1. Bwikalo bwa bantu buji byepi ano moba?

YEHOBA kechi wakebelenga bantu kuyanda, bulume kupwa ne kukota ne. Wakebelenga bantu bonse kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama mu Paladisa. Pano bino, “bilengwa byonse bibena kubinza ne kumvwa misongo.” (Loma 8:22) Mwalanguluka’mba Lesa umvwa byepi inge wamona bantu na kuyanda na bya malwa biya na mambo a bundengamambo? Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bakikulumpe bavula kechi bebata muchima pa kimye kyo bakebewa bingi kwibata muchima ne.—Sala. 39:5; 2 Timo. 3:3.

2. Mambo ka bena Kilishitu o banemekela bakikulumpe?

² Bantu ba Yehoba banji bingi na lusekelo pa kwikala na bakikulumpe mu kipwilo. Tumwenamo bingi mu maana abo, kabiji tukeba kulondela lwitabilo lwabo. Atweba bavula, bano bakikulumpe balongo betu. Pano bino, nangwa kya kuba bakilongo nangwa ne, twayai twibamweshenga amba twibatemwa bingi. (Nga. 6:10; 1 Pe. 1:22) Tusakumwenamo bingi mu kwisamba pe Lesa byo amona bakikulumpe. Kabiji tusakwisamba ne pa mwingilo uji na ba mu kisemi ne kipwilo pa kulama bakikulumpe.

3, 4. (a) Ñanyi kintu kyanema kyalombele nembi wa Salamo 71 kwi Yehoba? (b) Bakikulumpe mu kipwilo bakonsha kulomba ka kwi Lesa?

³ Nembi wa Salamo 71:9 walombele kwi Lesa amba: “Kechi muntaye mu kimye kya bukote bwami ne; Nangwa kundeka byo  buya na kupwa bulume bwami ne.” Kyamweka Davida ye wanembele uno Salamo. Waingijile Lesa mu bwikalo bwanji bonse, kabiji Yehoba wa mwingijishe kuba bintu byabaya bingi. (1 Sam. 17:33-37, 50; 1 Mfu. 2:1-3, 10) Nangwa kya kuba Davida waingijile Yehoba pa myaka yavula, byo akotele walombele Yehoba kumulama.—Tangai Salamo 71:17, 18.

⁴ Bavula mu ano moba bajitu byonka byajinga Davida. Nangwa kya kuba babena kukoma ne kutalañana na “moba atama,” batwajijila na kutota Lesa papelela bulume bwabo. (Sapwi. 12:1-7) Bavula kechi bakonsha kuba bintu byo baubanga kala mu bwikalo ne, kubikapotu ne mu mwingilo wa kusapwila ne. Pano bino, nabo bafwainwa kulomba kwi Yehoba kuba’mba atwajijile kwibobila bibusa ne kwibata muchima. Bano bakikulumpe bakishinka bafwainwa kushiinwa kuba’mba Lesa ukakumbula milombelo yabo. Twayuka bino mambo Yehoba watangijile Davida na mupashi kunemba byo alombele pa bino bintu byamukatezhenga.

5. Yehoba umona byepi bakikulumpe bakishinka?

⁵ Binembelo bimwesha’mba Yehoba wanemeka bingi bakikulumpe bakishinka kabiji ukeba ne bakalume banji nabo kwibanemekanga. (Sala. 22:24-26; Mana 16:31; 20:29) Pa Bena Levi 19:32 Lesa waamba’mba: “Umushingike mukote wa mvwi ne kunemeka kilungi kyanji, ne kumwakamwa Lesa wobe; amiwa yami Yehoba.” Kunemeka bakikulumpe mu kipwilo kwanemene bingi kimye kyanembejilwemo bino byambo, kabiji ne mu ano mobatu kwanema bingi. Pano bañanyi baji na mwingilo wa kulama bakikulumpe?

6. Ñanyi kya kumwenako kyashile Yesu pa kulama bansemi?

⁶ Mambo a Lesa etubula’mba: “Kasa munemeka bashenu ne bainenu.” (Lupu. 20:12; Efi. 6:2) Yesu waambishepo bingi pa uno mukambizho kupichila mu kulengulula Bafaliseo ne banembeshi babulanga kuta muchima bansemi babo. (Mako 7:5, 10-13) Yesu washile mwakulondela. Akimonai kino, kimye kyo ajinga pepi kufwa pa kichi kya lumanamo, Yesu wapele Yoano wajinga mwananji wa bwanga mwingilo wa kulama bainanji bafwijilwe.—Yoa. 19:26, 27.

