Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Popwelainga Yehoba, Mfumu wa Myaka

Popwelainga Yehoba, Mfumu wa Myaka

“Kwi aye Mfumu wa myaka . . . kwikale buneme ne lukumo myaka ne myaka.”—1 TIMO. 1:17.

1, 2. (a) “Mfumu wa myaka” ye ñanyi, kabiji mambo ka jino jizhina o jamufwainwa? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Mambo ka bukalama bwa Yehoba o bwitulengela kufwenya kwipi ne aye?

MFUMU SOBHUZA WA KIBIJI walamine kyalo kya Swaziland pa myaka pepi na 61. Uno ye mfumu waikele myaka yavula bingi kukila bamfumu bavula ba mu ano moba. Nangwa kya kuba Mfumu Sobhuza walamine pa myaka yavula, bino kuji mfumu walama pa myaka yavula bingi, kabiji ukabula kufwa. Baibolo wamutela amba: “Mfumu wa myaka.” (1 Timo. 1:17) Nyimbi wa masalamo umo watongwele jizhina ja uno Mfumu amba: “Yehoba ye Mfumu myaka ne myaka.”—Sala. 10:16.

2 Myaka yavula Lesa yo aikala Mfumu yalengela bukalama bwanji kupusenshatu na bukalama bwa bantu. Bino jishinda jo etulaminamo Yehoba jo jitulengela kufwenya kwipi ne aye. Mfumu walamine mu Isalela kukila pa myaka 40 watotele Lesa na byambo bya kuba’mba: “Yehoba ye wa lusa ne wa bupe, Ubanda kuzhingila, ye wa lusa lwavujisha. Yehoba waikajika jitanda janji mwiulu; Ne bufumu bwanji buji pa bonse.” (Sala. 103:8, 19) Yehoba ye Mfumu wetu kabiji ye Shetu wa mwiulu witutemwa bingi. Kino kileta mepuzho abiji a kuba’mba: Mu ñanyi jishinda Yehoba mo amweshesha kuba’mba ye Shetu? Kabiji Yehoba wamwesha byepi kuba’mba Mfumu kufumatu kimye kyo bamusatukijile mu bujimi bwa Edena? Mikumbu ya ano mepuzho isakwitukwasha  kufwenya kwipi ne Yehoba ne kumupopwela na muchima yense.

MFUMU WA MYAKA WALENGA KISEMI MWIULU NE PANO PA NTANDA

3. Ñanyi mutanshi ye alengele Yehoba mu kisemi kyanji, kabiji ba ñanyi bakwabo boalengele kwikala ‘baana’ ba Lesa?

3 Yehoba wafwainwa watemenwe bingi byo alengele mwananji yenkawa umotu. Lesa kechi wamumonanga mwananji mubeji nobe wabula kunema ne. Wamutemenwe bingi Mwananji kabiji baingijilanga pamo pa kulenga bilengwa bikwabo byalumbuluka. (Kolo. 1:15-17) Mu uno mwingilo mwavwangilwe kulenga biumbi ne biumbi bya bamalaika. Bebalumbulula’mba ‘ba mingilo banji boba kyaswa muchima wanji,’ mambo bengijila Lesa na lusekelo kabiji wibanemeka bingi pa kwibatela’mba ‘baana’ banji. Nabo baji mu kisemi kya bapopweshi banji.—Sala. 103:20-22; Yoba 38:7.

4. Bantu baishile kwikala byepi mu kisemi kya Lesa?

4 Byo apwishishe kulenga bya mwiulu ne ntanda, Yehoba wabayishe kisemi kyanji. Wanengezhezhe ntanda bulongo kuba’mba pekalenga byumi, Yehoba kepo alengele muntu mutanshi aye Adama, mu kipasha kyanji. (Nte. 1:26-28) Yehoba byo aji Mulenga wakebelenga Adama kumukokela. Byonka byuba Shetu, ne Yehoba naye wibabujile mikambizho yanji yonse mu butemwe ne na kifyele. Ino mikambizho kechi ibanonkele buzha ne.—Tangai Ntendekelo 2:15-17.

