1, 2. (a) Ñanyi lujimuno Solomone lo bamutangijile na mupashi kunembela bakyanyike? (b) Mambo ka lujimuno lwanembele Solomone o lwingijila ne ku bakikulumpe baji na myaka mu ma 50 ne kukilapo?

MFUMU SOLOMONE bamutangijile na mupashi kunembela bakyanyike byambo bya kuba’mba: “Sa uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe, moba atama sa akyangye kufika.” Nga ano “moba atama” o epi amo? Solomone waingijishe ñambilo ya nsansawilo pa kulumbulula moba atama a bukote, kimye maboko kyo azakama, maulu kyo akola, ne meno mukanwa po alakatamotu onse, meso po aleka kumona bulongo, matwi nao ashinka ne mvwi mu mutwe too, ne kwenda ke kubandangilatu kya kubandangila. O ene mambo Solomone o etutundaikila kuvuluka Mulenga wetu saka tukiji banyike.—Tangai Musapwishi 12:1-5.

² Bena Kilishitu bavula baji na myaka mu ma 50 ne kukilapo, bamo bakiji na bulume. Bakonsha kwikala na mvwi mu mutwe bino bakiji na butuntulu bwa mubiji bwawama, kechi baji mu moba atama aambilepo Solomone ne. Nanchi luno lujimuno Solomone lo anembejile bakyanyike lwa kuba’mba, “Sa uvuluka Mulenga wobe”  lwakonsha kwingila ne ku bena Kilishitu bakikulumpe nyi? Luno lujimuno nanchi lwatala mu ka?

3. Kuvuluka Mulenga wetu kulumbulula ka?

³ Nangwa kya kuba twaingijila Yehoba pa myaka yavula, bino kyawama bingi kimye kyonse kulangulukapo pa bukata bwa Mulenga wetu. Bumi bwetu ke bupe bwanema bingi. Bilengwa byalengwa mu jishinda ja kukumya kya kuba bantu kechi twakonsha kuyuka bulongo byo byalengwa ne. Yehoba witunengezhezha bintu byavula byawama bingi bitulengela kwiyowa bumi. Inge twalanguluka pa byalenga Yehoba, nanchi kechi bitulengela kumutemwa bingi ne kusanchila pa maana ne bulume bwanji nenyi? (Sala. 143:5) Kuvuluka Mulenga wetu kulumbulula kulanguluka pa byo twafwainwa kumubila. Kulanguluka pa bino bintu byonse kwitulengela kutwajijila kumwesha lusanchilo ku Mulenga wetu kupichila mu kumwingijila na muchima yense.—Sapwi. 12:13.

4. Ñanyi bwipuzho bena Kilishitu bakikulumpe baingijila Lesa pa myaka yavula bo bafwainwa kwiipuzha, kabiji mambo ka?

⁴ Inge mwaikala myaka yavula pano pa ntanda, iipuzhai anweba bene amba: ‘Nsakubanga ka mu bwikalo bwami pa kino kimye kyo nkiji na bulume?’ Anweba bakikulumpe bena Kilishitu baingijila Lesa pa myaka yavula muji na mashuko abula bavula. Mwakonsha kufunjisha bakyanyike bintu byo mwafunda pe Yehoba. Kabiji mwakonsha ne kushimikizha bintu byawama bimumwekejile mu mwingilo wa Lesa. Mfumu Davida walombele kumonapo mashinda mwakubila bino. Wanembele’mba: “Anweba Lesa, mwamfunjishishenga ne ku bwanyike . . . . Ee kine, ne kufika ku bukote ne kuba mvwi, anweba Lesa, kechi mundeke ne, Poso byo nkamba bulume bwenu ku kisemi kya kulutwe, Ne ngovu yenu ku bonse bakeya.”—Sala. 71:17, 18.

5. Bakikulumpe bena Kilishitu baingijila Lesa pa myaka yavula bakonsha kubulako byepi bakwabo byo bafunda?

⁵ Mwakonsha kubulako byepi bantu maana o mwafunda pa myaka yavula? Nanchi mwakonsha kwitako bakyanyike ku nzubo yenu kuba’mba mwibatundaike pa kwisamba nyi? Nanchi mwakonsha kunengezha kwingila nabo mu mwingilo pa kuba’mba bakemwene lusekelo lo mwikala nalo pa kwingijila Yehoba nyi? Elihu wa mu moba a kala waambile’mba: “Baji na moba avula bakyambe, kabiji ne baji na myaka yavula bafunjishe mana.” (Yoba 32:7) Mutumwa Paulo watundaikile bena Kilishitu banyenga bakikulumpe kutundaika bakwabo mu byambo ne mu byubilo. Wanembele’mba: “Banabakazhi bakulumpe . . . bekale bafunjishi ba byawama.”—Titu. 2:3.

