Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Bepaine na Muchima Yense—Mu Taiwan

Bepaine na Muchima Yense—Mu Taiwan

PAPITA myaka nobe itanu, ba Choong Keon ne ba Julie ba mulume ne mukazhi baji na myaka ya mu ma 30, bajinga bapainiya ba kimye kyonse mu Sydney mu Australia. Ba Choong Keon baambile’mba: “Twaingilanga nkito ya kwingilakotu moba acheche. Ko twaikalanga, bwakyanga bulongo ne bwikalo bwawamine bingi. Twaumvwanga bingi bulongo kwikala kipikipi na balongo betu ne balunda netu.” Nangwa byonkabyo, ba Choong Keon ne ba Julie bebakatazhanga bingi ku jiwi jabo ja mu muchima. Mambo ka? Bayukile’mba bwikalo bwabo bwakonsheshe kwibakwasha kwingilako kimye kyabaya mu mwingilo wa Yehoba, bino bakankazhaminenga kupimpulako bwikalo.

Kepo pa kushonkena kwajingako mu 2009, batelekele ku jashi jibafikile pa muchima. Ñambi waambile pa boba bakonsha kwingilako pakatampe mu mwingilo wabo. Waambile’mba: “Monai kino: Muntu wakonsha kuya na nkinga ku kilujo nangwa ku kipiko kanatu ibena kwenda. Kyo kimotu, Yesu wakonsha kwitukwasha kwingilako pakatampe mu mwingilo posotu inge tubena kwenda, ko kuba’mba umvwe twibikako kufikizha kikonkwanyi kyetu.” * Bano ba mulume ne mukazhi baumvwinetu nobe ñambi ubena kwibambila. Pa konka kuno kushonkena bamishonale ba mulume ne mukazhi bengijila mu Taiwan bebepwizhe. Baambile pa lusekelo lo bataana mu mwingilo ne kwamba’mba kubena kukebewa bakukwasha bavula. Kabiji ba Choong Keon ne ba Julie baumvwinetu nobe bo babena kwambila bino byambo.

Ba Julie baambile’mba: “Kuno kushonkena byo kwapwile, twalombele kwi Yehoba kuba’mba etukwashe kuchinchika pa kuba’mba tuvilukile ku Taiwan.” Banungilepo’mba: “Bino twaakaminwe. Twaumvwine nobe tubena kwitaya pa jizhiba jazhika kimye kitanshi.” Kinembelo kibakwashishe kuba’mba ‘betayepo’ ke Musapwishi 11:4, kyaamba’mba: “Awa utalatala ku mwela kechi ukakusa ne; kabiji awa utajijisha ku makumbi  kechi ukanowa ne.” Ba Choong Keon baambile’mba: “Twapimpwile milanguluko ya kuleka ‘kutalangatu’ ne kutendeka ‘kukusa ne kunowa.’” Balombelepo javula ne kutanga mashimikila a bwikalo bwa bamishonale, kwitumina makalata a pa intaneti avula mu kimye kicheche na boba bavilukijile ku Taiwan, bapoteshe myotoka yabo ne bipe bya mu nzubo, kabiji byo papichile bañondo basatu bafikile mu Taiwan.

KUTAANA LUSEKELO LUJI MU KUSAPWILA

Balongo ne banyenga kukila pa 100 bafuma mu byalo bingi pa kino kimye babena kwingijila mu Taiwan mu mpunzha muji kukajilwa kukatampe kwa basapwishi ba Bufumu. Bafuma ku Australia, Britain, Canada, France, Japan, Korea, Spain, ne ku United States, kabiji bapusana mu myaka ya kusemwa kufuma pa 21 kufika ku 73. Pa bano paji banyenga bazhike bakila pa 50. Ki ka kyakwasha bano balongo ne banyenga ba mukoyo kwingila mwingilo wabo mu kyalo kingi? Twayai tumone kyalengela.