5. Ñanyi lunengezho Lesa lo abikileko pa kuba’mba pano pa ntanda payule bantu?

5 Kupusanako na bukalama bwa bantu, Yehoba watemwa kupa bo alama mingilo, ne kwibaketekela ba mu kisemi kyanji. Kya kumwenako, Adama bamupele luusa pa byonse byumi, ne kumupa mwingilo wakatezhe bingi wa kwibitumba mazhina byonse. (Nte. 1:26; 2:19, 20) Lesa kechi walengele biumbi bya bantu bakuyuzha ntanda ne. Bino walengele nkwasho wamufwainwa Adama, mwanamukazhi, aye Evwa. (Nte. 2:21, 22) Kepo Yehoba ebapele jishuko ja kuyuzha ntanda na baana babo. Mu bwikalo bwawama bulongo, bantu bafwainwe kutwajijila kubayisha Paladisa pachepache mwaya ntanda yonse. Inge bakwatankene na bamalaika ne kupopwela Yehoba myaka ne myaka mu kisemi kya bapopweshi banji. Uno mulanguluko byo awaminepo! Umwesha kuba’mba Yehoba ke shetu witutemwa bingi.

BAANA BAKAINE LESA KWIKALA MFUMU WABO

6. (a) Bunsatuki bwatendekele byepi mu kisemi kya Lesa? (b) Nanchi bunsatuki bwamwesheshenga’mba Yehoba wakankalwa kulama nyi?

6 Kyataminekotu Adama ne Evwa bakaine Yehoba kwikala Mfumu wabo. Basajilepo kukokela Satana, malaika wasatukijile Lesa. (Nte. 3:1-6) Kusatukila Lesa ko kwaleta misongo, buyanji ne lufu ku baana babo. (Nte. 3:16-19; Loma 5:12) Pa kyokya kimye pano pa ntanda kechi pajinga bantu bakokelanga Lesa ne. Nanchi kino kyalumbulwilenga kuba’mba Lesa walekele kwikala mfumu pa ntanda ne ku bekalapo nyi? Ine! Wamwesheshe luusa lwanji kupichila mu kupanga bano bamulume ne mukazhi mu bujimi bwa Edena ne kubikamo bakelubi bakwibakanya kutwelamo jibiji. (Nte. 3:23, 24) Bino Lesa wamwesheshe ne butemwe shetu bo atemwa baana banji. Walayile kuba’mba ukafikizha mulanguluko wanji mutanshi wa kwikala na bamalaika ne bantu balukokelo. Wibalayile ne kuba’mba ukapana “mwana” ukazhiya Satana ne kufumyapo bintu byonse byatama byaleta bundengamambo bwa kwa Adama.—Tangai Ntendekelo 3:15.

7, 8. (a) Bwikalo bwajinga byepi mu moba a kwa Nowa? (b) Yehoba waubile byepi pa kuba’mba afumyepo bubi pa ntanda ne kupulusha bantu?

7 Byo papichile myaka yavula, banabalume bamo baikele bakishinka kwi Yehoba. Pa bano pajinga Abela ne Enoka. Nangwa byonkabyo,  bantu bavula bakaine Yehoba kwikala Shabo ne Mfuma wabo. Mu moba a kwa Nowa, pano pa ntanda “payujiletu bukapondo.” (Nte. 6:11) Nanchi kino kyalumbulwilenga kuba’mba Yehoba wakankalwa kulama ntanda nyi? Kabiji jino jishimikila jisolola ñanyi bishinka?

