1. Mwayilatu kisemwa, ñanyi kintu bantu kyo bakeba, kabiji ñanyi wakonsha kwibobila byo bakeba?

MWAYILATU kisemwa, atweba bantu tukeba bingi kufwenya kwipi na muntu witutemwa. Bantu betemwa, “bobila bintu pamo, kabiji beyuka bulongo.” Tumvwa bingi bulongo inge tuji na ba mu kisemi ne balunda netu betutemwa, betunemeka ne kwituyuka bulongo byo tuji. Nangwa byonkabyo, muntu ye twafwainwa kwikala na bulunda bwawama nanji ke Mulenga wetu Mukatampe.—Sapwi. 12:1.

2. Yehoba witulaya ka, kabiji mambo ka bantu bavula o babujila kuketekela bino byambo?

² Yehoba mu Mambo anji witutundaika ‘kufwenya kwipi’ ne aye, kabiji witulaya’mba, ‘ukafwenya kwipi’ ne atweba. (Yako. 4:8) Kino kitutundaika bingi! Nangwa byonkabyo, bantu bavula balanguluka’mba kechi bakonsha kufwenya kwipi ne Lesa ne. Balanguluka’mba kechi bafikilamo kufwenya kwipi ne aye ne. Nanchi twakonsha kufwenya kwipi ne Yehoba nyi?

3. Ñanyi kishinka kyo twafwainwa kuyuka pe Yehoba?

³ Kishinka ke kya kuba’mba Yehoba “kechi uji kwalepa” na boba bamukeba ne, kabiji twakonsha ne kumuyuka. (Tangai Byubilo 17:26, 27; Salamo 145:18.) Lesa ukeba bantu bonse bambulwa kulumbuluka  kufwenya kwipi ne aye, kabiji waswila jimo kwibatambwila kuba’mba bekale balunda nanji. (Isa. 41:8; 55:6) Na mambo a bintu byo apichilemo, nyimbi wa masalamo washiinwe ne kunemba pe Yehoba amba: “Anweba mumvwa milombelo, kwi anweba ko bakeya bantu bonse. Ye mwine wa lusekelo ye mwasalulula, ne kumufikizha ko muji.” (Sala. 65:2, 4) Jishimikila ja mu Baibolo jaamba pa mfumu wa bena Yuda aye Asa, jitukwasha kuyuka byo twakonsha kufwenya kwipi ne Yehoba, ne aye byo akonsha kufwenya kwi ne atweba. *

4. Mfumu Asa waubilepo byepi pa bintu byaubilenga bena Yuda?

⁴ Mfumu Asa wateleko bingi muchima ku mpopwela ya kine. Byo kiji kuba’mba wajinga Mfumu, Asa wapangilemo mu bufumu bwanji baubanga bupite ne bapopwelanga bankishi. (1 Mfu. 15:9-13) Na mambo a kuba’mba wakookejile Yehoba ne kufwenya kwipi nanji, Asa wabujile bantu amba: “Mukebeshai Yehoba, Lesa wa bashakulu benu, ne kulama mizhilo yanji ne mikambizho yanji.” Baikele mutende pa myaka itanshi jikumi ya bukalama bwa kwa Asa, mambo Yehoba wibapesheshe. Asa wayukile’mba uno mutende wafuma kwi Yehoba. Waambijile bantu amba: “Kyalo kikiji kyetu mambo twamukeba Yehoba Lesa wetu; twamukeba ne aye witupa mutende konse konse.” (2 Moba 14:1-7) Twayai tumone kyalondejilepo.

5. Asa wamwesheshe byepi kuba’mba waketekela mwi Lesa, kabiji mwafumine ñanyi bintu?

⁵ Akifwanyikizhai kuba’mba yenu mfumu Asa. Zela mwina Etiopya waiya na banabalume 1,000,000 ne makalaki 300 na kutula bulemo bena Yuda. (2 Moba 14:8-10) Anweba mujitu na Bashilikale 580,000 batwelamo jibiji mu bashilikale ba bena Etiopya. Inge mwaumvwine byepi pa kumona ino nzhita? Abya inge mwatendekele kwiipuzha amba mambo ka Lesa kyo abujila kukanya bano bantu kwitulukuka nyi? Nanchi inge mwaketekejile mu maana enu nyi? Byaubile Asa byamwesheshe kuba’mba waketekejile mwi Yehoba kabiji wajinga na bulunda bwakosa ne Lesa. Wasashijile Yehoba kumukwasha ne kumujijila’mba: “Tukwashai, anweba Yehoba Lesa wetu, mambo twimuketekela anweba yenka, kabiji mo mu jizhina jenu mo twalupukila na kulwisha jino jibumba. Anweba Yehoba yenu Lesa wetu, mambo twimuketekela anweba yenka, kabiji mo mu jizhina jenu mo twalupukila na kulwisha jino jibumba. Anweba Yehoba yenu Lesa wetu. Kechi muleke bantu bemushinde ne.” Yehoba wakumbwile byepi lulombelo lwalombele Asa? “Yehoba wibashinjile bena Etiopya.” Kafwako nangwa mulwanyi umo wapulukile mu ino nkondo!—2 Moba 14:11-13.

