1, 2. (a) Mu moba ajingako bena Isalela mwingilo wa bakafunga wajinga byepi? (b) Mu ñanyi jishinda bansemi mo baikela nobe bakafunga?

KALA mu bena Isalela mwingilo wa bakafunga wakosele bingi. Pa kufunga mikooko bafwanga mashika ne kupya na mute kabiji bazhikijilanga ne mikooko ku banyama bakaji ne ku bangivi. Bakafunga bapesa pesanga mikooko ne kubuka yakolwa ne ikozha. Batanga bingi muchima twana twa mikooko mambo kechi twakosa byonka byakosa mikooko yakoma ne.—Nte. 33:13.

² Bansemi bena Kilishitu bafwainwa kwikala na muchima wajingapo na bano bakafunga. Mambo baji na mwingilo wa kukomesha baana babo “mu kwibajimuna ne kwibafunjisha milanguluko ya Yehoba.” (Efi. 6:4) Nanchi uno mwingilo wapela nyi? Ine. Satana kimye kyonse ukeba kufunjisha baana milanguluko yanji yatama. Kabiji baana baji ne na miteeto yabo ya bumbulwa kulumbuluka. (2 Timo. 2:22; 1 Yoa. 2:16) Inge muji na baana, mwakonsha kwibakwasha byepi? Twayai twisambe pa bintu bisatu byakonsha kwimukwasha kufunga baana benu bulongo. Bino bintu ke kwibayuka bulongo, kwibajisha ne kwibatangijila.

3. ‘Kuyuka bulongo’ baana kulumbulula ka ku bansemi?

³ Kafunga wawama upesapesa mikooko yonse ne kumona kuba’mba ijitu bulongo. Ne anweba byobyo mwafwainwa kuba na baana benu. Baibolo waamba’mba: “Yuka bulongo byo aikala matanga obe a mikoko.” (Mana 27:23) Pa kuba’mba mube kino, mwafwainwa kuyuka byubilo bya baana benu ne milanguluko yabo ne byo bomvwa ku muchima. Mwakonsha kuba byepi kino? Jishinda jawama kubilamo kino ke kwisamba na baana benu kimye kyonse.

4, 5. (a) Ñanyi mashinda amo akonsha kulengela mwana kukasulukila bansemi banji? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Ñanyi bintu byo muba bilengela baana benu kwimukasulukila?

⁴ Bansemi bamo batana kuba’mba kwisamba na baana kukatazha bingi inge kebakome. Baana batendeka kumvwa bumvu ne kukankalwa kwamba biji ku muchima. Mwakonsha kuba byepi inge kwisamba na baana benu kwakatazha? Kukanjikizhanga baana benu kwisamba nenu pa bintu byanema pa kimye kyabaya ne. Isambainga nabo saka mwakasuluka. (Mpitu. 6:6, 7) Mwafwainwa kwibikako kubila bintu pamo nabo. Mwafwainwa kuyilanga pamo nabo ko mubena kuya, kukaya nabo tubisela tumo nangwa kwingijila nabo pamo mingilo ya pa nzubo. Kubila pamo bintu bya uno mutundu kukalengela baana benu kukasuluka ne kwimubula biji ku muchima.

⁵ Pano kyakonsha kwikala byepi inge mwanenu watwajijila kubula kwimukasulukila pa kwisamba? Mwakonsha kwesekapo jishinda jikwabo. Mwakonsha kubula mwanenu byo mwakwenda, kukila kumwipuzha aye byo aji kwenda. Naye wakonsha kwimubula byaji kumweka pa jojo juba. Nangwa mwakonsha kwipuzha mwanenu kwamba byo alanguluka pa bintu bimo. Kechi mwafwainwa kumwipuzha mepuzho abena kwamba pe aye ne. Mwakonsha kumwipuzha pa mukwabo byo oba mu bintu bya yeo mutundu. Kepo mwakonsha kumwipuzha byo akonsha kumukwasha.

