Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

“Yenu Batumonyi Bami”

“Yenu Batumonyi Bami”

“Yehoba waamba’mba: ‘Anweba bantu bami yenu batumonyi bami’”—ISA. 43:10.

1, 2. (a) Kilumbulula ka kwikala kamonyi, kabiji mapepala a byambo akankalwa kubuula bantu ñanyi bintu? (b) Mambo ka Yehoba o abujila kuketekela mu byambo bya mu mapepala ne bya pa mwela?

KWIKALA kamonyi kilumbulula ka? Kipongo kimo kya byambo kyalumbulula’mba: Kamonyi “Ke muntu upana sawakya pa bintu byo amona ne kuyuka.” Mu South Africa mu muzhi wa Pietermaritzburg mo mo banemba pepala wa byambo utelwa’mba, Kamonyi (The Witness). Papita myaka 160 po batatwijile kunemba uno pepala wa byambo. Jino jizhina jafwainwa bingi, mambo mwingilo wa uno pepala wa byambo ke wa kupana sawakya wa kine pa bintu bibena kumweka mu kyalo. Watendekele kunemba uno pepala waambile’mba, mu uno pepala tukanembanga “bintu bya kine bimweka kechi bya bubela ne.”

2 Kyatamakotu ke kya kuba’mba banembeshi ba byambo, kechi kimye kyonse kyo baamba bintu bya kine ne. Kechi baamba bya kine pe Lesa ne pa byo auba ne. Bino Lesa wa bulume bonse waambijile ngauzhi Ezikyo amba: “Kepo ba mu mikoka ya bantu bakayuka’mba amiwa yami Yehoba.” (Ezi. 39:7) Kalama Mwine wa bilengwa byonse kechi waketekela mu byambo bya pa mwela ne mu mapepala a byambo ne. Uji na Bakamonyi 8 milyonyi babuula bantu ba mu bisaka byonse pe aye ne pa byo aubile mu moba a kunyuma ne byo abena kuba na bantu mu ano moba. Kabiji ino nzhita ya Bakamonyi banji, babuula bantu pa milaye ya  Lesa yo akobila bantu kulutwe. Kwingilako uno mwingilo wa bukamonyi, kumwesha’mba tubena kwikela mwayila jizhina Lesa jo etupa, byonka byo kyanembwa mu Isaya 43:10 amba: “Yehoba waamba’mba: ‘Anweba bantu bami yenu batumonyi bami, kabiji mwi bami ba mwingilo bo nasalulula.’”

3, 4. (a) Mu ñanyi mwaka Bafundanga Baibolo mo batendekele kutelwa’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba, kabiji baumvwine byepi pa jino jizhina? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?

3 Twatokwa bingi kutelwa pa jizhina ja Yehoba, mambo aye ye “Mfumu wa myaka,” waamba’mba: “Jino jo jizhina jami ja pee, kino kyo kya kumvulukilako myaka ne myaka”! (1 Timo. 1:17; Lupu. 3:15; Esakanyaiko Musapwishi 2:16.) Bafundanga Baibolo batendekele kutelwa’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba mu mwaka wa 1931. Bavula banembele makalata a kusanta pa luno lupimpu. Kipwilo kimo mu Canada kyanembele’mba, jino jizhina jibalengejile kutwajijila na kuba bintu bileta lukumo ku jizhina ja Yehoba.

4 Mwakonsha kumwesha byepi amba mubena kusanta pa kutelwa pa jizhina ja Lesa? Nanchi mwakonsha kulumbulula ene mambo o tutelelwa’mba twi Bakamonyi banji, byonka byo tutanga mu buku wa Isaya nyi?

BAKAMONYI BA LESA MU MOBA AKALA

5, 6. (a) Mu ñanyi jishinda bena Isalela mo baikejile bakamonyi ba kwa Yehoba? (b) Ñanyi bintu bikwabo bansemi bena Isalela byo bebakambizhe kuba, kabiji bansemi lelo jino bakonsha kufunjilako ka?

