1. Yesu witushijile byepi kya kumwenako kyawama kya kwipana?

YESU byo ajinga pano pa ntanda, witushijile kya kumwenako kyawama kya kwipana. Pa kuba’mba obe kyaswa muchima wa Lesa, wasankijilepo bintu byawama ne byo akebanga kuba. (Yoa. 5:30) Byo atwajijile kwikala wakishinka kufika ne ku lufu pa kichi kya lumanamo, wamwesheshe kuba’mba kwipana kwanji kechi kwajinga na pa kupelela ne.—Fili. 2:8.

2. Twakonsha kumwesha byepi muchima wa kwipana, kabiji mambo ka o twafwainwa kubila bino?

² Byo tulondela Yesu, twafwainwa kumweshanga muchima wa kwipana. Kwikala na muchima wa kwipana kulumbulula ka? Kulumbulula’mba muntu wipana kusha bintu byo atemwa pa kuba’mba akwashenga bantu. Mu jishinda jikwabo kulumbulula kubula kwitemwatu obewa mwine. (Tangai Mateo 16:24) Muchima wa kwipana wakonsha kwitukwasha kutangizhako bikeba bakwetu. (Fili. 2:3, 4) O ene mambo,Yesu o afunjishe kuba’mba muchima wa kwipana po paimena mpopwelo yetu. Mu ñanyi jishinda? Butemwe bwa bwina Kilishitu bwitulengela kwikala na muchima wa kwipana, ko kayukilo ka baana ba bwanga bakine ba kwa Yesu. (Yoa. 13:34, 35) Akilangulukai pa bintu byawama byo twiyowa na mambo a kuba balongo betu mwaya ntanda yonse bamwesha muchima wa kwipana.

3. Ki ka kyakonsha kwitulengela kubula kwikala na muchima wa kwipana?

³ Nangwa byonkabyo, kuji mulwanyi ubula kumweka wakonsha  kwitulengela kubula kwikala na muchima wa kwipana. Uno mulwanyi ke muteeto wetu wa kwitemwatu atweba bene. Akivulukai Adama ne Evwa byo bamwesheshe muchima wa kwitemwatu abo bene. Uno muchima ye walengejile Evwa kukeba kwikala nobe Lesa. Mwatawanji naye wamwesheshe muchima wa kwitemwa mambo wakebelengatu kutokesha mukazhanji ku muchima. (Nte. 3:5, 6) Byo afumishe Adama ne Evwa ku mpopwelo ya kine, Diabola watwajijile kulengela bantu kwikala na muchima wa kwitemwatu abo bene. Waubile bino ne kimye kyo aesekele Yesu. (Mat. 4:1-9) Mu ano moba, Satana waongola bantu bavula ne kwibalengela kumwesha kuba’mba betemwatu abo bene mu mashinda avula. Twafwainwa kujimuka ne kumona kuba’mba kechi twaikala na uno muteeto wa kwitemwatu atweba bene ne. Efi. 2:2.

4. (a) Nanchi pa kino kimye twakonsha kusankilapo miteeto imwesha’mba twitemwatu atweba bene nyi? Lumbululai. (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

⁴ Kwitemwatu atweba bene, twakonsha kwikwesakanya ku kyela kya kapotwe byo kitendeka kubundwa. Inge kyela kya kapotwe mwikilekatu na kunokwa kitendeka kuba kabuwa. Bino kyakilamo kutama, ke kulekatu kyela na kubundwa na kabuwa kya kuba kyaonaika ne konaika. Po pamotu ne atweba, nangwa kya kuba pa kino kimye kechi twakonsha kusankilapo miteeto imwesha’mba twitemwatu atweba bene ne, bino twafwainwa kuyuka bintu byatama bifumamo ne kuchinuzhuka kwikala na ino miteeto. (1 Ko. 9:26, 27) Twakonsha kuyuka byepi kuba’mba twitemwatu atweba bene? Kabiji twakonsha kwikala byepi na muchima wa kwipana?

