1. Bantu bavula bamona byepi bintu byo baji nabyo?

MWAFWAINWA mwakyumvwapo kala bino byambo bya kuba’mba: ‘Kintu inge uji nakyo kechi wikinemeka ne, wiyatu kumona buneme bwakyo inge kyataika.’ Nanchi ne anweba byobyo mumvwa nyi? Javula inge muntu wakomena mu bwikalo bwa bunonshi bwa kutolapotu bintu kechi wibinemeka ne. Byobyo kikala ne ku bakyanyike, na mambo a bwanyike kechi bakonsha kuyuka bintu byanema mu bwikalo ne.

2, 3. (a) Bena Kilishitu bakyanyike bafwainwa kuchinuzhuka ka? (b) Ki ka kyakonsha kwitukwasha kunemeka byo tuji na byo?

² Anweba bakyanyike, ñanyi bintu byo mwanemeka mu bwikalo bwenu? Bavula banemeka bintu bya ku mubiji, nabiji kufola mali avula, kwikala na nzubo yawama nangwa kwikala na biñambañamba bya katataka. Pano bino, inge bino byo bintu byo twanemeka, ko kuba’mba twashapo kintu kyakilamo kunema, bunonshi bwa ku mupashi. Kyatamakotu ke kya kuba’mba bantu bavula kechi banemeka buno bunonshi ne. Anweba bakyanyike bo bakomesha ku bansemi bena Kilishitu mwafwainwa kujimuka, mambo inge ne, mwakonsha konauna buswanyi bwenu bwa ku mupashi bo mwatambula. (Mat. 5:3) Kubula kunemeka buno buswanyi mwakonsha kufuma bintu byatama bingi byakonsha kutamisha bwikalo bwenu bonse.

 ³ Kechi mwafwainwa kuleka kino kimumwekela ne. Pano twayai twisambe pa bwikalo bwa bantu banembwa mu Baibolo. Kuba bino kusakwitukwasha kuyuka ene mambo o twafwainwa kunemekela buswanyi bwetu bwa ku mupashi. Mashimikila o tusakwisambapo, asakwitukwasha atweba bena Kilishitu bonse bakulumpe ne banyike kunemeka bintu bitupa Yehoba.

4. Kinembelo kya 1 Samwela 8:1-5 kyalumbulula byepi byajinga baana ba kwa Samwela?

⁴ Bantu bamo batongolwa mu Baibolo kechi banemekele buswanyi bwa ku mupashi bo batambwile ne. Byobyo kyajinga ne mu kisemi kya ngauzhi Samwela watendekele kwingijila Yehoba saka akijitu mwanyike kabiji watwajijile kwikala wa kishinka kwi Lesa. (1 Sam. 12:1-5) Samwela washijile baana banji mwakulondela, pano bino, Yoela ne Abiya kechi balondejile byaubanga shabo ne. Batendekele kuba bintu byatama bingi. Jishimikila ja mu Baibolo jitubula kuba’mba kupusanako na byaubanga shabo, abo “bachibilanga mambo mungi.”—Tangai 1 Samwela 8:1-5.

5, 6. Ki ka kyamwekejile baana ba kwa Yosiya ne munkananji?

⁵ Byobyo kyajinga ne ku baana ba Mfumu Yosiya. Yosiya wajinga wakumwenako wawama bingi mu kupopwela Yehoba. Byo bataine buku wa Mizhilo ya Lesa ne kumutangila Yosiya, wibikileko bingi kulondela mikambizho ya Yehoba. Walekeshe kupopwela bankishi ne mipashi, kabiji watundaikile bantu kukokela Yehoba. (2 Mfu. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Washijile baana banji buswanyi bwawama bingi bwa ku mupashi. Mu kuya kwa moba, baana banji babalume basatu ne munkananji umo baswaine pa bufumu, pano bino, umotu pe abo ye wanemekele buswanyi bo atambwile.

⁶ Yehoahaza mwana wa kwa Yosiya wamuswaine pa bufumu, bino waubilenga “bintu byatama kwi Yehoba.” Walaminetu pa bañondo basatu saka bakyangye kumukasa kwi Felo mwina Ijipita, kabiji Yehoahaza wakafwijile mu buzha. (2 Mfu. 23:31-34) Kepo kolojanji Yehoyakimu alamine pa myaka 11. Aye naye kechi wanemekele bintu byo aswaine byaubanga shanji ne. Na mambo a byubilo byatama bya kwa Yehoyakimu, Yelemiya waawile bintu bikamumwekela amba: “Bakamuzhiikatu byonka byo bazhiika mbongolo.” (Yele. 22:17-19) Mwana wa kwa Yosiya mukwabo wamuswaine wajinga Zedekiya ne munkananji Yehoyakina. Bano bonse kafwako nangwa umo walondejile byubilo byawama byajingapo ne Yosiya ne.—2 Mfu. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Solomone watayile byepi buswanyi bwanji bwa ku mupashi? (b) Twakonsha kufunjilako ka ku bantu bamo banembwa mu Baibolo baonawine buswanyi bwabo bwa ku mupashi?