8 Akilangulukai pa jishimikila ja kwa Nowa. Yehoba wabujile Nowa bya kulenga bwato bukatampe kuba’mba bukamupulushe pamo na kisemi kyanji. Lesa wamwesheshe ne kuba’mba watemwa bingi bantu bonse kupichila mu kupa Nowa mwingilo wa kwikala “musapwishi wasapwilanga bololoke.” (2 Pe. 2:5) Nowa wafwainwa pa kusapwila wibasashijilanga kuba’mba balapile ne kwibasopesha pa lonaiko lwajinga pepi kwibafikila. Bino kechi baumvwijile ne. Nowa ne kisemi kyanji baikajilenga mu ntanda mwayujile bukapondo ne byubilo bincha. Yehoba, byo aji Shetu wa kifyele, wazhikijile ne kutangijila bano bantu banji bakishinka batanu na basatu. Yehoba wamwesheshe bulume bwanji ku bantu bamusatukijile ne ku bamalaika batama. Kya kine, Yehoba wajinga Mfumu.—Nte. 7:17-24.

Yehoba kechi walekelepo kwikala mfumu ne (Monai mafuka 6, 8, 10, 12, 17)

BUKALAMA BWA KWA YEHOBA PANYUMA YA MUYULO

9. Ñanyi jishuko Yehoba jo apele bantu panyuma ya Muyulo?

9 Nowa ne kisemi kyanji byo balupukile mu bwato bafwainwa bamusanchijile bingi Yehoba pa byo ebalamine ne kwibazhikijila. Ponkapotu Nowa walengele kyakusokelapo bitapisho ne kulambula mulambo wa kusanchila Yehoba. Lesa wamupesheshe Nowa ne kisemi kyanji ne kwibambila’mba, “semainga ne kusemununa, muvule, mukumbane pano pa ntanda.” (Nte. 8:20–9:1) Bantu bajinga na jishuko ja kukwatankana mu kupopwela Lesa ne kuyuzha ntanda.

10. (a) Panyuma ya Muyulo, kwepi kwatendekejile bunsatuki kabiji mu ñanyi jishinda? (b) Nga Yehoba waubile byepi pa kuba’mba kyaswa muchima wanji kyubiwe?

10 Muyulo kechi wafumishepo bumbulwa kulumbuluka ne. Kabiji bantu bakitalañenenga na bujimbijimbi bwa kwa Satana ne bwa bamalaika basatukile. Kechi papichile ne myaka yavujishatu ne, bantu batendekele jikwabo kusatukile bukalama bwawama bwa kwa Yehoba. Muntu umo wasatukijile Yehoba wajinga Nimalode, munkananji Nowa. Nimalode wajinga ‘kibinda wa bukikakashi walengululanga Yehoba.’ Washimikile mizhi ikatampe. Pa ino mizhi pajinga ne muzhi wa Babela. Kepo epele mwine bufumu “mu kyalo kya Shinala.” (Nte. 10:8-12) Nga Mfumu wa myaka waubilepo ka pa bunsatuki bwa uno mfumu wakebelanga bantu kubula “kukumbana ponse pa ntanda,” kuba’mba anyanchijile kyaswa muchima wa Lesa? Lesa wavulañenye mulaka ne kulengela bantu balamanga Nimalode kukankalwa kumvwañana ne kupalañena “pano pa ntanda ponse.”—Nte. 11:1-9.

11. Yehoba wajinga byepi wakishinka ku mulunda nanji Abalahama?

11 Nangwa kya kuba bantu bavula bapopwelanga balesa babubela panyuma ya Muyulo, bino banabalume bamo batwajijile kunemeka Yehoba. Mwanamulume umo wajinga Abalahama wakokejile byo bamwambijile kuviluka kufuma mu muzhi wa Ula kuya na kwikala mu matente pa myaka yavula. (Nte. 11:31; Hebe. 11:8, 9) Mu bwikalo bwa kwa Abalahama bo aendangatu na kuviluka, waikalanga mukachi ka bamfumu bavula baikalanga mu mizhi ya masakwa. Bino Yehoba wamuzhikijilanga Abalahama ne kisemi kyanji. Nyimbi wa masalamo waambile pe Yehoba byo azhikijila bantu banji nobe Shetu amba: “Kechi walekele nangwa muntu umo kwiboba kibi ne; Ee kine, wibalengulwile bamfumu pa mambo a abo.” (Sala. 105:13, 14) Na mambo a kuba’mba Yehoba  wajinga wakishinka ku mulunda nanji, wamulayile Abalahama amba: “Bamfumu bakafumanga mwi obewa.”—Nte. 17:6; Yako. 2:23.