6. Mambo ka bena Kilishitu bakikulumpe baingijila Lesa pa myaka yavula o bafwainwa kubujila kwilengulula?

⁶ Anweba bena Kilishitu bakikulumpe baingijila Lesa pa myaka yavula mwakonsha kukwasha bingi bakwenu. Akilangulukai pa bintu byo mwayuka luno, byo mwabujile kuyuka pa myaka 30 nangwa 40 yapitapo. Mwayuka bya kwingijisha mafunde a mu Baibolo mu bwikalo bwenu. Kabiji mwayuka bya kufika bantu pa muchima pa kwibafunjisha bukine bwa mu Baibolo. Inge mwi bakulumpe mu kipwilo, mwayuka bya kukwasha balongo ne banyenga baya mu jishinda jingi. (Nga. 6:1) Kampe mwayuka ne kutangijila mingilo mu kipwilo, madipatimenti pa kubuñana, nangwa bya kutangijila mwingilo wa kushimika Mazubo a Bufumu. Mwakonsha kuyuka ne bya kutundaika badokotala kubuka bantu kwakubula kwingijisha mashi. Nangwa inge popo mwafundatu bukine, ne anweba mwayuka byavula mu bwikalo. Kya kumwenako, inge muji na baana, ko kuba’mba mwayuka bya kukomesha baana bulongo. Bena Kilishitu bonse bakikulumpe bakonsha kukwasha bingi bantu ba kwa Yehoba kupichila mu kufunjisha, kutangijila ne kutundaika balongo ne banyenga.—Tangai Yoba 12:12.

7. Ñanyi bintu byanema bena Kilishitu bakikulumpe byo bakonsha kufunjisha bakyanyike?

 ⁷ Mu ñanyi mashinda akwabo mo mwakonsha kukwashisha bakwenu? Mwakonsha kubula bakyanyike bya kutendeka mafunjisho ne bya kufunjisha Baibolo. Banyenga bakikulumpe mwakonsha kubulako bakyanyike baji na baana babacheche bya kwingila mwingilo wa Lesa ne kulama bulongo baana babo. Balongo bakikulumpe mwakonsha kukwasha bakyanyike bya kwamba majashi na kizaku ne bya kusapwila bulongo mambo awama. Mwakonsha ne kwibabula bya kutundaika balongo ne banyenga bakote pa kwibapempula. Muji na mashinda avula bingi a kufunjishishamo bakyanyike nangwatu inge kechi mukiji na bulume bo mwajinga nabo kala ne. Mambo a Lesa aamba’mba: “Bulume bwa bansongwalume lo lukumo lwabo, kabiji mushingi wa banabalume bakote yo mvwi yabo.”—Mana 20:29.

8. Mutumwa Paulo waubile byepi mu myaka ya bukulumpe?

⁸ Mutumwa Paulo waingijile bingi Lesa mu myaka ya bukulumpe. Kimye kyo bamufumishe mu kaleya mu Loma mu 61 C.E., Paulo saka aingila bingi mu mwingilo wa bumishonale. Wakonsheshe kusalapo kwikala mu Loma na kusapwila. (2 Ko. 11:23-27) Balongo ne banyenga mu uno muzhi bafwainwa bakebelenga Paulo kwikala monkamwa kuba’mba atwajijile kwibatundaika. Nangwa byonkabyo, Paulo wamwene kuba’mba kubushiwa bwa tulunga kubena kukebewa bingi basapwishi. Watwajijile bumishonale ne kuya pamo ne Timoti ne Titusa, kupita mu Efisesa, mu Keleta, kyamweka bakafikile ne ku Makedonya. (1 Timo. 1:3; Titu. 1:5) Kampe wakafikile ne ku Sipaina, mambo nako waambile’mba ukafikako.—Loma 15:24, 28.

9. Petelo wafwainwa wayile na kwingijila kwakebewenga basapwishi saka aji na myaka inga? (Monai kipikichala kitanshi.)

⁹ Mutuma Petelo naye wafwainwa wajinga na myaka kukila pa 50 kimye kyo ayile na kwingijila kwakebewenga basapwishi. Mambo ka o twaambila bino? Inge kya kuba wajinga na myaka pamo ne Yesu nangwa inge wamukijileko pacheche, ko kuba’mba mu wafwainwa wajinga na myaka 50 kimye kyo asambakene na batumwa bakwabo mu Yelusalema mu 49 C.E. (Byu. 15:7) Panyuma ya kuno kusambakana, Petelo popo ayile ku Babilona na kusapwila Bayudea mambo bo bavujilemo bingi uno muzhi. (Nga. 2:9) Nobe 62 C.E., mupashi mo mo amutangijile kunemba nkalata ya bubiji. (1 Pe. 5:13) Kuya na kwingila mu kyalo kingi kechi kwapela ne, bino kukoma kechi kwalengejile Petelo kubula kuya na kwingijila Yehoba na muchima yense ne.

