Mu mapepala a byambo javula mwikala masawakya a bitentanshi, binkunkwila, kulukukwa ku bambanzhi ne kuloza baana ba basukulu. Kyapeela bingi kutanga bya malwa bibena kumwekela bakwetu, bino kikatazha bingi inge yetu bibena kumwekela. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwizhikijile ku bya malwa saka bikyangye kumweka, inge bibena kumweka ne panyuma ya kumweka?

BYA MALWA byakonsha kumwekela muntu uji yense. Kwinengezhezha jimo kyo kintu kyanema kyakonsha kuzhikijila bumi bwetu. Pano ñanyi bintu byavwangwa mu kwinengezhezha jimo?

• Nengezhezhai jimo milanguluko. Yukai’mba bya malwa byakonsha kumweka kimye kiji kyonse kabiji anweba ne balunda nenu mwakonsha kwikala mu kizumba. Onkao mambo, inengezhezhainga jimo bya malwa saka bikyangye kumweka.

• Yukai bya malwa byakonsha kumweka mu nyaunda mo mwikala. Yukai ko mwakonsha kunyemena. Monai kuba’mba bintu byo baingijisha pa kushimika nzubo yenu ne ko beishimikila kwawama. Fumyaimo bintu byonse byakonsha kulengela nzubo yenu kupya na mujilo. Mwafwainwa kubikangamo mabwe a katataka mu tuma alamu twa mujilo inge papita mwaka umo.

• Nengezhezhai jimo byakonsha kwimukwasha. Malaichi, mema, foni ne ñendelo byakonsha kukatazha. Inge muji na motoka, mwafwainwa kumona’mba mu tanki muji manyi, muji na kajo, mema ne kyola mo mwabika bya kwingijisha inge kwamweka bya malwa.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “ Nanchi Muji na Byakwingijisha Nyi?”

• Yukai manambala a mafoni a balunda nenu baji pepi ne baji kwalepa.

• Yukai ko mwakonsha kunyemena inge kwamweka bya malwa. Yukai ko mwakonsha kulupukila mu kishimikwa kyo mujimo ne kwakonsha kunyemena baana benu inge baji ku sukulu. Nengezhezhai jimo ko mwakonsha kusambakena na kisemi kyenu nabiji pa sukulu, pa kishimikwa kya mabuku (library) kiji kwipi, ne kikwabo kyaikela kwalepa. Bakulumpe ba mu kafulumende javula batundaika bisemi kuyanga ku ano mapunzha ko bakonsha kusambakena inge kwamweka bya malwa.

• Inengezhai bulongo pa kuba’mba mukakwashe bakulumpe ne bakolwa.

Ba Joshua bo twaji kwambapo ku ntendekelo baambile’mba: “Mujilo byo aambukile, bantu bakankazhaminenga kunyema. Bamo batendekele kuzhimya makompyuta abo ne kulonga mema mu mabotolo. Mwanamulume umo waambile’mba: ‘Kunyema ne.’” Nangwa kya kuba bamo bakankazhaminenga kunyema,  Ba Joshua babijikile’mba: “Fumaimo bonse!” Bakwabo mo baingijilanga batendekele kwibalondela kukunkulukila panshi. Ba Joshua banungilepo amba: “Umvwe mukwenu wapona, mwafwainwa kumwimanya.” Kabiji batwajijile kutundaika bantu amba “tusakupuluka!”

• Inge kishimikwa kyatendeka kupya. Mwafwainwa kulupukamo bukiji bukiji. Bwishi bwakonsha kulengela kukankalwa kumona bulongo kabiji bantu bavula bafwa na mambo a kukaula bwishi. Kechi mwafwainwa kusenda bipe ne. Kunyema bukiji kwakonsha kupulusha bumi bwenu.

• Inge kwamweka kitentanshi. Monai ko mwakonsha kunyemena pa kuba’mba mwizhikijile. Inge kitentanshi kyapita, mwafwainwa kulupuka bukiji mu kishimikwa ne kwimana kwalepa. Bantu bakwasha baponenwa na bya malwa bakonsha kukelwa kufika. Onkao mambo, kwashai bakwenu inge kyakonsheka.

• Inge kwamweka kinkunkwila kya mema. Inge kinkunkwila kya mema kyafika ku kitulu, mwafwainwa kunyemena kumutunta bukiji bukiji, mambo kwafwainwa kumweka manyaki akwabo.

• Inge kwamweka kanzhimbiji kakatampe nangwa mvula wa mukwe. Mwafwainwa kupelawizha kunyemena mu kishimikwa kyakosa.