7. (a) Ñanyi jifunde mutumwa Paulo jo ambile pa kukwasha bansemi? (b) Byambo byaambile Paulo byavwangamo ka?

⁷ Mu nkalata yo anembejile Timoti, mutumwa Paulo wanembele kuba’mba bena Kilishitu bafwainwa kulamanga bulongo bisemi byabo. (Tangai 1 Timoti 5:4, 8, 16.) Paulo waambile pa jino jifunde byo ambilenga pa bantu kipwilo bo kyafwainwe kupanga bukwasho bwa mali. Paulo wambile kuba’mba baana ba bena Kilishitu, bankana, ne balongotu bakwabo, baji na mwingilo wa kulama bakikulumpe. Inge ke bobe bino bapezhako kisendwa kya kipwilo. Ne mu ano moba, jishinda jimo jimwesheshamo bena Kilishitu kuba’mba baji na “munema wa kunemeka Lesa” ke kupichila mu kunengezhezha balongo babo byo bakajilwa.

8. Mambo ka Baibolo kyo abujila kwamba pa mashinda amo o twafwainwa kulondela pa kulama bansemi bakoma?

⁸ Baana bakoma baji na mwingilo wa kulama bansemi babo. Paulo waambilenga pa kukwasha balongo baitabila, pano bino, bansemi babula bena Kilishitu kechi twafwainwa kwibalekelela ne. Mashinda apainamo baana bukwasho apusana pusana. Onkao mambo, bisemi byonse byafwainwa kufukulapo mashinda o bafwainwa kulondela pa kupana bukwasho. Bikeba bantu ne byo baji byapusana pusana. Bakikulumpe bamo baji na baana bavula, bino bakwabo bajitu na mwana umo. Bamo baketekela mu bukwasho bufuma ku Kafulumende, bino bakwabo ne. Byatemwa  bantu babena kukebewa kwibalama nabyo byapusana pusana. Onkao mambo, kechi kyafwainwa kuwama kulengulula aba babena kwibikako kulama bulongo balongo babo bakoma ne. Yehoba wakonsha kupesha byonse byo twafukulapo byaimena pa Binembelo ne kwibilengela kwingila bulongo, bino byobyo kyajinga ne mu moba a kwa Mosesa.—Bala. 11:23.

9-11. (a) Ñanyi makatazho bamo o bakonsha kwikala nao? (Monai kipikichila kitanshi.) (b) Mambo ka baana bakoma baji mu mwingilo wa kimye kyonse o bafwainwa kubujila kupelawizha kuleka mwingilo wa kimye kyonse? Ambai kyakumwenako.

⁹ Kikatazha bingi kukwasha bansemi bakoma inge kya kuba bekala kwalepa na baana. Baana bakonsha ponkapotu kupempula Bainabo nangwa Bashabo inge bakolwa, kampe na mambo a kupona ne kumokoka nangwatu bintu bikwabo byakonsha kulengela kwibapempula. Onkao mambo, bakonsha kukebewa bukwasho pa kimye kicheche nangwatu kimye kyabaya. *

¹⁰ Baji mu mwingilo wa kimye kyonse bengijila kwalepa na bansemi babo kyakonsha kwibakatazha kufukulapo bulongo. Bengijila pa Betele, bamishonale, ne baji mu mwingilo wa kwenda bonse banemeka bingi mwingilo wabo, ne kumumona kuba’mba wafuma kwi Yehoba. Nangwa byonkabyo, inge bansemi babo bakolwa, kintu kitanshi kiya mu milanguluko ke kuba’mba ‘tuleke mwingilo wa kimye kyonse ne kuya ku nzubo na kulama bansemi.’ Pano bino, kyakonsha kuwama kulangulukapo bulongo ne kulombapo pa kuba’mba muyuke kana bansemi kyo kyo babena kukeba nangwa ne. Kechi mwafwainwa kupelawizha kuleka mwingilo wa kimye kyonse ne, kuba bino kechi kwakonsha kuyilamo ne. Nanchi luno lukatazho lwa ka kimye kachechetu nyi, inyi lukatazho ba mu kipwilo lo bakonsha kwibakwasha?—Mana 21:5.