10, 11. Ba Robert ne bakazhi babo baubile byepi mu myaka ya bukulumpe?

¹⁰ Mu ano moba bakikulumpe bavula baji na myaka mu ma 50 ne kukilapo batana kuba’mba bwikalo bwabo bwapimpula, kabiji bamonapo mashinda mwakwingijila Yehoba. Bavula baya na kwingijila kubena kukebewa basapwishi. Kya kumwenako ba Robert banembele’mba: “Amiwa ne benakwami byo twafikizhe myaka mu ma 50 twamwenepo mashinda mwakwingijila Yehoba. Mwanetu wamulume umotu ye tuji nanji watendekele kwiikela, kabiji kechi twajinga na bansemi bakoma bakulama ne, kabiji betushijile ne bintu. Twamwene kuba’mba inge twibipoteshe ne nzubo yetu pamo tusakupana nkongole ne kushalapo na mali akufika ku kimye kyonkatambula mali ami a peshonyi. Twaumwine kuba’mba ku Bolivia bantu baswa kufunda Baibolo kabiji bwikalo kechi bwakatazha ne. Onkao mambo, twafuukwilepo kuya ku kino kyalo. Kechi kyapelele pa kuba’mba tupijilwe buno bwikalo bwakatataka ne. Bwikalo bwa kuno bwapusene bingi na byo twaikalanga ku North America. Bino mu kwibikako kwetu mwafumine byawama bingi.”

¹¹ Ba Robert batwajijile kushimikizha’mba: “Luno bwikalo bwetu bwaimenatu pa mingilo ya mu kipwilo. Bantu bamo bo twafunjishanga Baibolo babatizhiwe. Kisemi kimo kyo  twafunjishanga Baibolo bekala ku muzhi umo kwalepa bingi. Bino pa mulungu pa mulungu beya na kutanwa na kupwila mu taunyi nangwa kya kuba palepa. Kumona kino kisemi byo kibena kununguluka kwituletela bingi lusekelo, kabiji luno mwanabo wamulume mukulumpe watendeka ne kwingila bupainiya.”

12, 13. Ba Brian ne bakazhi babo baubile byepi panyuma ya kutambula peshonyi?

¹² Bipwilo ne mabumba a mu milaka ya mu byalo bingi bakonsha kumwenamo inge baikala na bakikulumpe. Mu nyaunda mo bamba mulaka wa ku kyalo kingi muwama bingi kwingijila. Kya kumwenako, ba Brian ba ku Britain banembele’mba: “Amiwa ne benakwami twaumvwanga bingi mukose byo natambwile peshonyi pa kufikizha myaka 65. Baana betu bonse batendekele kwiikela, kabiji javula kechi twatananga bantu batangako muchima bakuba twatendeka kwibafunjisha Baibolo ne. Juba jimo nataine nsongwalume wa ku China wafunjilenga pa sukulu mukatampe. Waswile byo namwambijile kuba’mba akeye na kupwila, natendekele kufumunjisha Baibolo. Byo papichiletu milungu ya kubala, watendekele kwiya na mukwabo wa ku China mo bafunjilanga. Pa kupitapo milungu ibiji, wayishile na mukwabo wa busatu, ne wa buna.

¹³ Batwajijile’mba: “Kimye mwina China wa butanu kyo añambijile kuba’mba ubena kukeba kutendeka kufunda Baibolo, nalangulukile kuba’mba, ‘Nangwa nji na myaka 65 kechi kibena kulumbulula kuba’mba nafwainwa ne kuleka kwingijila Yehoba ne.’ Onkao mambo naipwizhe benakwami bonashakotu na myaka ibiji inge bakonsha kutemwa kufunda Kichainizi. Pa kufunda twaingijishanga maselechi. Luno papita ne myaka jikumi. Kusapwila bantu ba ku byalo bingi kwitulengejile kwiumvwatu nobe twabwela ku bwanyike. Twafunjisha Baibolo bena China 112! Bavula batanwa ku kupwila. Kabiji umo ubena kwingila ne bupainiya.”

14. Ñanyi kintu kiletela lusekelo bena Kilishitu bakikulumpe kabiji byaubanga Paulo bibatundaika byepi?