6. Ñanyi bintu byo twafwainwa kufunjilako kwi Asa?

⁶ Ñanyi bintu kyalengejile Asa kuketekela kuba’mba Lesa ukatangijila ne kuzhikijila bantu banji? Baibolo waamba’mba: “Asa waubilenga byawama ku meso a Yehoba” ne kuba’mba “muchima wa Asa walumbulukiletu kwi Yehoba mu moba anji onse.” (1 Mfu. 15:11, 14) Ne atweba twafwainwa kwingijilanga Lesa na muchima wetu yense. Kuba bino kwanema bingi pa kuba’mba tutwajijile kufwenya kwipi ne aye luno ne mu kimye kya kulutwe. Tumusanchila bingi Yehoba pa kwitukokela kwi aye ne byo etukwasha kutwajijila na kukosesha bulunda bwetu ne aye. Akitwayai twisambepo pa mashinda abiji Lesa mo obila bino.

7. (a) Ñanyi bintu byauba Yehoba bitulengela kufwenya kwipi ne aye? (b) Ñanyi jishinda jimo jakilamo kunema Lesa jo etufwenyesheshamo kwipi ne aye?

⁷ Butemwe bwa Yehoba bwamwekejile mu byo alengele bulongo ino ntanda mwikala bantu. Kabiji watwajijila kumwesha butemwe  bwanji kwi atweba kupichila mu kwitupa bintu byawama bya mu bwikalo bwetu. (Byu. 17:28; Lum. 4:11) Kyakilamo kunema ke kya kuba’mba, Yehoba witupa bya kwitukwasha kukosesha bulunda bwetu ne aye. (Luka 12:42) Kabiji witubula ne kuba’mba witumvwa pa muntu pa muntu inge twa mulomba. (1 Yoa. 5:14) Nangwa byonkabyo, jishinda jimo Lesa mo etufwenyesha kwipi ne aye, ne atweba byo tufwenya kwipi ne aye, ke kupichila mu butemwe bo etumwesha pa kwitupa bukuzhi. (Tangai 1 Yoano 4:9, 10, 19.) Yehoba wapaine “Mwananji yenkawa umotu” pano pa ntanda pa kuba’mba etupokolole ku bundengamambo ne lufu.—Yoa. 3:16.

8, 9. Ñanyi mwingilo wingila Yesu mu kuba byafuukula Yehoba?

⁸ Yehoba wanengezha kuba’mba ne bantutu bajingako Kilishitu saka akyangye kwiya, nabo bakamwenemo mu buno bukuzhi. Yehoba waambijile jimo mu bungauzhi kuba’mba ukapana Mupulushi wa bantu, kwi aye buno bukuzhi bwajingatu nobe wibupana kala mambo wayukile kuba’mba byo afuukwile bikobiwa. (Nte. 3:15) Byo papichile myaka yavula, mutumwa Paulo wamusanchijile Lesa pa “bukuzhi bwapaine Kilishitu Yesu.” Kabiji wanungilepo amba: “Lesa waubile kino kuba amba amweshe amba ye waoloka mu kulekela mambo alengelwe kala.” (Loma 3:21-26) Onkao mambo kechi twakonsha kufwenya kwipi ne Lesa kwa kubula kupichila mwi Yesu ne.

⁹ Yehoba kupichila mwi Yesu, ufwenyesha bantu bepelula kwi aye ne kwikala balunda nanji. Nga binembelo byaambapo amba ka pa kino kishinka? Paulo wanembele’mba: “Bino Lesa witumwesha butemwe bwanji, mambo byo twakijinga bandengamambo, Kilishitu witufwijile.” (Loma 5:6-8) Lesa kechi wapaine Yesu kwikala kitapisho kya bukuzhi na mambo a kuba’mba twakijishamo kunema ne, bino ke na mambo a kuba’mba witutemwa. Yesu waambile’mba: “Kafwako muntu wakonsha kwiya kwi amiwa ne, poso Batata bantumine bamukokela ko nji.” Pa kimye kikwabo waambile’mba: “Kafwako wiya kwi Batata ne, poso wapichila mwi amiwa.” (Yoa. 6:44; 14:6) Kupichila mu mupashi wanji wazhila ne mwi Yesu, Yehoba ubena kukwasha bantu bavula kutwajijila mu butemwe bwanji ne kuketekela kwikala na bumi bwa myaka ne myaka kulutwe. (Tangai Yuda 20, 21.) Monai jishinda jikwabo Yehoba mo etufwenyesha kwipi ne aye.