5. (a) Baibolo uji byepi nobe kimbonyi? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Ñanyi bintu byo twafwainwa kuchinuzhuka pa kuba’mba tumone inge tuji na muchima wa kwitemwatu atweba bene?

⁵ Byonkatu byo twingijisha kimbonyi pa kumona byo tubena kumweka, byobyo twafwainwa ne kwingijishanga Baibolo pa kuba’mba tumone bumuntu bwetu bwa mukachi ne kuwamisha bilubo byo twamona. (Tangai Yakoba 1:22-25.) Nangwa byonkabyo, pa kuba’mba tumone bulongo byo tubena kumweka, twafwainwa kwingijisha bulongo kimbonyi. Inge mwitalatu mu kimbonyi kya bukiji bukiji kechi mukamona po mwafwainwa kuwamisha ne. Nangwa inge mwaimena pa kabeya pa kutala mu kimbonyi, kechi mukemona ne, mukamonangatu bakwenu. Kyo kimotu, pa kuba’mba Baibolo etukwashe kumona miteeto nabiji wa kwitemwatu atweba bene, kechi twafwainwa kumutangangatu kya lubilo lubilo nangwa kumwingijisha kumona bilubo bya bakwetu ne.

6. ‘Tutwajijila’ byepi kwikela mwayila muzhilo walumbuluka?

⁶ Kya kumwenako, nangwa kya kuba tutanga Mambo a Lesa pa juba pa juba, kimo kimye twakonsha kukankalwa kumona kuba’mba twatendeka kwikala na muteeto wa kwitemwatu atweba bene. Kyakonsha kwikala byepi bino? Akilangulukai pa kino: Mu kya kumwenako kyaingijishe Yakoba kya kimbonyi, muntu ye ambilepo watajiletu bulongo mu kimbonyi. Yakoba wanembele’mba uno muntu “witala mwine.” Kino kyambo kya Kingiliki kyaingijishe Yakoba kilumbulula kwitalatala bulongo. Pano byo kiji bino, ñanyi lukatazho lwajinga na uno muntu? Yakoba watwajijila’mba: “Bino pa kufumako, ponkapotu wilubamo byo abena kumweka.” Uno muntu ufuma ku kimbonyi kwa kubula kwiwamisha po a kumona amba patama. Kupusanako na uno muntu, muntu uba bulongo aye ‘utajisha mu mizhilo yalumbuluka’ ne “kutwajijila kwiilondela.” Kechi ubula kulondela muzhilo walumbuluka wa mu Mambo a Lesa ne, aye ulondela mafunjisho ajimo. Yesu walumbulwile kino kishinka amba: “Umvwe saka mulama byambo byami, mukekala baana bami ba bwanga.”—Yoa. 8:31.

7. Twakonsha kwingijishanga byepi Baibolo pa kuba’mba tuyuke umvwe tuji na miteeto ya kwitemwa?

⁷ Onkao mambo, pa kuba’mba mushinde muteeto wa kwitemwatu anweba bene, patanshi  mwafwainwa kutanganga Mambo a Lesa bulongo. Kino kikemukwasha kuyuka mbaji imo mo mwafwainwa kuwamisha. Pano bino, kechi mwafwainwa kupelelatu mu kuba bino ne. Mwafwainwa kupesa pesapo bulongo. Inge mwaumvwisha mashimikila a mu Baibolo, mwafwainwa kufwanyikizhanga kuba’mba mwajingako, ne kwiipuzha mepuzho nabiji a kuba’mba: ‘Inge amiwa, inge naubile byepi? Nanchi inge naubijile mu jishinda jawama nyi?’ Kyakilapo kunema, umvwe mwalanguluka pa byo mwatanga ibikishaingako kwibilondela. (Mat. 7:24, 25) Twayai twisambe pa jishimikila ja Mfumu Saulo ne ja kwa mutumwa Petelo ne kumona ano mashimikila byo akonsha kwitukwasha kutwajijila kwikala na muchima wa kwipana.