¹¹ Akimonai kyamwekejile bankasa ne kolo bengijila kwalepa na kwikala bansemi babo. Nkasa wajinga mishonale ku South America, kolojanji waingijilanga pa ofweshi mukatampe wa ntanda yonse ku Brooklyn, mu New York. Bansemi bakikulumpe ba bano balongo byo bakebewenga bukwasho, bano baana ne bakazhi babo bayile ku nzubo na kumona byo bafwainwe kukwasha bansemi. Bamulume ne mukazhi bajinga bamishonale ku South America balangulukilenga kuleka mwingilo wabo ne kuya na kulama bansemi. Kepo kalama ukwatankanya mingilo ya bakulumpe mu kipwilo mwajinga bansemi babo ebatumijile foni. Bano bakulumpe mu kipwilo besambilepo pa luno lukatazho kabiji bakebelenga kuba’mba bano bamishonale batwajijile mu mwingilo wabo inge kyakonsheka. Bakulumpe mu kipwilo basantanga bingi pa mwingilo waingilanga bano bamulume ne mukazhi kya kuba bepaine kulama bansemi babo. Bonse mu kisemi basanchijile bakulumpe mu kipwilo pa byo bebakwashishe.

12. Ñanyi bintu byafwainwa kutapo muchima kisemi kya bena Kilishitu pa kufuukula bya kulama bansemi?

¹² Mashinda onse kisemi kya bena Kilishitu o kyakonsha kufuukulapo kulaminamo bansemi, bakonsha kumona kuba’mba byo bafuukulapo bibena kunemeka jizhina ja Lesa. Kechi twafwainwa kwikala byonka byajinga bantangi ba bupopweshi ba mu moba a kwa Yesu ne. (Mat. 15:3-6) Tukeba byo tufuukulapo kunemeka Lesa ne kipwilo.—2 Ko. 6:3.

13, 14. Binembelo bimwesha byepi kuba’mba bipwilo byafwainwa kukwasha balongo ne banyenga bakikulumpe?

¹³ Kechi bonse bakonsha kukwasha baji  mu mwingilo wa kimye kyonse byonka byo kyaambiwapo kala ne. Nangwa byonkabyo, Baibolo waamba kuba’mba bipwilo byafwainwa kwibikako kukwasha bakikulumpe bakishinka. Mu kipwilo kya mu Yelusalema kyajingako mu myaka kitota kitanshi “kafwako nangwa umo wakajilwe kintu mwi abo ne.” Kechi kyajinga bino na mambo a kuba’mba bonse bajinga banonshi ne. Bamo bajinga bayanji, pano bino, baabenyenga bintu ku “bantu bonse kwesakana na mo bakajijilwe.” (Byu. 4:34, 35) Mu kuya kwa moba, mu kino kipwilo mwajinga lukatazho. Banabakazhi bamo bafwilwa kechi “bebabijilengapo kajo ka pa juba pa juba ne”. Kino kyalengejile batumwa kusala banabalume bafikilamo bafwainwe kunengezha ne kumona kuba’mba banabakazhi bafwilwa babena kwibalama bulongo ne kwibapa kajo ka pa juba pa juba. (Byu. 6:1-5) Pa Pentekosita wa mu 33 C.E., bantu bavula bafumine mu byalo bingi baikele ke bena Kilishitu baikajile mu Yelusalema pa kuba’mba bakoseshe lwitabilo lwabo. Onkao mambo, nangwa kya kuba kwabanya kajo kwajingatu kwa pa kakimye kacheche, byaubile batumwa bimwesha kuba’mba kipwilo kyakonsha kukwasha balongo ne banyenga bakajilwa.

¹⁴ Paulo wabujile Timoti kimye kyafwainwa kukwasha mwanamukazhi mwina Kilishitu wafwilwa. (1 Timo. 5:3-16) Yakoba watangijilwe na mupashi kunemba kuba’mba bena Kilishitu baji na mwingilo wa kulama baana bakishale ne banabakazhi bafwilwa, ne bonse babena kupita mu makatazho. (Yako. 1:27; 2:15-17) Mutumwa Yoano naye waambile’mba: “Yense uji na bintu bya ku mubiji bya pano pa ntanda umona mulongo wanji wakajilwa ne kumubila lusa ne, nanchi butemwe bwa Lesa buji mwi aye nyi?” (1 Yoa. 3:17) Inge kya kuba bena Kilishitu bonse baji na mwingilo wa kukwasha bakajilwa, ko kuba’mba ne bipwilo nabyo biji na uno mwingilo.

15. Ñanyi bintu byavwangwa mu kukwasha balongo ne banyenga bakikulumpe?