10. Baibolo witukwasha byepi kufwenya kwipi ne Lesa?

¹⁰ Mu uno mutwe, twaamba pa mabuku 14 a mu Baibolo apusana pusana. Kwa kubula Baibolo, twakonsha kufwenya byepi kwipi na Mulenga wetu? Inge twafunda byepi pa bukuzhi, ne byo twafwainwa kufwenya kwipi ne Yehoba kupichila mwi Yesu? Na lutangijilo lwa mupashi wazhila, Yehoba wanembele Baibolo, witubula byo anji ne bintu byanema byo akoba kulutwe. Byambo biji mu Kulupuka 34:6, 7, bimwesha Yehoba byo aji, Mosesa waambile pe Lesa kuba’mba ke “Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila, wayula na butemwe bubula kwaluka ne bukishinka, umwesha butemwe bubula kwaluka ku biumbi bya bantu, ne kulekela bantu bumbulwakoloka bwabo ne mizhilulwila yabo ne bubi bwabo.” Ñanyi wakonsha kubula kufwenya kwipi na muntu uji bino? Yehoba wayuka kuba’mba, inge ke tutange Baibolo, tukamuyuka bingi bulongo kabiji tukafwenya kwipi ne aye.

11. Mambo ka o twafwainwa kwesekesha kufundanga pa byubilo bya Lesa ne mashinda anji? (Monai kipikichala kitanshi.)

¹¹ Buku wa Fwenyai Kwipi ne Yehoba watendeka na byambo bya kuba’mba: “Pa kwisampa bulunda buji bonse, patanshi tukimuyuka awo muntu, kukomoka ne kunemeka byubilo byanji byapusanako na bya bakwabo. Onkao  mambo, kyanema bingi kufunda byubilo bya Lesa ne mashinda mo ebyubila byonka byo byasololwa mu Baibolo.” Tumusanchila bingi Yehoba pa kwitupa Baibolo, mambo witukwasha bingi.

12. Mambo ka Lesa kyo aingijishe bantu kunemba Baibolo?

¹² Yehoba inge wakebelenga, inge waingijishe bamalaika kunemba Baibolo. Mambo bamalaika betuta bingi muchima ne mingilo yo twingila. (1 Pe. 1:12) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, bamalaika inge banembele bingi bulongo byambo bya Lesa. Pano bino, bamalaika kechi baji nobe bantu ne. Nanchi inge bamwenenga bintu byonka bimona bantu nyi? Kechi bomvwa byonka byo tumvwa ne, kabiji kechi baji na bukoke byonka byo tuji ne. Yehoba wayukishatu bulongo kuba’mba bamalaika kechi baji byonka biji bantu ne, onkao mambo, kyaijilemo bingi Yehoba kwingijisha bantu kunemba Baibolo. Inge ketutange pa bintu bibalengelanga kumvwa kutama ku muchima, kwakamwa, moyo ne bilubo byaubile bano banembi ba Baibolo ne bakwabotu, kitukwasha kumvwisha byo kibakolelenga ku muchima. Kabiji inge twatanga pa bintu bibalengelanga kusangalala, twakonsha kumvwisha byo baumvwanga. Byonka byajinga ngauzhi Elaija, banembi bonse ba Baibolo ‘bajingatu byonka byo tuji.’—Yako. 5:17.

13. Lulombelo lwalombele Yona lwi mulengela kumvwa byepi?

¹³ Akilangulukai pa kyamwekejile Yona. Abya malaika inge walumbulwile Yona byo aumvwinenga uno ngauzhi byo anyemenenga Lesa byo amutumine nyi? Kyaijilemo bingi Yehoba byo ambijile Yona kwinembela mwine jino jishimikila, kubikapotu ne byo alombele lulombelo kufuma mu muchima kimye kyo ajinga munda ya jisabi pa kalunga ka mema. Yona waambile’mba: “Pa kupungila muchima wami munda ne mulangulukile anweba Yehova.”—Yona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Ki ka kyakonsha kwimulengela kumvwisha byanembele Isaya?

 ¹⁴ Kabiji akimonai Yehoba byo ambijile Isaya kunemba pe aye mwine. Byo apwishishe kumona kimwesho kya lukumo lwa Lesa, uno ngauzhi kyamulengejile kwamba pa bundengamambo bwanji amba: “Malwa ami! Napelelwa; mambo amiwa ne muntu uji na kanwa katama, kabiji naikala mukachi ka bantu baji na tunwa twatama; mambo meso ami amona Mfumu, Yehoba wa mabumba.” (Isa. 6:5) Ñanyi pa bamalaika wafwainwe kwamba bino byambo? Bino Isaya waambile bino byambo, kabiji twayuka byo aumvwinenga.