8. Saulo byo atendekele kulama wajinga na muchima wa mutundu ka, kabiji wamwesheshe byepi uno muchima?

⁸ Kyamwekejile Saulo, Mfumu wa bena Isalela kitujimunako kuba’mba kwitemwatu atweba bene kwakonsha kwitulengela kuleka kwikala na muchima wa kwipana. Saulo byo atendekele kulama wikepeshe bingi. (1 Sam. 9:21) Wakaine kukambula bena Isalela balengulwilenga bukalama bwanji, nangwa kya kuba balengulwilenga luusa lwamupele Lesa. (1 Sam. 10:27) Mfumu Saulo walondejile lutangijilo lwa mupashi wa Lesa pa kutangijila bena Isalela mu nkondo yo bashinjile bena Amonyi. Panyuma ya bino, wipelwile ne kutakaika Yehoba pa byo ebakwashishe kushinda nkondo.—1 Sam. 11:6, 11-13.

9. Saulo watendekele byepi kwikala na muchima wa kwitemwatu aye mwine?

⁹ Pano bino, mu kuya kwa moba Saulo watendekele kwitemwatu aye mwine ne kwitota, kabiji walekele ino milanguluko kukoma mu muchima wanji byonkatu kyela byo kibundwa na kabuwa. Byo ashinjile bena Amaleki mu nkondo, wanemekeleko byo akebelenga kukila kukokela Yehoba. Lunkumbwa lwalengejile Saulo kusenda bipukulwa, mu kifulo kya kwibyonauna byonka byo bamukambizhe kwi Lesa. Kabiji na mambo a bwitote Saulo wiimikijile ne jibwe ja kiyukilo. (1 Sam. 15:3, 9, 12) Ngauzhi Samwela byo amubujile’mba wafichisha Lesa ku muchima, Saulo watendekele kwikangaizha kupichila mu kwamba pa mikambizho ya Lesa imo yo akokejile ne kupamo bakwabo mambo. (1 Sam. 15:16-21) Kabiji bwitote bwamulengejile ne kukeba kuwama ku bantu kukila kutokesha Lesa ku muchima. (1 Sam. 15:30) Twakonsha kwingijisha byepi jishimikila ja kwa Saulo nobe kimbonyi pa kuba’mba jitukwashe kutwajijila kwikala na muchima wa kwipana?

10, 11. (a) Kyamwekejile Saulo kitufunjishapo ka pa kutwajijila kwikala na muchima wa kwipana? (b) Twakonsha kuchinuzhuka byepi kuba byatama byaubilepo Saulo?

¹⁰ Kitanshi, kyamwekejile Saulo kimwesha kuba’mba kechi twafwainwa kukizhamo kwiketekela ne kumona nobe kyapela kutwajijila kwikala na muchima wa kwipana ne. (1 Timo. 4:10) Vulukai kuba’mba, kuntendekelo Saulo waubile bingi bulongo ne kwiyowa mapesho a Lesa, pano bino wakankelwe kuleka byubilo bya kwitemwa byo atendekele kwikala nabyo. Kyafuminemo, Yehoba wamukaine Saulo na mambo a kubula lukokelo.

¹¹ Kya bubiji, kechi twafwainwa kutatu muchima pa bintu byo tubena kuba bulongo ne kulubako bintu byo twafwainwa kwingijilapo ne. Kuba bino kuji nobe kutatu muchima ku kivwalo kyakatataka pa kutala mu kimbonyi kwa kubula kufumya biko biji ku meso. Nangwa kya kuba kechi twitota nangwa kukizhamo kwiketekela byonka byajinga Saulo ne, twafwainwa kwibikako kushinda miteeto yakonsha kwitulengela kuba byatama byo aubile. Inge betufundako twafwainwa kuchinuzhuka kwikangaizha, kumona nobe kechi twatamisha ne, nangwa kupamo bakwetu mambo. Mu kifulo kya kuba byonka byaubile Saulo, kyawama bingi kuswa byo betufundako.—Tangai Salamo 141:5.

