Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Nanchi Mumona Bukoke bwa Bantu Byonka Yehoba byo Ebumona Nyi?

Nanchi Mumona Bukoke bwa Bantu Byonka Yehoba byo Ebumona Nyi?

Binungwa bya mubiji bimweka nobe byanekena, bikebewa bingi.”—1 KO. 12:22.

1, 2. Mambo ka Paulo o aumvwinanga lusa bakoka?

ATWEBA bonse tumvwa kukoka pa bimye bimo. Inge twakolwa tukankalwa kuba bintu bimo byo tukeba. Pano fwanyikizhai kuba’amba mwakolwa moba avula. Ñanyi bintu byo mwafwainwa kutemwa bakwenu kwimubila? Mu bimye bya uno mutundu tukeba bakwetu kwitubila lusa.

2 Mutumwa Paulo naye kimye kimo waumvwanga kukoka na mambo a makatazho afumanga ku bantu ne ku bajinga mu kipwilo. Kimye kimo wiumvwinenga kuba’mba kechi wafwainwa kutwajijila na kwingila mwingilo wanji ne. (2 Ko. 1:8; 7:5) Na mambo a makatazho o apichilemo, Paulo waambile’mba: “Ñanyi wakoka, ne amiwa nabula kukoka ne?” (2 Ko. 11:29) Paulo wafwanyikizhe kipwilo kya bena Kilishitu ku binungwa bya ku mubiji wa muntu. Waambile’mba abya “bimweka nobe byanekena, bikebewa bingi.” (1 Ko. 12:22) Walumbulwilenga ka pa kwamba bino? Mambo ka o twafwainwa kumonanga bakoka byonka Yehoba byo ebamona? Kabiji twakonsha kumwenamo byepi mukuba bino?

 YEHOBA BYO AMONA BANTU BAKOKA

3. Ki ka kyakonsha kwitulengela kwikala na milanguluko yatama pa balongo ne banyenga?

3 Bantu bavula mu ano moba, bakeba kujiila bakwabo makusu pa mutwe aba bamweka kukoka pa kuba’mba bekale na byo bakeba. Balanguluka amba, muntu pa kuba’mba ekale bulongo wafwainwa kwikala mwanyike kabiji wafwainwa kwikala na ngovu. Ne atweba inge twabula kujimuka twafwainwa kutendeka kulanguluka byonka bilanguluka bantu ba mu ino ntanda. Pano twafwainwa kumonanga byepi baji mu kipwilo byonka Yehoba byo ebamona?

4, 5. (a) Byaambile Paulo mu 1 Kolinda 12:21-23, bitukwasha byepi kumvwisha Yehoba byo amona bantu bakoka? (b) Tumwenamo byepi inge twakwasha bakoka?

4 Yehoba wanemeka bingi balongo ne banyenga baji mu kipwilo. Mu kitango 12, mu nkalata yo anembejile bena Kolinda, Paulo wituvululamo’mba nangwatu binungwa bya mubiji wa muntu bimweka nobe byanekena byanema bingi. (Tangai 1 Kolinda 12:12, 18, 21-23.) Bamo baitabila mu lufunjisho lwa kuba’mba bintu bilengeletu bine, bamba’mba binungwa bimo bya mubiji wa muntu kechi byanema ne. Bino, bapesa pesa pa binungwa bya mubiji, batana kuba’mba binungwa byamwekanga nobe kechi byanema ne, bingila mwingilo wanema bingi. * Bamo baambanga kuba’mba kajina kakacheche ka kukulu kechi kanema ne, luno baswa kuba’mba kalengela muntu kushikimana bulongo pa kwenda nangwa pa kwimana.

5 Paulo wafwanyikizhe balongo ne banyenga ku binungwa bya mubiji wa muntu, kulumbulula mba bonse baji mu kipwilo banema bingi. Bino Satana ukeba atweba kwimona nobe kechi twanema ne. Yehoba wanemeka bakalume banji bonse ne boba bamweka nobe kechi banema ne, mambo ‘bakebewa bingi.’ (Yoba 4:18, 19) Bino byambo bitulengela kumvwa bulongo pa mwingilo ye tuji nanji mu kipwilo, ne pa kukwatankena pamo na bantu banji. Kampe mwakonsha kuvuluka kimye kyo mwakwashishepo bakulumpe. Mwibakwashishe mu butekanye. Nanchi kino kimuletejile lusekelo nyi? Kitusangajika bingi inge twakwasha bakwetu, kwibatekenya ne kutemwa balongo ne banyenga yetu. Kabiji tukakoma mu bintu byonse. (Efi. 4:15, 16) Yehoba ukeba kuba’mba tunemekenga balongo ne banyenga nangwa kya kuba bamweka nobe banekena.