⁷ Mfumu Solomone watambwile bintu byavula bingi kwi shanji Davida. Nangwa kya kuba Solomone wafumine mu kisemi kyaakamwanga Lesa, mu kuya kwa moba walekele kunemeka buswanyi bwanji bwa ku mupashi. “Solomone byo akotele, bakazhi banji baongwejile muchima wanji ku balesa bangi, kabiji kechi waingijile Yehoba Lesa wanji na muchima wanji yense byonka byajinga muchima wa kwa Davida shanji ne.” (1 Mfu. 11:4) Kyafuminemo, Solomone walekele kutalwa bulongo kwi Yehoba.

⁸ Bano banabalume bonse bajinga na jishuko ja kuyuka Yehoba ne kuba byawama. Kyataminekotu ke kya kuba’mba baonawine jino jishuko. Pano bino, mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, kechi bakyanyike bonse baonawine buswanyi bwabo bwa ku mupashi ne, byonkatu byo kiji ne mu ano moba. Pano twayai twisambe pa bakyanyike bajinga na byubilo byawama anweba bakyanyike bena Kilishitu byo mwafwainwa kulondela.

9. Ñanyi kya kumwenako kyawama kyashile baana ba kwa Nowa? (Monai kipikichala kitanshi.)

⁹ Baana ba kwa Nowa ke bakumwenako bawama bingi. Shabo bamukambizhe kushimika bwato ne kutwezhamo ba mu nzubo yanji. Kyamwekeshatu patoka kuba’mba, baana ba kwa Nowa banemekele bingi kuba kyaswa muchima wa Yehoba. Mambo bakwatankene pamo na shabo. Mu kuya kwa moba, bamukwashisheko kushimika bwato, apa bino batwela ne monka. (Nte. 7:1, 7) Pano ñanyi bintu byawama byafuminemo? Kinembelo kya Ntendekelo 7:3 kyamba’mba batwezhezhe banyama mu bwato ‘pa kuba’mba bakasemunune ne kwikala na bumi pano pa ntanda.’ Ne bantu nabo bapulukile. Na mambo a kuba baana ba kwa Nowa banemekele bintu bya ku mupashi byo bafunjile kwi shabo, bajinga na jishuko ja kuzhikijila mikoka ya bantu ne kutendeka mpopwelo ya kine pa ntanda yo batokeshe.—Nte. 8:20; 9:18, 19.

10. Bansongwalume Bahebelu bana bajinga mu Babilona bamwesheshe byepi byo banemekele bukine bo bafunjile?

¹⁰ Byo papichile myaka yavula, kwajinga bansongwalume Bahebelu bana bayukile kintu kyanemene bingi mu bwikalo bwabo. Hananiya, Mishela, Azaliya, ne Danyela bebatwajile mu Babilona mu 617 B.C.E. Bamwekanga bingi bulongo, kabiji bajinga bingi na maana. Onkao mambo, kibapelejile bingi kwikala bwikalo bwaikalangapo bena Babilona. Bino kechi baubile bino ne. Byo baubanga byamweshangatu patoka kuba’mba bavulukanga buswanyi bwabo ne byo bafunjile. Bano bansongwalume bana bamwenejilemo byawama mu kunemeka byo bafunjile pe Lesa saka bakiji banyike.—Tangai Danyela 1:8, 11-15, 20.

11. Bantu bamwenejilemo byepi mu byafunjile Yesu?

¹¹ Yesu ye mwine wakumwenako mu kunemeka buswanyi bwa ku mupashi. Shanji wamufunjishe bintu byavula kabiji wibinemekele bingi. Kino kishinka kya kuba’mba wanemekele bingi byo bamufunjishe kimwekela mu byambo byo aambile bya kuba’mba: “Monka mwamfunjishishe Batata, mo mo ñambila bino bintu.” (Yoa. 8:28) Watemenwe bingi kubulako bantu byo afunjile kuba’mba nabo bamwenemo. Wabujile bantu amba: “Nafwainwa kusapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa ne ku mizhi ikwabo, mambo kino kyo kyo bantumijile.” (Luka 4:18, 43) Yesu wajimwineko bantu kuba’mba kechi bafwainwe “kwikala ba pano pa ntanda” ne, mambo mu ntanda muji muteeto wa kubula kunemeka bintu bya ku mupashi.—Yoa. 15:19.

12. (a) Kinembelo kya 2 Timoti 3:14-17 kyalumbulula byepi biji bwikalo bwa bakyanyike bamo mu ano moba? (b) Bena Kilishitu bakyanyike bafwainwa kwishikisha ñanyi mepuzho?