6. Kukasuluka ne kwikala na kimye kulumbulula ka?

⁶ Baana benu pa kuba’mba bemukasulukile bafwainwa kumona’mba mwakasuluka kabiji muji na kimye kya kwisamba nabo. Inge bansemi kimye kyonse bamweka kupayankana, baana javula kechi bebabula makatazho abo ne. Kange mwibabulengatu kuba’mba, “wakonsha kwisamba ne amiwa pa kimye kyonse kyo wakeba” ne. Baana benu bafwainwa kuyuka kuba’mba kechi musakulengulula nangwa kwibakajipila inge bemubula lukatazho lwabo ne. Bansemi bavula boba bingi bulongo mu luno lubaji. Kayla uji na myaka 19 waambile’mba: “Batata nebabulatu byonse. Kechi banchibikizha nangwa kunzhachisha ne, abo patanshi bakiteleka. Bino bambula jishinda jawama ja kubilamo bintu.”

7. (a) Ñanyi mweno bansemi yo bafwainwa kwikala nayo pa mambo a kwifwalama? (b) Bansemi bakonsha kuzhingijisha byepi baana babo kwa kubula kuyuka?

⁷ Nangwatu pa kwisamba pa bintu bilenga bumvu nabiji kwifwalama, kange mukoselengatu pa kujimunako baana kya kuba mwalubako ne kwibabula byo bakonsha kuba ne. Twambe’mba: Mwaya na kuja kajo mu kishimikwa mwa kujila, mwatana pa mutanchi wa kajo pajitu bya kuchinuzhuka kajo kakonsha kwimulengela kukolwa. Mwakonsha kufumamo ne kuya na kuja mu kishimikwa kikwabo. Ne baana benu nabo byobyo bakonsha kuba inge kya kuba bemubula lukatazho, bino pa kwibafundako mwapelelatu mu kwibakajipila. (Tangai Kolose 3:21.) Onkao mambo, mwafwainwa kwikala na mweno yawama. Emily nyenga wakyanyike waambile’mba: “Inge bansemi bami kebesambe ne amiwa pa mambo a kwifwalama, kechi baamba nobe babena kwamba pa kintu kyatama ne. Baamba  pa buwame bwa kuyuka muntu ne kutana mukwenu wa mu masongola. Kino kyankwasha bingi kukasulukila bansemi bami pa kwisamba pa bino bintu. Onkao mambo, kechi mfya bansemi inge kuji muntu ubena kumfwalama ne.”

8, 9. (a) Mambo ka o kyawamina kuteleka kwa kubula kuchibikizha ubena kwamba? (b) Ñanyi bintu byawama bifumamo mu kuteleka saka mwatekanya inge baana benu babena kwamba?

⁸ Byonka byaambile Kayla, mwakonsha kumwesha kuba’mba mwakasuluka inge mwatekanya ne kuteleka mwanenu kimye kyo abena kwamba. (Tangai Yakoba 1:19.) Katia nyenga wabula kusongolwa uji na mwana umo wa mukazhi waambile’mba: “Kala kechi namutekenyanga mwanami ne. Natemenwe bingi kumuchibikizha inge ubena kwamba. Kukoka nangwa kubula kukeba kunkatazha ko kwandengelanga kuba bino. Na mambo a kuba naleka kuba bino ne mwanami naye wapimpula byubilo byanji.”

⁹ Ba Ronald nabo byobyo kyajinga na mwanabo wa mukazhi. Baambile’mba: “Nazhingijile bingi byo ambujile kuba’mba wifwalama na nsongwalume umo ku sukulu. Bino byo nalangulukile pe Yehoba byo akoka muchima ne byo atekenya bakalume banji, nafuukwilepo kuteleka mwanami byo alumbulwilenga biji ku muchima saka nkyangye kumukwasha. Natemenwe bingi pa kuba bino. Kino kyo kyajinga kimye kitanshi kuyuka byaumvwinenga mwanami. Byo apwishishe kwamba, kyampelejile bingi kwisamba nanji mu jishinda jawama. Natemenwe bingi mambo waumvwine byo namubujile. Kabiji wambile ne kuba’mba usakwibikako kupimpula byubilo byanji.” Kwisamba javula na baana benu kukemulengela kuyuka byo balanguluka ne byo bomvwa pa bintu bimo. Kuba bino kukemukwasha kuyuka bya kuba na bintu byo bafuukulapo. *

10, 11. Mwakonsha kukwasha byepi baana benu kutwajijila kwikala mu bukine?

