1, 2. Ñanyi lukatazho lwataana bakalama ba mwanzo mu bipwilo byavula?

KALAMA wa mwanzo umo wajinga pepi kupwisha kusambakana kwanji na jibumba ja bakulumpe mu kipwilo. Byo ebatajile, waumvwine bingi bulongo pa kumona bano bakafunga byo baingijilenga na bulume bwabo bonse, nangwa kya kuba bamo pe abo bakomene kya kuba bajingatu nobe bashanji. Nangwa byonkabyo, wibashikishe’mba, “Mwaubapo ka pa kufunjisha bakwenu kuba’mba bengilengako mingilo mu kipwilo?” Bano bakulumpe bavulukile’mba mu kufwakasha kwanji kwapeleleko, kalama wa mwanzo wibatundaikile kuta muchima pa kufunjisha bakwabo. Kepo mukulumpe umo akumbwile’mba, “Mwane kwambatu kine, kechi twateshako muchima ne.” Bakulumpe bakwabo nabo baitabizhe.

² Umvwe mwi bakulumpe mu kipwilo, nanchi byamwekele pa kuno kusambakana byakimumwekelapo kala nyi? Kampe byakimumwekelapo. Lukatazho lwataana bakalama ba mwanzo kuzhokoloka ntanda yonse ke lwa kuba’mba mu bipwilo byavula  mubena kukebewa kufunjisha balongo, banyike ne bakulumpe, ba kulama jitanga. Kino kechi kyapeela ne. Mambo ka?

3. (a) Binembelo byaambapo’mba ka pa buneme kufunjisha bakwenu mingilo, kabiji mambo ka atweba bonse o twafwainwa kutelako muchima ku kino? (Monai tubyambo twa munshi.) (b) Mambo ka bakulumpe mu kipwilo bamo o kibakatezha kufunjisha bakwabo mingilo?

³ Byo muji bakafunga, mwayuka kuba’mba kufunjisha muntu mingilo kwanema bingi. * Mwayuka ne kuba’mba balongo bavula babena kukebewa ba kukwasha bipwilo kwikala byakosa ne kukwasha kulenga bipwilo bikwabo. (Tangai Isaya 60:22.) Kabiji mwayuka’mba Mambo a Lesa emukambizha ‘kufunjisha bakwenu.’ (Tangai 2 Timoti 2:2.) Nangwa byonkabyo, byonka biji bakulumpe bo twaji kwambapo pa kutendeka, kyakonsha kwimukatazha kuba bino. Inge muji na kisemi, mwingila nkito ya ku mubiji, ya mu kipwilo ne mingilotu ikwabo yo mwafwainwa kwingilapo bukiji, kyakonsha kumweka nobe kechi muji na kimye kya kufunjisha bakwenu mu kipwilo ne. Onkao mambo, twayai twisambe pa buneme bwa kufunjisha bakwenu mingilo.

4. Ki ka kyakonsha kulengela bakulumpe mu kipwilo kubanda kufunjisha bakwabo mingilo?

⁴ Mambo ka bakulumpe mu kipwilo bamo o kibakatezha kumonapo kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo? Bamo kampe balanguluka’mba: ‘Mwingilo wa kufunjisha wanema, bino kuji mingilo ikwabo ya mu kipwilo ibena kukebewa kwingijilapo lonka luno. Inge naamba namba mwingilo wa kufunjisha nkamwingile kulutwe, kipwilo kisakutwajijila kwingilatu bulongo.’ Ibyo kuba’mba kuji bintu byavula bikebewa’mba mwingijilepo bukiji, pano bino, kubanda kufunjisha bakwenu kwakonsha kulengela kipwilo kubwela panshi.

5, 6. Twakonsha kufunjilako ka ku dalaivwa wa motoka ubula kutako maana ku mwingilo wa kuwamisha injinyi? Kabiji kino kipasha byepi na mwingilo wa kufunjisha balongo mingilo mu kipwilo?

⁵ Langulukai pa kino: Dalaivwa wakonsha kuyuka’mba pa kuba’mba alame bulongo motoka wanji ne kuba’mba injinyi ingilenga bulongo, wafwainwa kufumyangamo oilo ya kala mu injinyi ne kubikamo ya katataka. Pano bino, wakonsha kulanguluka’mba kitanshi kyo afwainwa kuba bukiji ke kubika manyi mu tanki wa motoka, apa bino akapimpule oilo mu injinyi kimye kikwabo. Mambo inge wabula kubika manyi mu tanki, motoka usakuzhima. Wakonsha kulanguluka’mba, ‘Nangwa inge nabula kupimpula oilo lonka luno, injinyi isakutwajijila kwingila pa moba acheche.’ Pano kuba bino kwatamina ka? Inge dalaivwa keabule kuwamisha injinyi, juba jimo motoka ukafwa ne kuleka kwenda. Kino inge kyamweka, ukataya kimye kyabaya ne mali avula na kuwamisha motoka pa kuba’mba ikatendeke kwenda jikwabo. Twakonsha kufunjilako ka ku kino?