15, 16. (a) Twakonsha kuyuka byepi byaumvwanga bakalume ba Lesa ba kala? Ambai byamwekele. (b) Ki ka kyakonsha kwitukwasha kufwenya kwipi ne Yehoba?

¹⁵ Nanchi bamalaika bakonsha kwamba kuba’mba kechi ‘bafwainwa’ ne, byonka byaambile Yakoba, nangwa amba bajinga “bandengamambo,” byonka byaambile Petelo nyi? (Nte. 32:10; Luka 5:8) Nanchi inge baumvwine “moyo” kimye kyo bafwainwe kwamba mambo awama byonka batumwa ba kwa Yesu byo baubile kimye kimo nyi? Nangwa abya bamalaika inge ‘bachinchikile’ pa kwibamanyika pa kusapwila mambo awama byonka byaubile Paulo ne bakwabo nyi? (Yoa. 6:19; 1 Tesa. 2:2) Ine, mambo bamalaika balumbuluka, kabiji baji bingi na bulume kukila bantu bonse. Bantu bandengamambo inge bamwesha bino, tuyuka byo bomvwa mambo ne atweba kechi twaoloka ne. Onkao mambo, inge ke tutange Mambo a Lesa twakonsha ‘kusekela pamo na boba basekela; ne kujijila pamo na boba bajila.’—Loma. 12:15.

¹⁶ Inge ketulanguluke pa byaamba Baibolo, ne Yehoba byo aubile na bakalume banji ba kishinka bajingako kala, tukafunda bintu byavula byawama bingi pe Lesa wetu. Kuba bino, kuketukwasha kuyuka bulongo Yehoba ne kumutemwa kufuma mu muchima. Kikafumamo, tukafwenya kwipi ne aye.—Tangai Salamo 25:14.

17. (a) Ñanyi lujimuno lwawama Azaliya lo ambijile Asa? (b) Asa walengulwile byepi lujimuno lwamupele Azaliya, kabiji mwafumine ñanyi bintu?

¹⁷ Mfumu Asa, byo ashinjile nzhita ya bena Etiopya, ngauzhi Azaliya waambijile bantu byambo bya maana. Waambile’mba: “Yehoba ukekala ne anweba umvwe mwatwajijila kwikala nanji; umvwe mwamukeba, ukesolola kwi anweba, bino umvwe mwamukana, ne aye ukemukana.” (2 Moba 15:1, 2 NW) Nangwa byonkabyo, byo papichile kimye mu bwikalo bwanji, Asa wakankelwe kulondela luno lujimuno lwawama. Byo achiine mfumu wajinga ku kabeta ka ku buyeke mu Isalela, Asa wayile ku mfumu wa bena Silya na kukeba bukwasho. Kechi waichile jikwabo pe Yehoba kuba’mba amukwashe ne, wayile na kumvwañana na bantu babulanga kupopwela Lesa. Kyaijilemo bingi Asa ku mwambila’mba: ‘Mwauba kintu kya bulubi; kabiji kufuma ku kyo kino kimye mukekala na makondo.’ Abino byobyo kyajinga mu bukalama bwa kwa Asa. (2 Moba 16:1-9) Twakonsha kufunjilako ka ku kino?

18, 19. (a) Twakonsha kuba byepi inge twatendeka kufuma kwi Lesa? (b) Twafwainwa kufwenya byepi kwipi ne Yehoba?

¹⁸ Kechi twafwainwa kufuma kwi Yehoba ne. Inge twamona’mba twatendeka kufuma kwi Yehoba, twafwainwa kuba byonka byo kyanembwa mu Hoseya 12:6 amba: “Alulukilai kwi Lesa wenu, kakachilai ku butemwe ne ku bololoke, muketekele kikupu mwi Lesa wenu.” Onkao mambo, twayai tufwenyenga kwipi ne Yehoba ne kusanta pa bukuzhi kupichila mu kufundanga Baibolo.—Tangai Mpitulukilo ya mu Mizhilo 13:4.

¹⁹ Nyimbi wa salamo wanembele’mba: “Kyangwamina amiwa kufwenya kwipi kwi Lesa.” (Sala. 73:28) Twayai atweba bonse tutwajijile na kufunda bintu byavula pe Yehoba ne kumusanchilanga pa bintu byawama byo etubila. Kabiji lekai Yehoba atwajijile na kufwenya kwipi ne atweba myaka ne myaka!