Laura

Laura, nyenga muzhike wafuma ku Canada, wingila bupainiya ku muzhika wa Taiwan. Bino myaka jikumi yapitapo, kechi watemenwe mwingilo wa kusapwila ne. Laura walondolola’mba, “Nayanga mu mwingilo wa kusapwila kya na mukose mukose.” Kepo balunda nanji ba ku Canada bamwambijile’mba baye nanji ku Mexico na kusapwilako ñondo umo. “Kyo kimye kitanshi kyo naingijileko kimye kyabaya mu mwingilo, kabiji neyowele bingi!”

Kino kintu kyaubile Laura kyamutundaikile kuvilukila ku kipwilo kya mu Canada kyamba mulaka wa mu kyalo kingi. Wanembeshe mu sukulu wa kufunda mulaka wa Kichainizi, ne kutendeka kupwila na jibumba ja Kichainizi ne kwibikila kikonkwanyi kya kuya na kwingijila ku Taiwan, kabiji wafikizhe kino kikonkwanyi mu September 2008. Laura waambile’mba: “Naikele mwaka umo pa kuba’mba mpijilwe ku ino mpunzha ya katataka, pano luno kechi ndangulukapo ne kubwela ku Canada ne.” Nanchi mwingilo wa kusapwila umumona byepi? Waamba’mba, “Pano luno namutemwa bingi. Kafwako kintu kikwabo kileta lusekelo nobe kumona bantu bo mfunjisha Baibolo saka bapimpula bwikalo bwabo ne kuyuka Yehoba ne. Kwingijila mu Taiwan kwandengela kwikala na luno lusekelo bimye byavula.”

 BYA KUBA NA LUKATAZHO LWA MULAKA

Brian ne ba Michelle

Ba Brian ne ba Michelle, ba mulume ne mukazhi baji na myaka ya mu ma 30 bafumine ku United States ne kuvilukila ku Taiwan myaka itanu na isatu yapitapo. Patanshi baumvwanga nobe kechi baingilanga bulongo mwingilo wa kusapwila ne. Bino mishonale umo waingila myaka yavula wibambijile’mba: “Nangwa kya kuba mwapatu muntu talakiti, mwafwainwa kuyuka’mba kampe kyo kimye kitanshi kyo atambula byambo byaamba pe Yehoba. Onkao mambo, mubena kwingila mwingilo wanema!” Abino byambo byalutundaiko byakwashishe ba Brian ne ba Michelle kubula kuleka. Mulongo mukwabo naye wibabuujile’mba: “Pa kuba’mba mubule kulefulwa, mwafwainwa kumona byo mwafunda mulaka wa Kichainizi inge mwaikala na kubuñana, kechi pa juba pa juba ne.” Bano bantu bayijileko palutwe kabiji luno ke bapainiya bengila bingi bulongo.

Ki ka kyakonsha kwimutundaika kutendeka kufunda mulaka wa ku kyalo kingi? Esekai kuya na kufwakesha kyalo kyo mukeba kuya na kwingijilako. Yainga na kupwila ne kupwanañana na balongo ne banyenga bakonkako ne kuya nabo mu mwingilo wa kusapwila. Ba Brian baambile’mba: “Inge wamona bantu bavula byo babena kumvwa mambo a Bufumu ne kwimwena butemwe bwa balongo ne banyenga, kyakonsha kukutundaika kuya na kwingijila ku kyalo kingi.”

NGA MINGILO YA KU MUBIJI KIJI BYEPI?

Kristin ne ba Michelle

Bavula “bengijila kuji kukajilwa” mu Taiwan bekwasha mu mwingilo wabo wa bupainiya kupichila mu kufunjisha Kizungu. Ba Kristin ne ba Michelle bapotesha manyi a mu kalunga ka mema. Ba Kristin baambile’mba, “Nkyangye kwingilapo uno mwingilo, bino uno mwingilo unkwasha kutwajijila kwikala mu kino kyalo.” Mu kuya kwa moba, ba Kristin bataaine ba kupoteshako kimye kyonse. Uno mwingilo wa moba acheche wibakwasha abo ne benakwabo kumonapo kajali, kabiji wibashilako kimye kya kwingila mwingilo wanema, ko kuba’mba mwingilo wa bupainiya wa kukwata bantu.