• Inge kwamweka muyulo. Lupukai mu bishimikwa byayujilwamo. Kechi mwafwainwa kukubula mu mema nangwa kupitamo na motoka ne. Mu mema mwikala ndochi kabiji mwikala ne bintu byakonsha kubika bumi bwenu mu kizumba nabiji ntambo ya malaichi, bintu byo basenda na mukwe ne bimbo.

• Nanchi Mwayuka Nyi? Motoka inge ubena kupita mu mema pazhika mamita 0.6 bakonsha kwiikumpula. Bantu bavula bafwa mu muyulo mambo bapita mu mema na myotoka.

• Inge bakulumpe ba mu kafulumende bemukambizha’mba fumai ku mpunzha ko mwikala, mwafwainwa kufumako bukiji! Yukishai balunda nenu ko muji mambo bakonsha kutendeka kwimukeba ne kubika bumi bwabo mu kizumba.

• Nanchi mwayuka nyi? Kwitumina tubyambo pa foni kwakonsha kwimukwasha bingi kukila kutuma foni.

• Inge bakulumpe ba mu kafulumende bemukambizha kubula kufuma mu nzubo, mwafwainwa kwikala mukachi. Inge mwela bamutamisha na bulembe pangye nangwa inge paji balwanyi, ikalai mukachi, shinkai bibelo, mawindo ne monse mutwelela mwela. Kabiji mwafwainwa kunyemena kwawama mu kishimikwa kyenu pa kuba’mba mwizhikijile ku kyuya. Telekainga ku TV nangwa ku masawakya pa kijimba. Kechi mwafwainwa kulupuka mo mwafyama ne, kanatu bakulumpe ba mu kafulumende bemwambila kulupukamo.

Izhikijilai ku bikola ne ku bizumba.

• Ikalainga na bakwenu, kechi kwikalatu bunke ne.

• Monai kuba’mba ko mubena kwikala kuji butooto.

• Vwalai bya kwizhikijila inge mubena kwingila. Mwafwainwa kuvwala bya ku maboko, nsapato yakosa, kisote kyakosa ne kya lukungu ku myona. Mwafwainwa kujimuka na ntambo ya malaichi ne makala a mujilo.

• Ingilainga mingilo yenu ya pa juba pa juba. Baana benu bafwainwa kumona’mba kechi muji na bijikila ne. Ingijilainga pamo nabo mingilo ya ku sukulu, kukaya ne kupopwela pamo na kisemi. Kechi kutwajijilatu na kuteleka ku masawakya abena kwamba pa bya malwa byamwekele ne. Kabiji kechi mwafwainwa kuzhingijila kisemi kyenu pa byamwekele ne. Tambwilainga bukwasho ku bakwenu ne kukwasha bakwenu.

• Mwafwainwa kuswa kuba’mba bya malwa byo byaonauna bipe. Kafulumende ne bipamo bikwasha bantu baponenwa na bya malwa bakwashatu bantu, kechi bebapa bintu byonse byaonaika ne. Pa kuba’mba twikale na butuntulu bwa mubiji bwawama, twafwainwa kwikala na mema awama, kajo, bya kuvwala ne mwakwikala.

• Yukai’mba mukekala na bijikila kabiji mwafwainwa kukeba bukwasho. Javula bantu bekala na bijikila inge bya malwa byapita. Bakonsha kupita mu makatazho avula nabiji kupopomenwa ne kwikala na kilabila. Kyakonsha kwimukwasha ke kwisambanga na balunda nenu bemuta muchima.

Nangwa kya kuba ba Joshua kechi bafwile na mujilo ne, bino balunda nabo bavula bafwile. Ba Joshua batambwijile bukwasho kufuma ku bakulumpe mu kipwilo ne ku bantu bakwasha boba baponenwa na bya malwa. Baambile’mba, “bantekeneshe bingi kabiji bambujile’mba makatazho o mbena kupitamo kechi akatwajijila ne. Byo papichile bañondo batanu na umo, makatazho o napichilengamo apwile nangwa kya kuba papichile moba avula.”

Bya malwa bimwekelatu bantu bonse. Bino bantu bamo bapamo Lesa mambo kuba’mba ye ulengela bino bya malwa. Bantu bavula bezhachisha byonka byuba ba Joshua baambile’mba: “Nanchi inge naubilepo bimo byafwainwe kupulusha bantu bavula. Byo naitabilamo bintekenesha bingi. Naitabila kuba’mba katatakatu Lesa akafumyepo nshiji yonse iji pano pa ntanda. Pa kino kimye, nebikako kuba bintu byakonsha kundetela lusekelo.”—Lumwekesho 21:4, 5. *