6. Paulo waingijishe byepi kyambo kya ‘kubula kukosa’ ne “kukosa” pa bimye bimo?

6 Paulo waambile pa “kubula kukosa” kwa bena Kilishitu bamo bajinga mu kipwilo. Mambo bakajimbuluzhi byo byo bamonanga bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi. Pano bino, Paulo kechi walumbulwilenga amba bena Kilishitu bamo bakila bakwabo ne. Mambo ne aye mwine kimye kimo waambile amba kechi wakosa ne. (1 Ko. 1:26, 27; 2:3) Paulo byo ambilenga pa ‘kukosa’ kechi walumbulwilenga amba bena Kilishitu bamo bakila bakwabo ne. (Loma 15:1) Bino waambile amba bena Kilishitu bayuka bintu byavula, bafwainwa kutekenya bakwabo babula kuyukisha bukine.

NANCHI TWAFWAINWA KWALULA MILANGULUKO YETU NYI?

7. Mambo ka o kyakatezha kukwasha bantu?

7 Yehoba ukwasha ‘bayanji.’ Inge ne atweba ke tube bino, kimuletela bingi lusekelo. (Sala. 41:1; Efi. 5:1) Pano bino, kuba bino kechi kwapela ne. Mambo ka? Mambo kimye kimo twikala na milanguluko yatama ku bantu babena kukeba bukwasho. Kampe kechi twayuka byo twafwainwa kwamba ne, kabiji kimye kimo tumvwa bumvu ne kuleka kukwasha muntu  ubena kukebewa bukwasho. Akimonai kyamwekejile nyenga wa jizhina ja Cynthia. * Wakebelenga ku mukwasha kimye kyo bamukaine ku bamwatawanji. Waambile’mba: “Inge balongo ne banyenga kebabule kupwanañana nobe nangwa kebabule kuba bintu byafwainwa kuba mulunda nobe, kikola bingi ku muchima. Inge tubena kupita mu makatazho, tukeba bingi bakwetu kwituta muchima.” Ne Mfumu Davida naye waumvwine kutama ku muchima kimye balunda nanji kyo babujile kumuta muchima.—Sala. 31:12.

8. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kwikala na lusa?

8 Ki ka kyakonsha kwitukwasha kuyuka bibena kupitamo balongo ne banyenga pa kuba’mba twibakwashe? Twafwainwa kuvulukanga’mba balongo ne banyenga babena kuyanda na mambo a misongo, kwikala na ba mu kisemi babula kwitabila nangwa kampe baji bingi na bijikila. Ne atweba bino bintu inge bitumwekela, tukakebanga bantu kwitubila lusa. Bena Isalela byo bajinga mu Ijipita, bajinga bayanji kabiji kechi bakosele ne. Saka bakyangye kutwela mu Ntanda ya Mulaye, bebavulwilemo amba “kechi mukakoseshe michima yenu” ku balongo benu bayanji ne. Yehoba wakebelenga’mba bakanemekenga bayanji ne kwibakwasha.—Mpitu. 15:7, 11; Levi 25:35-38.

9. Ñanyi kintu kyanema kyo twafwainwa kuba pa kukwasha balongo ne banyenga baji mu lukatazho? Lumbululai.

9 Kechi twafwainwa kupelawizhanga kupamo mambo balongo ne banyenga pa makatazho o babena kupitamo ne, nangwa kulangulukanga amba twanema kwibakila ne. Pano bino, twafwainwa kwibatundaikanga inge bakoka. (Yoba 33:6, 7; Mat. 7:1) Twambe kuba’mba muntu bamupunka ku kapulututu. Inge kya kuba bamutwala ku kipatela, nanchi dokotala wakonsha kutatula ku mwipuzha byo kyajinga pa kuba’mba atanwe mu ano mapuso nyi? Ine, upelawizha kumupa muchi ubena kukebewa. Kyo kimotu, inge mulongo nangwa nyenga wakoka ku mupashi twafwainwa ku mukwasha bukiji bukiji pa kuba’mba akose.—Tangai 1 Tesalonika 5:14.