12. Yehoba wamwesheshe byepi bumfumu bwanji ku bena Ijipita, kabiji byo aubile byakwashishe byepi bantu banji?

12 Lesa wabwezhezhepo uno mulaye ku mwananji Abalahama aye Izaka ne ku munkananji, aye Yakoba wa kwibapesha ne kwibabula kuba’mba mwi abo mo mukafuma bamfumu. (Nte. 26:3-5; 35:11) Bino ba mu kikota kya Yakoba bajinga bazha mu Ijipita saka bakyangye kwikala na bamfumu. Nanchi kino kyalumbulwilenga kuba’mba Yehoba kechi ukafikizha mulaye wanji nangwa’mba waleka kwikala mfumu pano pa ntanda nyi? Ine. Yehoba pa kimye kyanji mwine wamwesheshe bulume bukatampe, ne kumwesha kuba’mba uji na luusa kukila Felo. Bena Isalela byo bajinga mu buzha baketekejile mwi Yehoba wibapokolwele mu jishinda ja kukumya pa kwabuka Kalunga Kachila. Yehoba wajinga Mfumu wa Bilengwa Byonse, kabiji wajinga nobe Shabo wibatele bingi muchima, waingijishe bulume bwanji bukatampe kuzhikijila bantu banji.—Tangai Kulupuka 14:13, 14.

YEHOBA WAIKELE MFUMU KU BENA ISALELA

13, 14. (a) Bena Isalela baimbile’mba ka pa bumfumu bwa Yehoba? (b) Ñanyi mulaye Lesa ye alayile Davida?

13 Panyumatu ya kuba Yehoba wibapokolola mu jishinda ja kukumya kufuma mu Ijipita, bena Isalela baimbile lwimbo wa kumutota Yehoba. Uno lwimbo wanembwa mu Kulupuka kitango 15, mu kyepelo 18 muji byambo bya kumutumbijika bya kuba’mba: ‘Yehoba ukekala mfumu myaka ne myaka.’ Ibyo Yehoba waikele Mfumu wa uno mukoka wakatataka. (Mpitu. 33:5) Nangwa byonkabyo, bantu kechi batondelwe Yehoba kwikala mfumu wabo ubula kumweka ne. Byo papichile myaka 400 kufuma po bafumijile mu Ijipita, bena Isalela balombele Lesa kwibapa mfumu, byonka byajinga mikoka ya bantu yabulanga kupopwela Lesa ibazhokolokele. (1 Sam. 8:5) Nangwa kya kuba baubile bino, Yehoba wakijinga Mfumu, kino kishinka kyamwekele mu myaka ya bukalama bwa kwa Davida mfumu wa bubiji wa bumuntu wa bena Isalela.

14 Davida watwajile jikwachi ja lulayañano mu Yelusalema. Pa jino juba ja lusekelo, bena Levi baimbile lwimbo wa kutota Lesa mwajinga byambo byanema bingi byanembwa  pa 1 Byambo bya Moba 16:31 bya kuba’mba: “Bambe mu mikoka ya bantu amba: ‘Yehoba [waikala ke] mfumu!’” Mwakonsha kukumya’mba: ‘Byo kiji kuba’mba Yehoba ye Mfumu wa myaka, pano waikele byepi ke mfumu pa kyokya kimye?’ Yehoba wikala Mfumu inge waingijisha bukalama nangwa jibumba kumwimenako pa kimye kimo nangwa mu bintu bimo. Kumvwisha mwatala byambo bya kuba’mba Yehoba waikala Mfumu kwanema bingi. Davida saka akyangye kufwa, Yehoba wamubujile kuba’mba bufumu bwanji bukatwajijila kikupu. Waambile’mba: “Amiwa nkaswanyikapo mwanobe, ye ukasema obe mwine, ne amiwa nkekajika bufumu bwanji.” (2 Sam. 7:12, 13) Uno mulaye wafikile kimye uno ‘mwana’ Davida kyo asemekelwe saka papita ne myaka kukila pa 1,000. Uno mwana wajinga ñanyi, kabiji ñanyi kimye kyo aikele Mfumu?