5 Mu moba ajingako Isaya, mwina Isalela yense wajinga “kamonyi” wa kwa Yehoba. Kabiji ba mukoka yense wa bena Isalela bajinga ba “mwingilo” ba Lesa. (Isa. 43:10) Bansemi bena Isalela bajinga bakamonyi, mambo bafunjishanga baana babo bintu Lesa byo aubijile bashakulu babo. Byo ebakambizhizhe kuvuluka Kijiilo kya Lupitailo, wibambijile’mba: “Bana benu byo bakemwipuzha’mba: Nanchi kino kijilo mwikitwala mu ka? Mukebabule’mba: Kyo  kitapisho kya lupitailo lwa Yehoba, lo apitaijile mazubo a bena Isalela monka mu Ijipita, byo aipayile bena Ijipita ne kupokolola mazubo etu.” (Lupu. 12:26, 27) Kyamweka bano bansemi balumbulwijile baana babo kuba’mba Mosesa byo ayile na kwambila ntangi wa bena Ijipita kuba’mba aswishe bena Isalela kuya na kumupopwela Yehoba mu kiselebwa, Felo waambile’mba: “Yehoba ye ñanyi kya kuba’mba ñumvwe jiwi janji ne kukasulula bena Isalela?” (Lupu. 5:2) Bansemi babujile baana babo Yehoba byo akumbwile buno bwipuzho ne byo aletele binkunka jikumi mu Ijipita ne byo apulwishe bena Isalela ku nzhita ya bena Ijipita pa Kalunga Kachila. Bena Isalela bashiinwe kuba’mba Yehoba ke Lesa wa kine ne kuba’mba Ufikizha byo alaya.

6 Bena Isalela basantanga pa kutelwa pa jizhina ja Yehoba. Kino kibalengelanga kwamba bintu byawama ku baana babo ne ku benyi baikele bazha babo. Onkao mambo, bena Isalela bebatundaikile kufunjisha baana babo kulondela mashinda azhila a Lesa. Yehoba waambile’mba: “Mukekalenga bazhila; mambo amiwa Yehoba Lesa wenu ne wazhila.” (Levi 19:2; Mpitu. 6:6, 7) Abino byo byafwainwa kubanga bansemi bena Kilishitu lelo jino, bafwainwa kufunjishanga baana kwikala bazhila mu bintu byonse ne kwibakwasha kunemekanga jizhina jazhila ja Lesa!—Tangai Byambo bya Mana 1:8; Efisesa 6:4.

Kufunjisha baana pa jizhina ja Yehoba, kuleta bingi munema ku jizhina janji (Monai mafuka 5, 6)

7. (a) Bena Isalela inge bakokela Yehoba, bisaka bikwabo bibazhokolokele byaubanga byepi? (b) Ñanyi mwingilo uji na bantu bonse batelwa pa jizhina ja Lesa?

7 Bena Isalela ba kishinka, Lesa wibapeshanga. Kino kyalengelanga mikoka ibazhokolokele kumona kuba’mba Lesa ubena kwibazhikijila. Wibambijile’mba: “Bantu ba mu mitundu yonse iji pano pa ntanda bakamona’mba mwatelwa na jizhina ja Yehoba; ne kwimuchina bakemuchina.” (Mpitu. 28:10) Nangwa byonkabyo, mashimikila amwesha’mba bena Isalela kechi batwajijile kwikala ba kishinka ne. Javula balekanga kupopwela Lesa ne kutendeka kupopwela bilubi byalenganga bantu. Bapopwejilenga bilubi, byajinga balesa ba bena Kenana, kabiji kino kibalengejile kukanama ne kutendeka kupana baana babo kwikala milambo ne kuyanjisha bayanji. Luno ke lufunjisho lwanema kwi atweba. Twafwainwa kwikala bazhila mu bintu byonse, mambo twimenako Yehoba Lesa Wazhijisha!

“UMVWAI, AMIWA MBENAKUBA KINTU KIPYA”

8. Ñanyi mwingilo Isaya ye bamupele kwi Yehoba, kabiji Isaya waubilepo byepi?

8 Kupichila mwi Isaya, Yehoba wabuujile bena Isalela amba ukonauna muzhi wa Yelusalema ne kuswisha bantu banji kwibatwala mu buzha. (Isa. 43:19) Bitango bitanshi bitanu na kimo mu buku wa Isaya byaamba pa lujimuno ne bya malwa byaishilenga pa muzhi wa Yelusalema ne mizhi yamuzhokolokele. Yehoba umona mu michima ya bantu, waambijile Isaya kutwajijila na kujimunako bantu nangwa kya kuba kechi bateleko muchima ku byo ebabujilenga ne. Isaya kya mushinkile bingi bulaka kabiji wakebelenga kuyuka kimye kikapitapo, bantu ba kwa Lesa kyo bakatwajijila na kuba bintu byatama. Lesa wamukumbwile’mba: “Poso mizhi ikekale ke yabula bekalamo, ne mazubo akekale ke mwabula bantu, ne kyalo kikekale ke kyatutu.”—Tangai Isaya 6:8-11.