¹² Ne anweba kampe bemukomeshe ku bansemi bakamwa Yehoba Lesa byonka byajinga bano bakyanyike bo twisambapo. Inge ibyo, ko kuba’mba mujitu byonka byo balumbulula Timoti mu Binembelo. (Tangai 2 Timoti 3:14-17.) Bansemi benu bo ‘bemufunjishe’ pe Lesa wa kine ne bya kumutokesha ku muchima. Kyamweka bansemi batendekele kwimufunjisha saka mukijitu balukeke. Kino kyalengela kuba’mba mwikale na ‘maana a kukemulengela kupuluka kupichila mu kwikala na lwitabilo mwi Kilishitu Yesu’ ne kwimukwasha kwikala “winengezha bulongo” kwingijila Lesa. Bino bwipuzho bwanema ke bwa kuba’mba: Nanchi musakutwajijila kunemeka byo mwafunda nyi? Ishikishai anweba bene amba: ‘Ñumvwa byepi pa kubajilwa pamo na bakamonyi bakishinka ba kwa Lesa bajingako kala? Ñumvwa byepi pa kwikala pa bantu bacheche lelo jino bo bayuka kwi Lesa? Nanchi nanemeka kya kine bukine bo nayuka nyi?’

13, 14. Ñanyi lweseko lupitamo bena Kilishitu bakyanyike, kabiji mambo ka kubila bino o kwatamina? Ambai kyamwekele.

 ¹³ Bakyanyike bamo bo bakomesha ku bansemi bena Kilishitu kechi bayuka lupusano luji pakachi ka bantu bayuka bukine ne babula kwibuyuka ba mu ino ntanda ya kwa Satana ne. Bamo batendeka ne kwikala byonka bikala bantu ba mu ino ntanda. Nanchi mwakonsha kwitaya kulutwe ya motoka ubena kwiya masekenyi kuba’mba muyuke byo kyakonsha kukola nyi? Kechi mwakonsha kuba byobyo ne. Kyo kimotu, kechi mwafwainwa kutendeka kuba “byubilo byatama” kuba’mba muyuke byatama byakonsha kufumamo ne.—1 Pe. 4:4.

¹⁴ Gener wikala ku Asia bamukomeshe ku bansemi bena Kilishitu. Wabatizhiwe saka aji na myaka 12. Byo akijinga mwanyike watendekele kutemwa bwikalo bwa mu ino ntanda. Waambile’mba: “Nakebelenga ‘kukasuluka’ byonka bikala bantu ba mu ino ntanda.” Gener watendekele kubepa bansemi banji ne kwibafya bintu byo aubilenga. Byo afikizhe myaka 15 watendekele kwikala na miteeto incha yajingapo na balunda nanji babula kumvwa. Watendekele kutoma maalwa ne kutukana. Gener javula wabwelanga pa nzubo bufuku bwine, na mambo a kuteya puu ne makayo a pa kompyuta a bukapondo na bakwabo. Bino mu kuya kwa moba watendekele kumona kuba’mba kwitobwela na bya ino ntanda kechi kwawama ne. Ke bwikalo bwatama bingi. Luno wabwela mu kipwilo. Waambile’mba: “Javula nkeba kuba bintu bya pano pa ntanda, bino nekanya mambo bulunda bwami ne Yehoba kyo kintu kyakilamo kunema.”

15. Bakyanyike bo babula kukomesha ku bansemi bena Kilishitu bafwainwa kulangulukanga pa ka?

¹⁵ Kuji bena Kilishitu bakyanyike bavula bakwatankana na kipwilo bo babula kukomesha ku bansemi bena Kilishitu. Inge byobyo kiji ne kwi anweba, langulukainga pa bintu byawama byo mu bena kwiyowa pa kino kimye na mambo a kwingijila Mulenga. Pano pa ntanda paji bantu bavula bingi. Onkao mambo, ke jishuko bingi kwikala pa bantu abo Yehoba bo afwenya kwipi ne aye kabiji bo asolwela bukine bwa mu Baibolo. (Yoa. 6:44, 45) Pa bantu bonse baji mu ntanda lelo jino, muntu umotu pa bantu 1,000 ye wayuka maana alumbuluka a kuyuka bukine kabiji ne anweba muji pa bano bantu. Nanchi kino kechi kyakonsha kwitulengela atweba bonse kusangalala nangwa kya kuba twafunjile bukine mu mashinda apusana pusana nenyi? (Tangai 1 Kolinda 2:12.) Gener waambile’mba: “Ne nsuki mu mutwe yenda inge nalanguluka pa kino. Yami ñanyi  kya kuba’mba ngyukanyikwe kwi Yehoba, walengele bintu byonse?” (Sala. 8:4) Nyenga mwina Kilishitu wa ku yonka ino mpunzha waambile’mba: “Baana ba sukulu bomvwa bingi bulongo kwibayuka ku bafunjishi babo. Ko kuba’mba atweba kyakilamo kuwama mambo twayukanyikwa kwi Yehoba mwine Mufunjishi Wakila!”

