“Naimene kwipi na kwapichilenga shitima yanyemene bingi. Naumvwine bingi bulongo kabiji nalubileko ne ku makatazho o najinga nao.”—Leon. *

“Kwitaya pa mema kufuma palepa kwandengelanga kumvwa bulongo pa ka kimye kacheche. Naumvwanga bingi bulongo kukaya kino kisela, bino kimye kimo naumvwanga moyo.”—Larissa

Byonka byaamba Leon ne Larissa, banyike bavula bakaya makayo abika bumi bwabo mu kizumba. Nanchi ne anweba mukaya ano makayo nyi? Inge ibyo, kino kibaba kisa kwimukwasha bingi.

Kikatazha bingi kuleka makayo abika bumi mu kizumba. Kukaya ano makayo kwakonsha kwimuletela lusekelo pa ka kimye kacheche, bino kechi mwakonsha kutondwa ne. Marco wayanga na kutamba shitima byonka byaubanga Leon, waambile’mba: “Ano makayo atamine bingi nangwa kya kuba naumvwanga bulongo. Kabiji nakebanga kukaya makayo akwabo abika bumi mu kizumba.”

Justin wakayanga makayo mu mukwakwa saka avwala masapato a mawilo. Wayanga saka abena kukwata ku myotoka. Waambile’mba: “Kechi nakebelenga kuleka ano makayo ne. Nakebelenga kwimwesha ku bantu. Nangwa byonkabyo, nekozhezhe kabiji bantwajile ku kipatela.”

Kulondela bakwenu kwakonsha kwimulengela kubula kulondela bibena kwimubula jiwi jenu ja mu muchima. Nsongwalume wa jizhina ja Marvin waambile’mba: “Balunda nami bankanjikizhe kukanjila ku kishimikwa kyalepa saka babena kuntundaika kuba’mba yangatu. Naumvwine bingi moyo. Nazakaminenga byo nakanjijilenga ku kino kishimikwa.” Larissa ye twaambapo kala waambile’mba: “Nalondejilengatu bintu byaubilenga bakwetu.”

Bantu bamo bengijisha Intaneti bamwesha kuba’mba kukaya makayo abika bumi mu kizumba kechi mwakonsha kufuma byatama ne. Kabiji mavidyo o babika pa intaneti alengela bantu bakaya ano makayo kuya bingi nkuwa.

Mu mavidyo avula, bamweshamo makayo a kukiluka pa lubumbulu, pa mazubo ne bintutu bikwabo pa kunyema, kukanjila  nangwa kukiluka kwakubula bya kwibazhikijila. Kutamba ano mavidyo kwakonsha kwimulengela kulanguluka amba kechi mwakonsha kwikozha ne, nangwa amba bantu babena kukaya kechi babena kwikozha ne. Ñanyi kintu kyakonsha kufumamo? Ne anweba mwakonsha kutendeka kukaya makayo abika bumi mu kizumba.

Kuji makayo awama ne atama. Baibolo waamba’mba: “Mu kukosesha mubiji ukamwenamo bicheche.” (1 Timoti 4:8) Kabiji Binembelo bitujimunako amba twafwainwa “kulanguluka bulongo” pa bintu. (Titusa 2:12) Mwakonsha kuba byepi bino?

Langulukai pa bizumba bijimo. Baibolo waamba’mba: “Muntu wajimuka uba bintu na maana, pakuba wakosama umwesha kukosama kwanji.” (Byambo bya Maana 13:16) Mwafwainwa kulanguluka pa bizumba biji mu makayo o mubena kukeba kukaya. Ishikishai’mba, ‘Nanchi mu ano makayo mwakonsha kufuma mapuso nyi?’—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 14:15.

Salai balunda banemeka bumi. Balunda bawama kechi bakemutundaika kukaya makayo mwakonsha kufuma bintu byatama ne. Larissa waambile’mba: “Balunda bawama bankwashishe kusala makayo awama. Bano balunda balengejile bwikalo bwami kuwama bingi.”—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 13:20.

Kayainga makayo awama abula kubika bumi mu kizumba. Buku wa Adolescent Risk Behaviors waamba’mba muntu inge ubena kukoma “wafwainwa kuyuka bintu byo afwainwa kuchinuzhuka.” Mwafwainwa kukayanga makayo awama ne kuvwala byakonsha kwimuzhikijila.

Ubainga bintu byakonsha kulengela bantu kwimunemeka. Bantu bakemunemeka pa byo mushinda makatazho a mu bwikalo, kechi kukaya makayo akonsha kubika bumi bwenu mu kizumba ne. Larissa waambile’mba: “Kukaya makayo a kwitaya pa mema kufuma palepa kwabikilenga bumi bwami mu kizumba bingi. Kukaya makayo atama akayanga bakwetu mwafumine kalulu kuvimba meso.”

Kishinka ke kino: Kechi mwafwainwa kukayanga makayo abika bumi mu kizumba ne, bino kayainga makayo awama amwesha’mba mufuukula bulongo bintu.—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Maana 15:24.