9. (a) Bungauzhi bwa kwa Isaya bwaamba pa Yelusalema, bwafikile kimye ka? (b) Ñanyi lujimuno lo twafwainwa kumvwinanga mu ano moba?

9 Isaya bamupele uno mwingilo mu mwaka wapeleleko mu bukalama bwa Mfumu Uziya mu 778 B.C.E. Watwajijile kwingila mwingilo wanji wa bungauzhi myaka 46 kufika mu 732 B.C.E., mu bukalama bwa Mfumu Hezekiya. Ko kuba’mba papichile myaka 125 Yelusalema saka bakyangye  kumonauna mu 607 B.C.E. Bantu ba Lesa bebabujile bintu bikamwekela mukoka wabo kulutwe. Ne lelo jino, Yehoba wabuula bantu banji bintu bikamweka kulutwe. Pa myaka 135 yapitapo, Kyamba kya Usopa kibena kubuula bantu kuba’mba katatakatu bukalama bwatama bwa kwa Satana bukapwe, kepo pakapingakena bukalama bwa kwa Kilishitu bukalama ino ntanda yonse.—Lum. 20:1-3, 6.

10, 11. Bena Isalela byo bajinga mu Babilona, ñanyi bungauzhi bwa ambile Isaya bwafikile bo bemwenejile?

10 Bayudea bakokejile Yehoba bapulukile kimye bena Babilona kyo baonawine muzhi wa Yelusalema ne kutwala bantu mu buzha ku Babilona. (Yele. 27:11, 12) Byo papichile myaka 70, bantu ba Lesa bemwenejile bene kufika kwa buno bungauzhi bwa kukumya bwa kuba’mba: “Aye Yehoba, Mukuzhi wenu, yenkaye Wazhila wa Isalela, waamba’mba: Na mambo a anweba amiwa nkatuma nzhita ku Babilona kabiji nkeitaya panshi mipingo yonse.’”—Isa. 43:14.

11 Yehoba wafikizhe buno bungauzhi bwanji mu jishinda ja kukumya. Juba jimo bufuku mu ñondo wa October mu 539 B.C.E., mfumu wa Babilona ne babinemanga banji bajinga na kijiilo kya kunemeka balesa babo. Kabiji batomejilenga ku makapu o baibile mu nzubo ya Yehoba. Abwa bonka bufuku, Mfumu Kilusa ne nzhita yanji balukukile bena Babilona. Baonawine muzhi ne Bufumu bwa bena Babilona. Byo papichile mwaka umo, Kilusa wakambizhe Bayudea kubwela ku Yelusalema na kushimukulula nzubo ya Lesa. Kabiji byo babwelelenga Yehoba wibazhikijile. Bino byonse byamwekele, byafikizhenga bungauzhi bwaambile Isaya. Bantu ba Lesa byo bamwene Yelusalema bamushimika jikwabo, bashiinwe kuba’mba Yehoba ke Lesa wa kine ne kuyuka’mba ufikizha byonse byo alaya. Lesa wibechile’mba “bantu bo nalengele kuba’mba bakantakaikenga.” Isa. 43:21; 44:26-28.

12, 13. (a) Ki ka kyamwekele bena Isalela byo babwelele na kushimika nzubo ya Lesa? (b) “Mikooko ikwabo” itundaika byepi “bena Isalela ba Lesa,” kabiji baji na ñanyi luketekelo?

12 Bena Isalela bavula byo babwelele na kushimika nzubo ya Lesa, bantu ba mu bisaka bikwabo benungile ku Bayudea bapopweshi ba kine ba Yehoba. (Eze. 2:58, 64, 65; Esh. 8:17) Lelo jino, “jibumba jikatampe” ja kwa Yesu ne “mikooko ikwabo” batundaika bena Kilishitu bashingwa, ko kuba’mba “bena Isalela ba Lesa.” (Lum. 7:9, 10; Yoa. 10:16; Nga. 6:16) Jibumba jikatampe najo jitelwa pa jizhina ja Lesa kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba.

