—Jifunde ja mu Baibolo: Mpitulukilo ya mu Mizhilo 6:6, 7.

Funjishainga baana benu kwesakana na jifumbi jo bajipo. Banyike baya ku sukulu bebafunjisha mazhina a binungwa bya lusemo, ne bya kuba inge muntu keakebe kwibalaala. Inge bakomako, bebafunjisha byo kikala pa kuba’mba muntu ekale na mwana. Byo bakanangijilanga ku bunsongwalume ne busongwakazhi, bafwainwa kuyuka bulalelale byo bulumbulula ne ene mambo o bafwainwa kukaina kuba bulalelale.

Mufunjishai byubilo byawama. Mwafwainwa kutendeka kufunjisha mwanenu kwikala wa kishinka, kwikala na byubilo byawama ne na mushingi saka akijitu mwanyike. Inge mwauba bino, kikapeela kumufunjisha kuchina bulalelale. Kechi mwafwainwa kupitanga mu mbaji pa kumufunjisha ne. Twambe bino: Umvwe mumona kuba’mba kwilaala saka wabula kusongola nangwa kusongolwa kwatama, mwafwainwa kumubuula patoka ne kumulumbulwila ene mambo o kyatamina kuba bino. Buku wa kuba’mba Beyond the Big Talk waamba’mba: “Banyike bachina kuba bulalelale inge bayuka kuba’mba bansemi babo bashikwa bantu boba bulalelale.”

Ubainga byo mwibafunjisha. Londelainga byo mwibafunjisha. Anweba bansemi inge kemwambe mwenga, kemuvwale tupimpikinya, ne kusengula kwatama, kikalengela baana benu kubula kunemeka mafunde o mwibafunjisha.—Jifunde ja mu Baibolo: Loma 2:21.

Kange mwibakajipilenga pa kwibafunjisha ne. Lesa ye wapele bantu buno bupe, bwa kuba’mba mwanamulume ne mwanamukazhi besongola bobenga byafwainwa mu masongola. Kuba bino kwibaletela lusekelo. (Byambo bya Maana 5:18, 19) Mwafwainwa kubuula mwanenu amba inge wakoma ne kusongola nangwa kusongolwa, naye ukakonsha kuba bino kwa kubuula kupita mu makatazho afumamo mu kuba bulalelale.—1 Timoti 1:18, 19.