10. Aba bamweka nobe bakoka ku mupashi bekala byepi “banonshi mu lwitabilo”?

10 Balongo ne banyenga bamo bamweka nobe bakoka ku mupashi, pano bino inge twalanguluka pa bwikalo bwabo tukamona kuba’mba kechi bakoka ne. Fwanyikizhai byo kyakonsha kwikala inge nyenga ubena kupita mu makatazho na mambo a kuba’mba mwatawanji kechi wingijila Yehoba ne. Bamo bakonsha kumweka kukonyangala ne kukoka. Nanchi kwibikako kwabo kechi kumwesha lwitabilo ne kukosa ne nyi? Inge mwamona nsemi wa mukazhi wabula mulume kimye kyonse mu kupwila na baana banji, nanchi kechi mumvwa bulongo pa kumona lwitabilo lwanji ne kwibikako kwanji ne nyi? Ibyepi ku bakyanyike batwajijila kwikala bakishinka nangwa kya kuba bapita mu meseko ku sukulu? Kulanguluka pa bintu byonse bibena kupitamo balongo ne banyenga ba bena kwingijila Yehoba, kitukwasha kumona kuba’mba aba bamweka nobe bakoka, “banonshi mu lwitabilo” byonkatu byo kyakonsha kwikala inge kechi tuji mu makatazho ne.—Yako. 2:5.

MONAINGA BAKOKA BYONKA YEHOBA BYO EBAMONA

11, 12. (a) Twakonsha kumonanga byepi bena kilishitu inge balubankanya? (b) Tufunjilako ka ku byaubile Yehoba kimye Alona kyo alubankenye?

11 Twakonsha kumonanga byepi byubilo bya balongo betu byonkatu Yehoba byo amona bakalume banji inge balubankanya? Mashimikila a mu Baibolo asakwitukwasha kuyuka Yehoba byo amona bakalume banji. (Tangai Salamo 130:3.) Umvwe kya kuba mwajinga ne Mosesa kimye Alona kyo alengele mwana ñombe wa ngolode, inge mwaubile byepi byo atendekele  kwikangaizha? (Lupu. 32:21-24) Nangwa inge mwaubile byepi kimye Alona ne Milyama kyo batendekele kumunena Mosesa byo asongwele mwanamukazhi wa ku kyalo kingi? (Bala. 12:1, 2) Kabiji inge mwaubile byepi Alona ne Mosesa byo bakankelwe kukokela Yehoba byo ebapele mema mu jishinda jakukumya ku Meliba?—Bala. 20:10-13.

12 Yehoba wafwainwe kukambula Alona ponkapotu pa byo aubile. Bino wamwene kuba’mba Alona ke muntu waoloka. Kyamwesheshetu patoka kuba’mba, bantu bo bamulengejile Alona kuba kintu kyatama. Bino Alona waswile kuba’mba walengele mambo kabiji waumvwijile Yehoba byo amolweleko. (Lupu. 32:26; Bala. 12:11; 20:23-27) Yehoba watajilenga pa bukishinka bwa kwa Alona ne muchima wanji wa kulapila. Pa kupitapo myaka, Alona ne bamu kisemi kyanji bebavulukile kuba’mba bajinga bakishinka kwi Yehoba.—Sala. 115:10-12; 135:19, 20.

13. Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba tuyuke byo twakonsha kukwasha bantu?

13 Twafwainwa kulangulukanga pa kintu kyalengela muntu kukoka byonka byuba Yehoba. (1 Sam. 16:7) Tuba byepi inge wa kyanyike kabule kusala bulongo bya kisangajimbwe, nangwa inge ke obe bintu mu jishinda jatama? Kechi twafwainwa kumwendeleka ne. Twafwainwa kulangulukanga byo twafwainwa ku mukwasha pa kuba’mba akome mu maana. Onkao mambo, twafwainwa kumonapo mashinda a kukwashishamo bantu. Kuba bino, kuketulengela kumvwisha mwatala butemwe.

14, 15. (a) Yehoba waumvwine byepi kimye Elaija kyo aumvwine moyo? (b) Twakonsha kufunjilako ka ku kyamwekejile Elaija?

14 Yehoba umvwa byepi inge bantu banji baikala na binyenge? Akimonai byo akwashishe kalume wanji wajinga na kijikila. Elaija wajinga ngauzhi wa Yehoba waipaile bangauzhi 450 ba kwa Baela. Byo ayukile kuba’mba  Mfumu wa mukazhi aye Yezebeli ubena kukeba ku mwipaya, Elaija wanyemene. Byo aendele museke walepa pajinga makilomita 150, wayile ku Belesheba mungye mwine. Byo akokele na mambo a kwenda mu mute wazonga, uno ngauzhi waikele munshi ya kichi ne kulomba’mba “Pano mfwe.”—1 Mfu. 18:19; 19:1-4.