⁶ Bakulumpe mu kipwilo bengila mingilo yavula yanema ikebewa kwingijilapo bukiji, mambo inge ne, kipwilo kyakonsha kwikala mu lukatazho. Onkao mambo, byonkatu dalaivwa ye twaji kwambapo byo amona kuba’mba wabika manyi mu tanki, ne bakulumpe mu kipwilo nabo bafwainwa ‘kuyuka bintu byanemesha.’ (Fili. 1:10) Nangwa byonkabyo, bakulumpe bamo bapayankana na mingilo ikebewa kwingijilapo bukiji kya kuba bakankalwa ne kwikalapo na kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo, byonka bikankalwa dalaivwa kuwamisha injinyi. Bino inge bakulumpe kebabule kufunjisha bukiji bakwabo, mu kuya kwa kimye, kipwilo kikashalatu kwa kubula balongo bafikilamo ba kwingila mingilo ikebewa.

7. Twafwainwa kumonanga byepi bakulumpe mu kipwilo bamonapo kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo?

 ⁷ Onkao mambo, kechi twafwainwa kulangulukanga’mba mwingilo wa kufunjisha bakwetu tukamwingila kimye kikwabo ne. Bakulumpe mu kipwilo bamwena bintu kulutwe bamonapo kimye kya kufunjisha balongo babula kuyuka mingilo. Kuba bino kumwesha kuba’mba ke bakalama ba maana kabiji kipwilo kimwenamo bingi mu mingilo yabo. (Tangai 1 Petelo 4:10.) Kipwilo kimwenamo byepi?

8. (a) Ñanyi bintu bilengela bakulumpe mu kipwilo kufunjisha bakwabo mingilo? (b) Ñanyi mwingilo ubena kukebewa kwingijilapo bukiji uji na bakulumpe “bengijila kuji kukajilwa”? (Monai ka kitenguluzha ka kuba’mba, “ Mwingilo Wanema.”)

⁸ Nangwatu bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula bakonsha kuswa’mba kukoma kwakonsha kwibalengela kukankalwa kwingila mingilo ya kipwilo. (Mika 6:8) Kabiji bafwainwa kuyuka’mba “bimye ne bintu bya kubula kuketekela” byakonsha kulengela bintu kwaluka ne kwibalengela kukankalwa kwingila mingilo ya kipwilo. (Sapwi. 9:11, 12; Yako. 4:13, 14) Onkao mambo, na mambo a kutemwa mikooko ya Yehoba, bakulumpe bamwena bintu palutwe bafunjishako balongo bakyanyike mingilo yo bafunda pa myaka yo baingila mu bukishinka.—Tangai Salamo 71:17, 18.

9. Ñanyi bintu bikamweka kulutwe bilengela mwingilo wa kufunjisha balongo kunema?

⁹ Mu ñanyi jishinda jikwabo jitanga mo jimwenamo mu bakulumpe bafunjisha bakwabo mingilo? Balengela kipwilo kuzhikijilwa. Mu ñanyi jishinda? Kwibikishako kwa bakulumpe mu kufunjisha bakwabo kulengela kwikala na balongo bavula bepana kukosesha kipwilo ne kwikilengela kukwatankana mu kino kimye, ne mu bimye byakatazha bikeya kimye kikafika malwa akatampe. (Ezi. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Onkao mambo, anweba bakulumpe, twimulomba’mba funjishainga bakwenu mingilo kimye kyonse.

10. Mukulumpe mu kipwilo wakonsha kuba byepi pa kuba’mba ekale na kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo?

¹⁰ Twayuka’mba mwingila kimye kyabaya mingilo yanema ya mu kipwilo kabiji ino mingilo imulengela kukooka bingi. Pano bino, mwafwainwa kwabanyapo kimye kya kufunjisha bakwenu mingilo. (Sapwi. 3:1) Inge mwauba bino, kikemukwasha kulutwe.

11. (a) Mikumbu yaambile bakulumpe baji mu byalo byapusana pusana pa mashinda a kufunjishishamo bantu yajinga byepi? (b) Byonka byaamba Byambo bya Maana 15:22, mambo ka o kyawamina kunemeka bibena kwamba bakulumpe mu kipwilo bakwetu?