16. Ñanyi kintu kyawama kyafwainwa kuba bena Kilishitu bakyanyike mu ano moba?

¹⁶ Langulukainga pa buswanyi bwenu bwa ku mupashi ne kwibikako kwingijila Yehoba. Twajijilai kulondela bakalume bakishinka ba Lesa ba kala. Kino ke kintu kya maana kyo mwafwainwa kuba. Kechi mwafwainwa kulondelanga bibena kuba bakwenu bakyanyike mu ino ntanda iji pepi konaunwa ne.—2 Ko. 4:3, 4.

17-19. Ki ka kyakonsha kwimukwasha kupusanako na bantu ba mu ino ntanda?

¹⁷ Ibyo kuba’mba kechi kyapela kupusanako na bantu ba mu ino ntanda ne. Bino kuba bino kyo kintu kyawama bingi. Twakonsha kufwanyikizha kino ku unyema lubilo lwa kapela. Pa kuba’mba ekale shenyenye, wafwainwa kupusanako na bakwabo. Uchinuzhuka kuba bintu byakonsha kumutayila kimye ne byakonsha kumulengela kubula kutako muchima ku byo abena kuba. Kwipana kwanji ko kumulengela kupusanako na bakwabo, kabiji kino kimulengela kutwajijila kufunda bya kunyema ne kufikizha kikonkwanyi kyanji.

¹⁸ Bantu bavula mu ntanda kechi balanguluka pa bintu byatama byakonsha kufuma mu byo boba ne. Bino bamwingilo ba Yehoba abo balangulukapo pa bintu byo boba. Inge twapusanako na bantu ba mu ino ntanda ne kuchinuzhuka kuba bintu byatama byakonsha konauna bulunda bwetu ne Yehoba, popo ‘tukakwachisha ku bumi bwa kine kine.’ (1 Timo. 6:19) Nyenga ye twajikwambapo waambile’mba: “Kulondela byo waitabilamo kuleta bingi lusekelo. Kumwesha kuba’mba uji na bulume bwa kushinda meseko a kwa Satana a mu ino ntanda. Kabiji kijitu nobe ubena kumona Yehoba Lesa saka asangalala pa kukutala. Kino kikemulengela kumvwa bingi bulongo inge mwapusanako na bantu ba mu ino ntanda.”

¹⁹ Kange mutayenga kimye kyenu na kulanguluka pa bintu bya mu ino ntanda byo mwakonsha kwikala na byo ne. (Sapwi. 9:2, 10) Inge mwi bakyanyike, langulukishaingapo pa ene mambo o mwaikelako ne pa jishuko jo muji najo ja kwikala na bumi bwa myaka. Kino kyakonsha kwimukwasha kufuukula bulongo ne kuchinuzhuka kwenda “mwendela bantu ba mu bisaka bya bantu.” Kuba bino kukemulengela kwikala bwikalo mukafuma byawama.—Efi. 4:17; Mala. 3:18.

20, 21. Inge ke tufuukule bulongo bintu, bwikalo bwetu bwa kulutwe bukekala byepi, pano bino Yehoba ukeba ka kwi atweba?

²⁰ Inge ke tufuukule bulongo bintu, twakonsha kwikala bwikalo bwawama lonka luno ne kwikala pa “bakaswana ntanda,” bakekala na bumi bwa myaka ne myaka. Kuji mapesho avula bingi kulutwe abena kwitupembelela o twakonsha ne kubula kufwanyikizha. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) Nangwa byonkabyo, Lesa kechi upesha bantu babula kumukokela ne. Ukeba’mba tumukokelenga. (Tangai 1 Yoano 5:3, 4.) Pa kino kimye kumwingijila Yehoba mu bukishinka kyo kintu kyanema bingi.

²¹ Twatokwa bingi, mambo Lesa witupa bintu byavula. Tuji na maana alumbuluka a kuyuka Mambo anji kabiji twaumvwisha bukine bwaamba pe aye ne pa byo akoba. Ke jishuko jikatampe kutelwa pa jizhina janji ne kwikala Bakamonyi banji. Lesa witulaya kuba’mba uji ne atweba. (Sala. 118:7) Twayai atweba bonse, banyike ne bakulumpe, tumweshenga kuba’mba twanemeka buswanyi bwetu bwa ku mupashi ne kwibikako mu bwikalo bwetu kwingijila Yehoba ne kumupa “lukumo myaka ne myaka.”—Loma 11:33-36; Sala. 33:12.