YEHOBA WASALA MFUMU WAKATATAKA

15, 16. Ñanyi kimye Yesu kyo ashingilwe kwikala Mfumu wa kulutwe, kabiji byo akijinga pano pa ntanda, Yesu wanengezhezhe byepi bufumu bwanji?

15 Mu mwaka wa 29 C.E., Yoano Mubatizhi watendekele kusapwila amba: “Bufumu bwa mwiulu bwafwenya pepi.” (Mat. 3:2) Kimye Yesu kyo bamubatizhe kwi Yoano, Yehoba wamushingile na mupashi kwikala Mesiasa walailwe ne kuba’mba kulutwe ye ukekala Mfumu wa Bufumu bwa Lesa. Yehoba wamwesheshe kifyele kimweshapo Shetu ku mwananji Yesu byo aambile’mba: “Uno ye Mwanami ye natemwa, mo namwena lusekelo.”—Mat. 3:17.

16 Yesu watumbijikanga Shanji mu mwingilo wanji yense. (Yoa. 17:4) Waubile bino kupichila mu kusapwila pa Bufumu bwa Lesa. (Luka 4:43) Wafunjishe ne baana banji ba bwanga kulombanga’mba buno bufumu bufike. (Mat. 6:10) Saka aikala kala Mfumu Watongolwa, Yesu waambijile balwanyi banji amba: “Bufumu bwa Lesa buji pakachi kenu.” (Luka 17:21) Kabiji mabanga apeleleko saka akyangye kufwa, Yesu walayañene “lulayañano lwa bufumu” na baana banji ba bwanga. Wapele baana banji ba bwanga bamo bakishinka luketekelo lwa kulama nanji mu Bufumu bwa Lesa.—Tangai Luka 22:28-30.

17. Yesu watendekele kulama ka mu 33 C.E., pano bino wakipembejilenga kumupa ka?

17 Ñanyi kimye Yesu kyo atendekele kulama mu Bufumu bwa Lesa? Kechi watendekele aku utongolwatu ne. Pa juba jo bamwipayile Yesu, baana banji ba bwanga bapalañene. (Yoa. 16:32) Nangwa byonkabyo, byonka byo kyajinga ne kala, Yehoba watwajijile kwikala mfumu. Pa juba ja busatu, Lesa wamusangwile Mwananji, kabiji pa juba ja Pentekosita wa mu 33 C.E., Yesu watendekele kulama kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa. (Kolo. 1:13) Bino Yesu, aye “mwana” Davida walailwe wakipembejilenga kumupa bulume bonse bwa kulama ntanda. Yehoba wamwambijile Mwananji amba: “Ikalai ku kilujo kyami, Poso ngalule balwanyi benu ke kyakutulapo maulu enu.”—Sala. 110:1.

POPWELAINGA MFUMU WA MYAKA

18, 19. Twatundaikwa kuba ka, kabiji tukafunda pa ka mu mutwe walondelapo?

18 Bantu ne bamalaika basatukila bukalama bwa kwa Yehoba pa myaka yavula bingi. Bino Yehoba kechi wakisankilapo kala bumfumu bwanji ne. Aye byo aji nobe Shetu watemwa baana banji, Lesa wazhikijilanga ne kulama bantu banji bakishinka nabiji Nowa, Abalahama, ne Davida. Nanchi kino kechi kitulengela kufwenya kwipi ne Lesa ne kumukokela byo aji Mfumu nenyi?

19 Pano twakonsha kwipuzha’mba: Pano Yehoba waikala byepi mfumu mu ano moba? Twakonsha kwikala byepi bakishinka kwi Yehoba ne kwikala baana banji balumbuluka mu kisemi kya bapopweshi banji? Kulomba’mba Bufumu bwa Lesa bufike kulumbulula ka? Mutwe walondelapo ukakumbula ano mepuzho.