¹⁰ Kafunga wawama wayuka kuba’mba mukooko wakonsha kufuma mu jitanga ne kweleka. Kimo kimye wakonsha kufuma mu jitanga pachepache ne kuya ko amona munyemvu ne kulubilamo. Kintu kya uno mutundu kyakonsha kumwekela ne banyike, bakonsha kutendeka kufuma mu bukine pachepache kampe na mambo a  kupwanañana na bantu baji na byubilo byatama nangwa na bya kisangajimbwe byatama. (Mana 13:20) Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba kino kintu kibule kwibamwekela?

¹¹ Pa kufunjisha baana benu, mwafwainwa kutako muchima inge mwamona kuba’mba paji bintu bimo byo bafwainwa kwingijilapo. Bakwashai kutwajijila kwikala na byubilo byawama bya bwina Kilishitu. (2 Pe. 1:5-8) Kupopwela kwa kisemi kyo kimye kyawama kubilapo bino. Pa mambo a luno lunengezho, Mwingilo Wetu wa Bufumu waambile’mba: “Mitwe ya bisemi iji na mutembo mukatampe kwi Yehoba wa kumona’mba yanengezha mutanchi walumbuluka wa lufunjisho lwa Baibolo lwa kisemi ye bafwainwa kulondelanga kimye kyonse.” Nanchi mwingijisha kino kimye kufungilamo baana benu nyi? Yukai kuba’mba baana benu basanta bingi pa byo mwibikako kwibakwasha kwikala na bulunda bwawama ne Lesa.—Mat. 5:3; Fili. 1:10.

12. (a) Bakyanyike bamwenamo byepi mu kupopwela kwa kisemi kimye kyonse? (Ambaipo ne pa kakitenguluzha ka kuba’mba: “ Banemeka Bingi Kupopwela kwa Kisemi.”) (b) Mwamwenamo byepi mu kupopwela kwa kisemi?

¹² Akimonai byaambile nsongwakazhi wa jizhina ja Carissa pa Kupopwela kwa Kisemi byo kwakwasha kisemi kyabo. Waambile’mba: “Ñumvwa bingi bulongo kwikala pamo na kwisamba. Kuba bino kwitulengela kukwatankana kabiji kechi tulubamo bimye bya uno mutundu ne. Batata bamona kuba’mba twaikala na kupopwela kwa kisemi kimye kyonse. Kumona byo batako muchima kwitutundaika bingi kabiji kundengela kutako muchima ne amiwa. Kabiji kundengela ne kwibanemeka bingi batata byo betutangijila kwingijila Lesa.” Nyenga wakyanyike wa jizhina ja Brittney waambile’mba: “Kupopwela kwa kisemi kwandengela kukwatankana bingi na bansemi bami. Kwandengela kuyuka kuba’mba bakeba kuyuka makatazho ami kabiji banta bingi muchima. Kwitukwatankanya bingi mu kisemi kyetu.” Kintu kyanema kyafwainwa kuba bansemi ke kufunjisha baana babo kutemwa Yehoba. Kupopwela kwa kisemi ke jishinda jimo jawama bingi kubilamo kino. *

13. Mwakonsha kutundaika byepi mwanyike kwingijila Yehoba?

¹³ Kafunga wawama wingijisha kamama pa kutangijila ne kuzhikijila jitanga janji. Ene mambo o obila bino ke kukeba kutangijila mikooko yanji “kuji kajo kawama.” (Ezi. 34:13, 14) Ne anweba bansemi muji na mwingilo wipasha na uno. Mukeba kukwasha baana kwingijila Yehoba. Mukeba baana benu kwikala byonka byajinga nyimbo wa masalamo wanembele’mba: “Nsekela bingi mu kuba kyaswa muchima wenu, anweba Lesa wami; kine, mizhilo yenu yanembwa mukachi kami.” (Sala. 40:8) Inge bakyanyike ke bomvwe bino, bepana kwi Yehoba ne kubatizhiwa. Bafwainwa kumvwisha byo kilumbulula kuba bino saka bakyangye kufuukulapo kuba bino, ne kwikala na muchima wa kukebesha kwingila Yehoba.

14, 15. (a) Bansemi bena Kilishitu bafwainwa kuta muchima pa ka? (b) Ñanyi bintu byakonsha kulengela mwana kuzhinauka bupopweshi bwa kine?