12. Muchima wa kwipana wakonsha kwitukwasha byepi umvwe twalenga mambo akatampe?

¹² Pano ibyepi inge twalenga mambo akatampe? Saulo wakebelenga kutalwa bulongo ku bantu, kino kyamulengejile kubula  kuwamisha bulunda bwanji ne Yehoba. Pakuba muchima wa kwipana wakonsha kwitukwasha kubula kuba bumvu ne kuswa inge betufundako. (Mana 28:13; Yako. 5:14-16) Kya kumwenako, mulongo umo watendekele kutamba bya mulekese saka aji na myaka 12, kabiji watwajijile kuba bino mu bumfyamfya pa myaka yavula. Waambile’mba: “Kyakatezhe bingi kubuula bena kwami ne bakulumpe mu kipwilo byo naubanga. Pano byo nebabujile, naumvwinetu nobe natulapo kipe kikatampe kyanemejile. Byo bamfumishe pa bunkwansho balunda nami bamo kibafichile bingi ku muchima, kyajingatu nobe nebalengesha bumvu. Nangwa byonkabyo, nayuka kuba’mba luno Yehoba umvwa bingi bulongo pa byo namwingijila kukila byo namwingijilanga aku sakantamba bya mulekese. Kabiji nayuka kuba’mba kutalwa bulongo kwi aye kyo kintu kyanema bingi.”

13, 14. Petelo wamwesheshe byepi muchima wa kwitemwa?

¹³ Mutumwa Petelo wamwesheshe muchima wa kwipana kimye kyo bamufunjishenga kwi Yesu. (Luka 5:3-11) Nangwa byonkabyo, wafwainwe kushinda muteeto wa kwitemwatu aye mwine. Kya kumwenako, wazhingijile bingi kimye mutumwa Yakoba ne Yoano kyo balombele Yesu kuba’mba akebape bifulo bikatampe mu Bufumu bwa Lesa. Kampe Petelo walangulukilenga kuba’mba ye ye bafwainwe kupa kino kifulo, mambo Yesu waambijile jimo kuba’mba Petelo ye ukengila mwingilo mukatampe. (Mat. 16:18, 19) Yesu wajimwineko Yakoba, Yoano, ne Petelo ne batumwa bakwabo kuba’mba bafwainwa kuchinuzhuka muchima wa kwitemwa wa kukeba ‘kubila bunkambo’ bakwabo.—Mako 10:35-45.

¹⁴ Nangwa kya kuba Petelo bamufunjileko kwi Yesu pa ino ndangulukilo, bino Petelo watwajijile kumwesha muchima wa kwitemwa. Yesu byo aambijile batumwa kuba’mba bakamunyema, Petelo walengulwile bakwabo ne kwamba’mba aye ukekala wakishinka. (Mat. 26:31-33) Petelo kechi wafwainwe kukizhamo kwiketekela ne, mambo pa jonka ja juba bufuku wakankelwe kumwesha muchima wa kwipana. Na mambo a kukeba kwizhikijila, Petelo wakaine Yesu bimye bisatu.—Mat. 26:69-75.

15. Mambo ka Petelo o aikela wa kumwenako wawama?

 ¹⁵ Petelo ke wakumwenako wawama bingi nangwa kya kuba pa bimye bimo waubile bino bilubo. Kwibikako ne bukwasho bwa mupashi wazhila wa Lesa kwalengejile Petelo kushinda muteeto wa kwitemwa, ne kumwesha kwikanya ne butemwe. (Nga. 5:22, 23) Petelo wachinchikile meseko akatampe o akonsheshe kubula kuchinchika patanshi. Wamwesheshe kwipelula kimye mutumwa Paulo kyo amusanzhilemo pavula bantu. (Nga. 2:11-14) Panyuma ya kumusanzamo, Petelo kechi wamufijile mfika Paulo byo amufunjileko pavula bantu ne. Petelo watwajijile kutemwa Paulo. (2 Pe. 3:15) Kya kumwenako kya kwa Petelo kyakonsha kwitukwasha kwikala na muchima wa kwipana.