“SAKA MWIYOWA MWINGILO”

Ba William ne ba Jennifer, ba mulume ne mukazhi bafumine ku United States, bafikile mu Taiwan myaka itanu na ibiji yapitapo. Ba William baambile’mba: “Kufunda mulaka, kwingila bupainiya, kukwasha kipwilo ne kumona mwa kumwena mali, bimye bimo bikookesha bingi.” Ñanyi kintu kibakwasha kwingila bulongo ne kutwajijila kwikala na lusekelo? Bebikila bikonkwanyi byafwainwa. Kya kumwenako, byo babujile kukizhamo kuketekela kuba bintu byavula pa kufunda Kichainizi, kechi balefwilwe kimye kyo bafunjilenga pachepache ne.

Ba William ne ba Jennifer

Ba William bavulukile bibabuujile kalama wenda kimye kimo amba, “Saka mwiyowa mingilo wenu, kechi kukebatu kufika ko mubena kuya ne.” Mu ñambilo ikwabo, inge twibikila kikonkwanyi kya ku mupashi, twafwainwa kutemwa bintu byo tuba biketulengela kufikizha kikonkwanyi. Ba William baambile’mba, kulondela luno lutundaiko kwibakwashishe abo ne bakazhi babo kubula kwikala bakoselatu kumo, kumvwina lujimuno lwa balongo batangijila ba kuyoyo mpunzha ne kupimpula mashinda mo bobila bintu pa kuba’mba bengile bulongo mwingilo wabo mu kyalo kingi. Banungilepo’mba, “Kabiji kwitukwashishe ne kumonapo kimye kya kulanguluka pa buya bwa bilengwa na Lesa bya pa jino jikuji po twaingijilanga.”

Byonka byaubile ba William ne ba Jennifer, Megan, nyenga muzhike painiya wafumine ku United States naye ‘ubena kwiyowa mwingilo wanji’ byo abena kwibikako kufikizha kikonkwanyi kyanji kya kwamba bulongo Kichainizi. Kimye kyonse ku mpelo ya mulungu, wingijila pamo na jibumba jingijila mu nyaunda yawama, ku kiito kya Kaohsiung, kyo kiito kyabayisha mu Taiwan. Megan usapwila mambo awama ku maato ne kusapwila ku bakwata masabi bafuma ku Bangladesh, India, Indonesia, Philippines, Thailand, ne ku Vanuatu. “Byo kiji kuba’mba bakwata masabi bekalatu kimye kicheche ku kiito, tutendeka kufunda nabo Baibolo ponkapotu. Pa kuba’mba mfunde na bonse, javula mfunda na bantu bana nangwa batanu pa kimye kimo.”  Pano wafika pepi mu kufunda Kichainizi? Waambile’mba, “Nkebesha bingi kufunda bukiji, bino mvuluka byañambijile mulongo umo amba, ‘Ingilanga na ngovu, kabiji Yehoba ukakukwasha kwingila mwingilo wobe.’”

Megan

KWAWAMA, KWAPELA KABIJI KULETA LUSEKELO

Ba Cathy, ba ku Britain saka bakyangye kuvilukila ku kyalo kingi, bakebele kebele kyalo kwakonsha kuwama kwingijila nyenga muzhike. Baambile byajinga ku muchima mu lulombelo kwi Yehoba ne kunembela makalata avula maofweshi a musampi kwipuzha pa bizumba byakonsha kupitamo nyenga muzhike. Byo batajile tajile bulongo mikumbu yajinga mu ano makalata, bafuukwilepo kuba’mba ku Taiwan ko kwakonsha kuwama kuya na kwingijila.