Yehoba wamwene kupelelwa kwa kwa Elaija kabiji wamutumijile malaika na ku mukwasha (Monai mafuka 1415)

15 Yehoba waumvwine byepi byo amwene kalume wanji wa kishinka byo aakaminwe ne kukakilwa? Nanchi wamukaine Elaija nyi? Ine! Yehoba wamwene kupelelwa kwa kwa Elaija, kabiji watumine malaika na kumukwasha. Pa bimye bibiji, malaika wamutundaikile Elaija kuja pa kuba’mba ekale na bulume mambo ‘lwendo lwabaile.’ (Tangai 1 Bamfumu 19:5-8.) Saka akyangye kumubula bya kuba, Yehoba wamutelekele ngauzhi wanji ne kumukwasha.

16, 17. Twakonsha kukwasha byepi balongo ne banyenga byonka Yehoba byo akwashishe Elaija?

16 Twakonsha kukwasha byepi balongo ne banyenga byonka Yehoba byo akwashishe Elaija? Kechi twafwainwa kupelawizha kwibabulanga bya kuba ne. (Mana 18:13) Kyawama bingi patanshi kwibamwesha kuba’mba twibata muchima inge ke balanguluke kuba’mba ‘kechi bashiñama ne’ na mambo a makatazho. (1 Ko. 12:23) Inge ketube bino, tuyuka byo bakajilwa ne byo twafwainwa kwibakwasha.

17 Akivulukai ba Cynthia bo twakwambapo kala, bobakaine ku bamwatawabo ne kwibasha na bana babiji. Nga bena Kilishitu bakwabo mu kipwilo bebakwashishe byepi? Baambile’mba: “Byo natumijile balongo foni ne kwibabula byamweka, papichiletu ka kimye kacheche baishile ku nzubo. Baumvwine bingi bulanda kya kuba bajijile ne kujila. Kechi betushile bunke pa moba asatu ne. Twakankelwenga ne kuja na mambo a bijikila ne binyenge byo twajinga nabyo. Balongo betusendele ku nzubo yabo na kwitulama.” Kino kyamwekele, kituvululamo byaamba Baibolo mu buku wa Yakoba kuba’mba: “Umvwe mulongo nangwa nyenga ufwabyo bivwalo ne kajo ka kuja jo jo juba, “nanchi ukamwenamo ka, umvwe umo mwi anweba wamwambila amba: “Yanga mu mutende, ukakebe bivwalo ne kajo,” kwa kubula kumupapo bintu bya ku mubiji byo akajilwa? Onkao mambo, lwitabilo lwabula mingilo lwafwa.” (Yako. 2:15-17) Balongo bakwashishe ba Cynthia ne baana babo pa kimye kyafwainwa. Byo papichile bañondo batanu na umo, ba Cynthia ne baana babo batendekele bupainiya bwa kukwasha.—2 Ko. 12:10.

BYAWAMA BIFUMAMO

18, 19. (a) Twakonsha kukwasha byepi bantu bakoka ku mupashi? (b) Ba ñanyi bamwenamo inge twakwasha bakoka ku mupashi?

18 Papita kimye kyabaya bingi pa kuba’mba muntu wakolelwe kikola kikatampe akose bulongo. Kyo kimotu, ne mwina Kilishitu wakoka na mambo a makatazho nangwa mesekotu akwabo, naye papita kimye pa kuba’mba bulunda bwanji na Lesa bukose. Kya kine kuba’mba muntu mwine wafwainwa kukosesha lwitabilo lwanji inge ke ekale na lufunjisho lwa pa bunke, kulomba kimye kyonse, ne kwingilako mingilo ikwabo ya bwina Kilishitu. Twafwainwa kumutekenya kimye kyo abena kwibikako kukosesha bulunda bwanji na Lesa. Onkao mambo, twafwainwa kutwajijila ku mutemwa ne kumukwasha kuyuka kuba’mba wanema bingi mu kipwilo kya bwina Kilishitu.—2 Ko. 8:8.

19 Kukwasha bakwetu kwituletela bingi lusekelo lufuma mu kupana. Kabiji tuyuka ne byo twafwainwa kumweshanga lusa ne kutekanya. Pano bino, kechi atwebatu twakonsha kumwenamo mu kuba bino ne, bonse mu kipwilo bakamwenamo. Kino kikalengela kukwatankana ne kwitemwa bingi. Inge ketube bino, tukanemeka bantu bonse byonka Yehoba byo ebanemeka. Atweba bonse, twafwainwa kutundaikanga ne kukwasha “boba babula kukosa.”—Byu. 20:35.

^ par. 4 Mu buku wa kuba’mba The Descent of Man, ba Charles Darwin baambile pa binungwa bimo bya ku mubiji amba kechi biji na nkito ne. Kabiji mwanamulume umo mobaingijilanga waambile amba, kuji tubinungwa twavula mu mubiji wa muntu twabula kunema, nabiji appendix ne thymus.

^ par. 7 Jizhina japimpulwa.