¹¹ Katataka papo, bakulumpe mu bipwilo bengila bulongo mwingilo wa kukwasha balongo kukoma ku mupashi bebashikishe kwambapo mashinda o bengijisha pa kufunjisha bakwabo mingilo. * Nangwa kya kuba bekala mu mapunzha apusana pusana, bino mashinda o baambile epasha bingi. Kino kibena kumwesha ka? Kibena kumwesha’mba kufunjisha muntu mwayila mafunde a mu Baibolo kwingila ku bonse babena kufunda “konse konse mu bipwilo byonse,” byonkatu byo kyajinga mu moba a mutumwa Paulo. (1 Ko. 4:17) Onkao mambo, mu uno mutwe ne walondelapo, tusakwisamba pa mashinda amo aambilepo bano bakulumpe. (Maana 15:22) Mu ino mitwe tusakutela aba bafunjisha bakwabo amba, “bafunjishi,” ne boba bo babena kufunjisha’mba, “bafunda.”

12. Mufunjishi wafwainwa kunengezha ka, kabiji mambo ka?

¹² Mufunjishi wafwainwa kulengela muntu ye abena kufunjisha kukasuluka. Byonkatu njimi byo anengezha bulongo mushiji  saka akyangye kubyalapo nkunwa, mufunjishi naye wafwainwa kunengezha muchima wa muntu saka akyangye kutendeka kumufunjisha mingilo. Pano bafunjishi bakonsha kunengezha byepi michima ya bantu bo babena kufunjisha? Bakonsha kuba bino kupichila mu kulondela jishinda jaingijishe ngauzhi umo wajingako kala. Ñanyi jishinda jo aingijishe?

13-15. (a) Ñanyi mwingilo ye bapele ngauzhi Samwela? (b) Samwela waingijile byepi uno mwingilo? (Monai kipikichala kitanshi.) (c) Mambo ka bakulumpe mu kipwilo o bafwainwa kutelako muchima ku jishimikila ja mu Baibolo jaamba pe Samwela?

¹³ Myaka kukila pa 3,000 yapitapo, Yehoba wabuujile ngauzhi wakikulumpe aye Samwela amba: “Kesha pa kyonka kino kimye, nkatuma muntu kwi obewa ukafuma mu kyalo kya bena Benjamina. Wafwainwa kumushinga manyi kwikala ntangi wa bantu bami bena Isalela.” (1 Sam. 9:15, 16) Samwela wayukile’mba mwingilo wanji wa buntangi wapwa, kabiji Yehoba wamubuujile kushinga manyi muntu wa kumuswana. Samwela wafwainwa walangulukile’mba, ‘Nsakukwasha byepi uno muntu kwinengezha kuba’mba engile uno mwingilo?’ Walangulukilepo jishinda ja kumukwashishamo.

¹⁴ Juba jalondejilepo, Samwela byo amwene Saulo, Yehoba wamubuujile uno ngauzhi amba: “Uno ye muntu ye nakubuujile.” Kepo Samwela aubile mwayijile jishinda jo alangulukijile jimo. Waichile Saulo ku kijiilo mu kibamba kya kujiilamo. Monkamwa wapeele Saulo ne wa mwingilo wanji bipona byawama ne nyama yawama, kabiji Samwela wamwambijile’mba: “Janga, mambo baji kwibilamina obewa pa kino kijiilo.” Byo bapwishishe kuja, Samwela ne Saulo bayile ku nzubo ya kwa ngauzhi, benda besamba mu jishinda. Samwela wakebelenga kwingijisha bulongo kimye kyawama kyo bajilenga ne kyo baendelenga. Onkao mambo, waichile Saulo ne kukanjila nanji peulu ya nzubo. Mabanga saka kubena kupita kamwela, Samwela “watwajijile kwisamba ne Saulo peulu ya nzubo” kufikatu ne byo bayile mu kulaala. Juba jalondejilepo, Samwela washingile Saulo manyi, kumufyompa ne kumupa mikambizho ikwabo. Byo apwishishe, waambijile Saulo kuya, saka enengezhezha jimo ku bintu bikeya kulutwe.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Kushinga muntu manyi kuba’mba ekale ntangi wa kisaka kya bantu kechi kwaesakana na kufunjisha mulongo kuba’mba ekale mukulumpe mu kipwilo nangwa nkwasho ne. Nangwa byonkabyo, bakulumpe mu kipwilo lelo jino bakonsha kufunjilako byavula ku jishinda jaingijishe Samwela. Twayai twisambeko pa bintu bibiji byo bakonsha kufunjilako.