Mu 2004, byo bajinga na myaka 31, ba Cathy bavilukijile ku Taiwan, ko bekala bwikalo bwapela. Baambile’mba: “Naipwizhe balongo ne banyenga mpunzha yawama kwa kupota bipangwa ne bishu pa mutengo mucheche. Bintu byo bambuujileko byalengejile mali ami kubanda.” Ñanyi kintu kibakwashishe kwikala bwikalo bwapela? Ba Cathy baambile’mba: “Javula ndomba kwi Yehoba amba ankwashe kutondwa na kajo kaesakana ko nja ne bivwalo byabula bya mutengo byo mvwala. Namona’mba Yehoba ukumbula milombelo yami pa kufunjisha kuyuka bintu byo nakajilwa ne kunkwasha kutondwa nangwa kya kuba kechi nji na bintu byonse byo nsaka ne.” Banungilepo’mba: “Neyowa bingi kwikala bwikalo bwapela mambo bunkwasha kutatu muchima ku bintu bya ku mupashi.”

Ba Cathy

Bwikalo bwa ba Cathy, kechi bwapelatu ne, bino bwibaletela ne lusekelo. Balumbulula ene mambo amba: “Nsapwila mu nyaunda bantu bavula mo bateleka ku mambo awama. Kino kindetela bingi lusekelo!” Byo bafikile mu Taiwan, mwajingatu bipwilo bibiji bya Kichainizi mu muzhi mo batendekejile mwingilo wa bupainiya, pano lelo jino muji bipwilo bitanu na bibiji. Ba Cathy baambile’mba: “Kwimwena na meso ami kuno kuyilako palutwe ne kwingilako mwingilo wa kunowa kulengela bwikalo bwami bwa pa juba pa juba kuwama bingi!”

“NE AMIWA BANKEBELENGA!”

Nga ba Choong Keon ne ba Julie bo twaji kwambapo pa kutendeka babena kwingila byepi mu mwingilo wabo lelo jino? Kimye kitanshi ba Choong Keon balangulukilenga’mba kubula kuyukisha Kichainizi, kwibalengelanga kubula kwingila pakatampe mu kipwilo. Bino balongo ba ku ino mpunzha kechi byo byo balangulukilenga ne. Ba Choong Keon baambile’mba: “Kipwilo kyetu byo kyaabenepo kwikala bipwilo bibiji, byo najinga nkwasho mu kipwilo bampele ne mingilo ikwabo yavula. Pa kyokya kimye popo naumvwine namba kine mbena kwingijila kuji kukajilwa kukatampe.” Baambile saka bamwemwesela amba, “kyawamine bingi kya kuba ne amiwa bankebelenga!” Lelo jino ke bakulumpe mu kipwilo. Ba Julie banungilepo’mba: “Tumvwa kuba’mba twaingila byavula, twatondwa ne kwikala na lusekelo lo twabujile kwikalapo nalo. Twaishile kuno na kukwashañana, pano tubena kumvwa’mba betukwasha ku bino bintu byawama byo twapitamo. Twamusanchila Yehoba pa kwituswisha kwingijila kuno!”

Mu byalo byavula, ba mingilo bavula bakunowa ku mupashi babena kukebewa. Nanchi muji pepi kupwisha sukulu kabiji mubena kulanguluka bya kubapo mu bwikalo nyi? Nanchi mwi bakatanda nangwa bazhike kabiji mukebesha kwingilako pakatampe mu jibumba ja Yehoba nyi? Nanchi mukeba kushila kisemi kyenu buswanyi bwawama bwa ku mupashi nyi? Nanchi mwaleka nkito, kabiji muji na bintu byo mwapitamo mu bwikalo byawama byo mwakonsha kubuulako bakwenu nyi? Mwakonsha kuketekela’mba mukekala na mapesho avula inge mwafuukulapo kubayisha mwingilo wenu kupichila mu kwingijila kuji kukajilwa kukatampe kwa basapwishi ba Bufumu.

^ par. 3 Monai buku wa kuba’mba “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa, kitango 16, mafuka 5-6.