¹⁴ Nangwa kya kuba bakikulumpe baji na myaka mu ma 50 bakonsha kufunda bintu mu  mwingilo wa Yehoba, bino kechi bonse bakonsha kuba bino ne. Bamo bakolwa kolwa, bakwabo baji na bansemi bakoma nangwa baana ba bo bakilama pa nzubo. Kuyuka kuba’mba Yehoba wanemeka bingi byonse byo twakonsha kuba mu mwingilo wanji kuleta bingi lusekelo. Onkao mambo kechi mwafwainwa kumvwa bibi kumuchima pa bintu byo mukankalwa kuba ne, iyowainga kuba byo mwakonsha kuba. Akilangulukai pa myaka mutumwa Paulo yo bamukashijile pa nzubo yanji, kechi wakonsheshe kuya na kwingila pa lwendo lwa bumishonale ne. Bino wisambanga pa Binembelo na bonse bamufwakeshanga ne kwibakosesha mu lwitabilo.—Byu. 28:16, 30, 31.

15. Mambo ka bakoma o twibanemekela bingi?

¹⁵ Yehoba wanemeka bingi bingila bena Kilishitu bakoma mu mwingilo wanji. Nangwa kya kuba Solomone waambile’mba moba a bukote akatazha mambo butuntulu bwa mubiji butama, bino Yehoba wanemeka bingi byuba bena Kilishitu bakoma mu bupopweshi bwanji. (Luka 21:2-4) Ba mu kipwilo nabo banemeka bingi balongo ne banyenga bakumwenako bawama baingijila Yehoba mu bukishinka pa myaka yavula.

16. Ñanyi mashuko mwanamukazhi wakikulumpe aye Ana o abujile kwiyowa, bino waubanga byepi pa kuba’mba apopwele Lesa?

¹⁶ Baibolo waambapo pa mwanamukazhi wakoma wa jizhina ja Ana watwajijile kutota Yehoba mu bukishinka kufikatu ne byo akotele. Uno mwanamukazhi wafwijilwe wajinga na myaka 84 kimye kyasemenwe Yesu. Kyamweka kechi waikele moba avula kya kuba waikala mwana wa bwanga wa kwa Yesu ne kushingwa na mupashi wazhila ne, nangwa kwingilako mwingilo wawama bingi wa kusapwila mambo awama a Bufumu ne. Bino Ana wiyowanga kuba bintu byo akonsheshe kuba. “Watanwanga moba onse pa nzubo ya Lesa na kumwingijila bufuku ne mute.” (Luka 2:36, 37) Ñanga mukatampe byo apananga byakufutumuna lukelo ne mabanga mu nzubo ya Lesa, Ana watanwanga pa bantu bakonkananga mu kipango na kulomba kishinshi pepi na kichika kya jiola jimo. Byo amwene Yesu saka akiji lukeke, watendekele “kwamba pa mwana ku bonse batengejilenga kupokololwa kwa Yelusalema.”—Luka 2:38.

17. Twakonsha kukwasha byepi bakikulumpe ne bena Kilishitu bakolwa kolwa kutundaika mpopwelo ya kine?

¹⁷ Mu ano moba twafwainwa kumonangapo mashinda a kukwashishamo bakikulumpe ne bena Kilishitu bakolwa kolwa. Bamo bakebesha bingi kutanwa ku kupwila nangwa ku kubuñana, pano bino javula bakankalwa kutanwako. Mu mapunzha amo bipwilo binengezhezha bakikulumpe kutelekela pa foni majashi apa kupwila. Mu mapunzha akwabo kechi bakonsha kuba bino ne. Nangwa byonkabyo, bena Kilishitu bakakankalwa kutanwa ku kupwila bakonsha kutundaika mpopwelo ya kine. Kya kumwenako, milombelo yabo ilengela bintu kwenda bulongo mu kipwilo kya bena Kilishitu.—Tangai Salamo 92:13, 14.

18, 19. (a) Bena Kilishitu bakikulumpe bakonsha kutundaika byepi bakwabo? (b) Bañanyi bafwainwa kumvwina lujimuno lwa kuba’mba: “Sa uvuluka Mulenga wobe”?

¹⁸ Bena Kilishitu bakikulumpe kechi bakonsha kuyuka’mba babena kutundaika bakwabo ne. Kya kumwenako, nangwa kya kuba Ana waingijile mu bukishinka pa myaka yavula pa nzubo ya Lesa, kechi wayukile’mba bukishinka bwanji bukatundaika bavula ne. Kabiji kechi wayukile kuba’mba butemwe bwanji bo atemenwe Yehoba bukanembwa mu Baibolo ne. Ne anweba yukai kuba’mba balongo ne banyenga kechi bakalubamo butemwe bo mwatemwa Yehoba ne. O ene mambo, Mambo a Lesa o aambila’mba: “Mutwe wa mvwi ye munchinya wa lukumo; mu jishinda ja bololoke muntu mo mo amumwena.”—Mana 16:31.

¹⁹ Bonse tuji na potwakonsha kupelela mu mwingilo wa Yehoba. Bino twayai atweba bonse tukiji na bulume tumvwine lujimuno lwa kuba’mba: “Sa uvuluka Mulenga wobe  . . . moba atama sa akyangye kufika.”—Sapwi. 12:1.