16. (a) Samwela waumvwine byepi kimye bena Isalela kyo bakebelenga mfumu? (b) Ñanyi kyubilo kyakwashishe Samwela mu mwingilo wa kushinga Saulo manyi?

¹⁶ Ikalai bepana, kuba mukose ne. Kimye kitanshi Samwela kyo aumvwine’mba bena Isalela babena kukeba muntu wa kwikala mfumu, waumvwine bibi amba bantu banji bamukana. (1 Sam. 8:4-8) Kechi wakebelenga kuba byakebelenga bantu ne, kya kuba Yehoba wamwambijile bimye bisatu amba omvwe byaambilenga bantu. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Nangwa byonkabyo, Samwela kechi wazhingijile nangwa kubila kichima muntu wamuswaine ne. Yehoba byo amwambijile kushinga Saulo manyi, uno ngauzhi wakookejile, kechi waubile bino na mukose amba mambo bamwambila ne, bino waingijile na muchima wanji yense na mambo a butemwe.

17. Bakulumpe mu kipwilo balondela byepi muchima wajingapo ne Samwela, kabiji kino kibalengela kumvwa byepi?

¹⁷ Byonka byajinga Samwela, ne bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula bamwesha butemwe ku bantu bo bafunjisha mingilo. (1 Pe. 5:2) Bakulumpe ba uno mutundu kechi boba mukose pa kufunjisha bakwabo mingilo na mambo a kuchina amba bakebangata mingilo ku babena kufunda ne. Bafunjishi  bawama kechi bamona boba babena kufunda mingilo nobe ba kwikyombesha nabo ne, bino amba ke “ba mwingilo umo” ne abo, ko kuba’mba banema bingi mu kipwilo. (2 Ko. 1:24; Hebe. 13:16) Bano bafunjishi babula kwitemwa bomvwa bingi bulongo pa kumona balongo bo bafunjisha mingilo saka bengila bulongo kuba’mba kipwilo kimwenemo.—Byu. 20:35.

18, 19. Nga mukulumpe mu kipwilo wakonsha kulengela byepi muntu ubena kufunda mingilo kukasuluka, kabiji mambo ka o kyanemena?

¹⁸ Ikalai balunda, kechi bafunjishitu ne. Juba jo asambakene Saulo, ngauzhi Samwela kechi wafikenejiletu kwitulwila manyi ajinga mu fukuta wanji pa mutwe wa kwa Saulo ne kumwambila’mba yanga pano wi mfumu, kwa kubula kumufunjisha ne. Pakuba Samwela watendekejilepo kumufunjisha pachepache pa kuba’mba afikilemo kwingila uno mwingilo. Panyuma ya kupwisha kuja, kwendela pamo, kwisamba kimye kyabaya ne kukokoloka, ngauzhi po po amwene’mba pano ke kimye kyawama kya kushinga Saulo.

¹⁹ Nangwatu lelo jino, mufunjishi wafwainwa kutendekelapo kulengela ye abena kufunjisha kukasuluka ne kwikala balunda. Mashinda akonsha kwingijisha mukulumpe mu kipwilo kulengelamo bulunda bwawama na ye abena kufunjisha akonsha kupusana kwesakana na kyalo, biji bwikalo ne bisho. Kuji konse ko mwikala, anweba bakulumpe mu kipwilo nangwa kya kuba mwapayankana, inge mwaikalapo na kimye kya kwisamba na ubena kufunda mingilo, kiji nobe mubena kumwambila’mba, “Wanema kwi amiwa.” (Tangai Loma 12:10.) Byambo bya uno mutundu bitundaika bonse babena kufunda mingilo mu mapunzha onse.

20, 21. (a) Mwakonsha kulumbulula byepi mufunjishi wawama? (b) Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

²⁰ Anweba bakulumpe mu kipwilo, vulukai’mba: Mufunjishi wawama kechi yewa watemwatu kufunjisha muntu ne, bino wafwainwa ne kutemwa muntu ye abena kufunjisha. (Esakanyaiko Yoano 5:20.) Kino kyubilo kyanema kya mufunjishi kikayukanyikwa bukiji ku ubena kufunda ne kumulengela kutako muchima. Onkao mambo, anweba bakulumpe mu kipwilo, byo mubena kufunjisha bakwenu mingilo, kange mwikaletu bafunjishi ne, bino mwafwainwa ne kwikala balunda bawama.—Maana 17:17; Yoa. 15:15.

²¹ Panyuma ya kulengela muntu ye abena kufunjisha kukasuluka, mukulumpe mu kipwilo popo afwainwa kumufunjisha mingilo. Ñanyi mashinda akonsha kwingijisha mukulumpe? Tukesamba pa ano mashinda mu mutwe walondelapo.