¹⁴ Mwakonsha kuba byepi inge baana benu kechi babena kukoma mu maana a kuyuka Lesa ne? Kampe bazhinauka ne byo baitabilamo. Ibikaiko kwibakwasha kutemwa Yehoba Lesa ne kumusanchila pa byo ebobila. (Lum. 4:11) Bino inge bafikilamo kuba bino, abo bene bakafukulepo kwingijila Lesa.

¹⁵ Pano ibyepi inge kya kuba baana benu  batendeka kuzhinauka bukine? Mwakonsha kwibafunga byepi ne kwibakwasha kuyuka kuba’mba kwingijila Yehoba bo bwikalo bwawama kabiji ko kukebalengela kwikala na lusekelo myaka ne myaka? Patanshi mwafwainwa kuyuka kyalengela kuba’mba batendeke kuzhinauka. Nanchi mwanenu wakana mafunjisho a mu Baibolo nyi, inyi kuchina kusapwila bakwabo ko kubena kumulengela? Nanchi mwanenu uzhinauka buneme bwa maana a Lesa nyi, inyi ukebatu kwikala na ba kukaya nabo?

16, 17. Ñanyi mashinda akonsha kulondela bansemi pa kukwasha baana babo kuyuka bukine mu bwikalo bwabo?

¹⁶ Mwakonsha kukwasha byepi baana benu kuleka kuzhinauka bukine? Bansemi bavula batana kuba’mba kibakwasha bingi kuyuka bibena kulanguluka baana babo kupichila mu kwibepuzha amba: “Umvwa byepi pa kwikala mwina Kilishitu? Ñanyi buwame bo wamonamo? Ñanyi bintu byatama byakonsha kufuma mu kwingijila Lesa? Nanchi bintu byatama byavula kukila byawama byo twiyowa pa kino kimye ne bintu byawama byo tukeyowa kulutwe nyi?” Mwafwainwa kwipuzha ano mepuzho mu byambo byenu ne na kifyele, kabiji mu jishinda jawama kechi nobe mubena kwibazhachisha ne. Mu mwisambo mwakonsha ne kwambapo pa kinembelo kya Mako 10:29, 30. Bakyanyike bamo banemba mitanchi ibiji, wa byawama ne wa byatama byakonsha kufumamo. Kunemba pa kipepala kwakonsha kwimulengela anweba ne mwanenu kuyuka makatazho o abena kupitamo ne byo mwakonsha kwiapwisha. Byonkatu byo tufunjisha bantu mu buku wa Baibolo Ufunjisha ne wa “Butemwe bwa Lesa,” ne baana byobyo mwafwainwa kwibafunjishanga. Nanchi byobyo mubena kuba nyi?

¹⁷ Mu kuya kwa kimye baana benu bakafuukulapo kwingijila Yehoba. Kange mulangulukenga kuba’mba bakekala na lwitabilo na mambo a kuba’mba anweba muji nalo ne. Bafwainwa kuyuka bukine mu bwikalo bwabo. (Mana 3:1, 2) Nanchi mwanenu kibena kumukatazha kukoma mu maana a kuyuka Lesa nyi? Mukwashai kulangulukapo bulongo na ano mepuzho a kuba’mba: “Nayuka byepi kuba’mba Lesa ko aji? Ki ka kyandengela kushiinwa kuba’mba kine Lesa wanta bingi muchima? Mambo ka o nashiinwa kuba’mba yami nkamwenamo byawama mu mizhilo ya Yehoba?” Anweba bansemi, fungainga bulongo baana benu, kwibatangijila saka mwatekanya ne kwibakwasha kuyuka kuba’mba kwingijila Yehoba bo bwikalo bwawama.—Loma 12:2.

18. Bansemi bakonsha kulondela byepi Kafunga Mwine Mukatampe, aye Yehoba?

¹⁸ Bena Kilishitu bakine bonse bakeba kulondela Kafunga Mwine Mukatampe. (Efi. 5:1; 1 Pe. 2:25) Bansemi bafwainwa kuyuka jitanga jabo, ko kuba’mba baana babo. Bafwainwa kwibikako kukwasha baana babo kuba’mba bakatambule mapesho Yehoba o ebalamina. Onkao mambo, ibikaiko kufunga baana benu kupichila mu kutwajijila kwibakomesha mu bukine.