16. Twakonsha kumwesha byepi muchima wa kwipana mu bimye byakatazha?

¹⁶ Akilangulukai pa byo muba inge mwaikala na lukatazho. Kimye Petelo ne batumwa kyo bebakashile mu kaleya ne kwibazhipaula bikote na mambo a kusapwila, basekejile “mambo Lesa wibanemekele pa kwibanena na mambo a jizhina ja Yesu.” (Byu. 5:41) Ne anweba bimye bya lumanano mwakonsha kwibimona kuba’mba ke bimye bya kuba byaubile Petelo ne kulondela mu ngayo ya kwa Yesu kupichila mu kumwesha muchima wa kwipana. (Tangai 1 Petelo 2:20, 21.) Ino mweno yakonsha ne kwitukwasha umvwe bakulumpe betufundako. Mu kifulo kya kuzhingila, londelai byaubile Petelo.—Sapwi. 7:9.

17, 18. (a) Ñanyi bwipuzho bo twafwainwa kwiipuzha pa bikokwanyi bya kwingijila Lesa? (b) Twakonsha kuba byepi inge twamwamona kuba’mba tuji na muchima wa kwitemwa?

¹⁷ Kabiji mwakonsha ne kufunjilako kwi Petelo pa mambo a kwibikila bikonkwanyi bya kwingijila Lesa. Mwafwainwa kwibikako kufikizha bino bikonkwanyi na muchima wa kwipana. Jimukai kuchina’mba bikonkwanyi byo mwibikila kechi bya kukebatu kutumbalala ne. Mwafwainwa kwiipuzha anweba bene amba, ‘Nanchi mbena kukeba kuwamishako busendwe bwami nangwa kwingilako pakatampe mu mwingilo wa Yehoba na mambo a kukebatu kutumbalala ne kwikala na luusa, byonka byaubile Yakoba ne Yoano kimye kyo balombele Yesu kwibapa bifulo bikatampe nyi?’

¹⁸ Inge mwamona kuba’mba muji na muchima wa kwitemwa, lombai Yehoba kwimukwasha kwalula ndangulukilo yenu; apa bino mwaingila na ngovu ne kuta muchima pa kutumbijika Lesa, kechi anweba bene ne. (Sala. 86:11) Kabiji mwafwainwa ne kwibikila bikonkwanyi byakonsha kwimulengela kubula kuta muchima pa kutumbalala. Kya kumwenako, mwakonsha kwibikako kwikala na kyubilo kya mupashi kyo mumona amba kimukatazha kwikala nakyo. Nangwa kampe munengezha bulongo mbaji yonse ya kupwila, pano bino kechi mwatemwa kuwamisha Nzubo ya Bufumu ne, mwakonsha kwibikila kikonkwanyi kya kulondela lujimuno luji mu Loma 12:16.—Tangai.

19. Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tubule kulefulwa na mambo a byo tumona mu kimbonyi kya Mambo a Lesa?

¹⁹ Kimo kimye pa kutala mu kimbonyi kya Mambo a Lesa twakonsha kulefulwa inge twamona bilubo byetu ne miteeto imwesha kuba’mba twitemwatu atweba bene. Inge kino kimumwekela, mwafwainwa kuvuluka muntu uba bulongo waambilepo Yakoba mu kya kumwenako kyanji. Yakoba kechi waambile’mba uno muntu wiwamishe bukiji nangwa amba wawamishe ponse patama ne, bino Yakoba waambile’mba uno muntu ‘utwajijila kwiilondela mizhilo yalumbuluka.’ (Yako. 1:25) Uno muntu wavulukile byo amwene mu kimbonyi ne kutwajijila kwingijilapo. Onkao mambo, kechi mwafwainwa kulefulwa ne, vulukainga kuba’mba bonse twibambulwa kulumbuluka. (Tangai Musapwishi 7:19.) Yehoba winengezha kwimukwasha byonka byo akwasha balongo benu bavula. Inge mwalondela mafunjisho a mu Baibolo ne kutwajijila kwikala na muchima wa kwipana, mukatalwa bulongo kwi Lesa kabiji ukemupesha.