13 Mu ntanda ipya, ba mu jibumba jikatampe bakekala na mwingilo wawama bingi.  Bakabuulanga boba bakasangulwa byo kyaumvwanyikanga pa kutelwa’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba mu moba a kupelako mu ntanda ya kwa Satana. Pa kuba’mba tukengileko uno mwingilo kulutwe, twafwainwa kwibikako kwikala bazhila. Bino nangwa twibikako kulondela mashinda awama a Yehoba, bimye bimo tuba bilubo. Onkao mambo, twafwainwa kulombanga Yehoba kimye kyonse kwitulekelako mambo. Umvwe twatwajijila kwikala bazhila, tumwesha kuba’mba tubena kumusanchila Yehoba pa kwituswisha kumwimenako.—Tangai 1 Yoano 1:8, 9.

JIZHINA JA LESA JILUMBULULA KA?

14. Jizhina ja Yehoba jilumbulula ka?

14 Pa kuba’mba tumvwishe buneme bwa kutelwa pa jizhina ja Lesa, kyawama bingi kulanguluka pa jino jizhina byo jilumbulula. Jizhina ja “Yehoba” jafuma ku kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba ‘kwikala’ kabiji jimwesha ne byo oba bintu. Onkao mambo Jizhina ja Yehoba jilumbulula’mba ‘Wikela Monka mo Afuukwila.’ Yehoba witumba jino jizhina, mambo jitukwasha kumvwisha byo aji. Mambo ye Mulenga wa bintu byonse. Kabiji inge Yehoba waamba’mba ukoba kintu, kafwako nangwa umo wakonsha kumukanya kwikyuba ne, nangwatu Satana kechi wakonsha kumukanya ne.

15. Ñanyi kintu kyo twakonsha kufunjilako ku jizhina ja Yehoba kwesakana na byo ambijile Mosesa? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba: “ Jizhina ja Yehoba byo Jilumbulula.”)

15 Mosesa byo bamutumine kuya na kufumya bantu ba Lesa mu Ijipita, Yehoba wamulumbulwijile jizhina janji mo jatala. Waambijile Mosesa amba: “Nkekala Monka mo Nkafuukwila Kwikala.” Kabiji wanungilepo’mba: “Bino byo byo ukabuula bena Isalela amba ‘Nkekala, ye wantuma kwi anweba.”’” (Lupu. 3:14, NW) Yehoba kimye kyonse wikela mo akebela pa kuba’mba afikizhe byo afuukula. Bena Isalela byo bajinga mu buzha, Lesa wamwesheshe kuba’mba wajinga Mupokolweshi kabiji Wibazhikijilenga ne Kwibatangijila, kabiji wajinga Mpanyi wabo wibapelenga bintu bya ku mubiji ne bya ku mupashi.

BYO TUMWESHA’MBA TUBENA KUSANTA

16, 17. (a) Twakonsha kumwesha byepi amba tubena kusanta pa kutelwa pa jizhina ja Lesa? (b) Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

16 Mu ano moba, Yehoba watwajijila kubila bintu monka mwayila jizhina janji kupichila mu kwitupa kajo ka ku mupashi ne bintu byo tukeba mu bwikalo. Bino jizhina ja Lesa kechi jilumbululatu byo akeba kuba ne. Kimye kimo wakonsha kwingijisha bilengwa byanji kufikizha byo afuukula. Ubena kwingisha bakamonyi kwingila mwingilo waji. Kulanguluka pa bino kwitutundaika kutwajijila kwikela mwayila jizhina janji. Ba Kåre baji na myaka 84 bekala mu kyalo kya Norway, baingila na mukoyo pa myaka 70, baambile’mba: “Kyawama bingi kwingijila Yehoba, Mfumu wa myaka ne myaka, ne kwikala umo pa bantu batelwa pa jizhina janji jazhila. Kabiji kyawama bingi kutwajijila na kulumbulwila bantu bukine bwa mu Baibolo ne kumona byo bomvwa bulongo pa kufunda bukine. Ñumvwa bingi bulongo inge nafunjisha bantu pa buneme bwa bukuzhi bwa kwa Kilishitu ne byo bakonsha kwikala na bumi bwa myaka ne myaka mu ntanda ya mutende kabiji ya bololoke na mambo a bukuzhi.”

17 Mu mapunzha amo mwaya ntanda, kyakatazha bingi kutana bantu bakeba kufunda pe Lesa. Nangwa byonkabyo, byonka biji ba Kåre, tumvwa bingi bulongo inge twatana muntu ukeba kufunda pa jizhina ja Yehoba. Pano twakonsha kwikala byepi Bakamonyi ba kwa Yehoba kabiji pa kimye kimo ne kwikala bakamonyi ba kwa Yesu? Tukesamba pa buno bwipuzho mu mutwe walondelapo.