¹⁵ Mu byalo bimo, makafulumende akwasha bakikulumpe kupichila mu kwibapa mali a penshonyi ne mashindatu akwabo a kukwashishamo bakikulumpe. (Loma 13:6) Bino mu mapunzha amo luno lunengezho kafwamo. Onkao mambo, bakilongo ne kipwilo bo bakonsha kukwasha balongo ne banyenga bakikulumpe mu mashinda apusana pusana kwesakana na lukatazho lwabo. Inge kya kuba baana baitabila bekala kwalepa na bansemi babo, kino kyakonsha kukunza bintu  byo bafwainwa kubila bansemi babo. Baana bafwainwa kwisamba na bakulumpe mu kipwilo muji bansemi babo pa kuba’mba bonse bayuke bintu bibena kupitamo kisemi. Kya kumwenako, bakulumpe mu kipwilo bakonsha kukwasha bansemi kupichila mu kwibabula bukwasho bupana kafulumende. Kabiji bakonsha ne kumona bintu bimo baana byo bakonsha kutemwa kuyuka, nabiji makalata o babula kushinkula nangwa muchi bansemi ye babula kutoma. Inge kya kuba baana kebesambe kimye kyonse na bakulumpe mu kipwilo, bakonsha kutana mashinda a kulaminamo bansemi. Inge paji wikala pepi wafwainwa kukwasha nangwa kubulako baana bekala kwalepa na bansemi bya kuba. Kuba bino kukepeshako makatazho.

16. Bena Kilishitu bamo bakwasha byepi bakikulumpe baji mu kipwilo?

¹⁶ Na mambo a kutemwa bakikulumpe, bena Kilishitu bamo bengijisha kimye ne bulume bwabo kwibakwasha mu mashinda apusana pusana. Bebata bingi muchima bakikulumpe baji mu kipwilo. Bamo babana bya kuba na bakwabo ba mu kipwilo ne kupimpuzhanya pa kulama bakikulumpe. Nangwa kya kuba kechi bakonsha kwingila mwingilo wa kimye kyonse ne, bano balongo ne banyenga boba bingi bulongo kukwasha bano baana kutwajijila mu mwingilo wabo. Bano balongo bamwesha muchima wawama bingi! Nangwa kya kuba bebakwashe byepi ku bakwabo, baana bo baji na mwingilo wa kulama bansemi babo.

17, 18. Ñanyi bintu byakonsha kulengela mwingilo wa kulama bakikulumpe kuwama?

¹⁷ Bakikulumpe ne bonse baji na mwingilo wa kwibalama bakonsha kulengela bintu kupela inge baikala na mweno yawama. Kimye kimo muntu inge ke akome, ulefulwa bingi ne kwikala na binyenge. Onkao mambo, kikebewa kwibikako kwibanemeka ne kwibatundaika balongo ne banyenga bakikulumpe. Mwakonsha kuba byepi bino? Kupichila mu kwisambanga nabo misambo itundaikañana. Twakonsha kwibasanchilanga pa byo batwajijila kwikala bakishinka pa myaka yavula. Yehoba kechi ukalubako bintu byo bauba pa kuba’mba bamwingijile ne, ne atweba kechi tukalubamo ne.—Tangai Malakai 3:16; Bahebelu 6:10.

¹⁸ Lukatazho lwa pa juba pa juba lwakonsha kupela inge bonse baikala na lusekelo. (Sapwi. 3:1, 4) Bakikulumpe bamo kechi bakebesha bintu byavula ne. Bayuka kuba’mba bakonsha kwibata bingi muchima inge baikala na lusa. Bantu bamo bapempula bakikulumpe bamba’mba, “Na kuya namba nkatundaike bakikulumpe, pano natundaikwa bingi ne amiwa.”—Mana 15:13; 17:22.

19. Ki ka kyakonsha kukwasha bakulumpe ne banyike kuchinchika mu bimye byakatazha?

¹⁹ Tutonga bingi kimye bukote, buyanji, ne bumbulwa kulumbuluka kyo bukapwa. Bino pa kino kimye, bakalume ba Lesa bafwainwa kwikala na luketekelo lwa kulutwe lwa bintu bikekala myaka ne myaka. Kwikala na lwitabilo mu bintu butulaya Lesa kwitukwasha kuchinka mu bimye bya malwa. Na mambo a lwitabilo, kechi “tubwela munyuma ne, nangwa kya kuba mibiji yetu ibena konaika, michima ne milanguluko yetu ibena kusangulwa ke ipya pa juba pa juba.” (2 Ko. 4:16-18; Hebe. 6:18, 19) Ñanyi bintu bikwabo byakonsha kukwasha boba baji na mwingilo wa kulama bakikulumpe? Mutwe walondelapo ukamba pa mashinda akonsha kwimukwasha kwibalama bulongo.