1. Twakonsha kumwenamo ka mu kufwanyikizha bintu bya kulutwe byo tukyangye kumonapo? (Monai kipikichala kitanshi.)

MAANA a kufwanyikizha bintu bya kulutwe byo tukyangye kumonapo ke kya bupe kitupa Lesa. Kitulengela atweba kwinengezha bulongo ne kutengela bintu byawama biji kulutwe. Yehoba wakonsha kumona bintu bikobiwa kulutwe, kabiji mu Binembelo witubuujila jimo bintu bikobiwa kulutwe. Twakonsha kufwanyikizha bintu bikobiwa kulutwe. Kabiji maana etu a kufwanyikizha bintu bikobiwa kulutwe etukwasha kwikala na lwitabilo.—2 Ko. 4:18.

2, 3. (a) Mambo ka o kyawamina kuyuka kine kintu kyo tubena kufwanyikizhizha bintu? (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo mu uno mutwe?

² Javula bintu byo tufwanyikizhatu kechi bikala bya kine ne. Twambe’mba, kashimbi ubena kwifwanyikizha kwenda pa kipupulwa, kino kechi kyakonsha kubiwa ne. Bino Hana byo alangulukilenga byo kikekala kimye kyo akatwala mwananji Samwela ku tente wa lusambakeno, wayukile kintu kyo afwanyikizhenga. Waubile kintu kyonka kyo alangulukilengapo kuba, kabiji kino kyamukwashishe kwikifikizha. (1 Sam. 1:22) Ne atweba inge saka tufwanyikizha bintu bitulaya Lesa kwitubila, ko kuba’mba  tubena kulanguluka pa bintu bikamweka kya kine.—2 Pe. 1:19-21.

³ Kwambatu kine, bantu bavula ba kishinka bo banemba mu Baibolo bafwanyikizhenga bintu bibalayile Lesa. Nga bano bantu bamwenejilemo byepi pa kufwanyikizha bintu byawama bya kulutwe? Ne atweba twakonsha kumwenamo byepi inge saka tulanguluka pa bintu byawama Lesa byo alaya bantu bonse bamukookela?

4. Ñanyi kintu kyakwashishe Abela kutendeka kufwanyikizha bintu bya kulutwe?

⁴ Nanchi Abela muntu mutanshi wa kishinka, ‘wamwene’ bintu byalayile Yehoba nyi? Twakonsha kwamba’mba Abela kechi wayukile mulaye uji mu byambo byo aambijile muloolo ne, Lesa waambile’mba: “Amiwa nkabika bulwanyi pakachi kobe ne mwanamukazhi ne pakachi ka mwanobe ne mwana wa mwanamukazhi. Aye ukafumpa mutwe wobe ne obewa ukasuma ku kashiko kanji.” (Nte. 3:14, 15) Pano bino, kyamweka Abela walangulukilenga bingi pa mulaye wa kuba’mba muntu umo “ukasuma ku kashiko kanji” pa kuba’mba bantu bakekale balumbuluka byonka byajinga Adama ne Evwa saka bakyangye kulenga mambo. Kintu kyonse Abela kyo afwanyikizhenga pa bintu bya kulutwe, wajinga na lwitabilo mu mulaye wa Lesa kabiji Yehoba waswile kitapisho kyo apaine.—Tangai Ntendekelo 4:3-5; Bahebelu 11:4.

5. Kufwanyikizha bintu bya kulutwe kwakwashishe byepi Enoka?

⁵ Enoka muntu wa kishinka, wajinga na lwitabilo nangwa kya kuba waikelenga na bantu baambilenga bintu byatama bingi pe Lesa. Enoka bamutangijile ku mupashi kwaula’mba Yehoba ukeya “na mabumba a bamalaika banji bazhila, na kwibachibila mambo ne kuzhachisha bonse babula kumwakamwa na mambo a byubilo byabo byatama byo baubilenga mu jishinda jibula kumwesha kwakamwa Lesa, ne na bintu byonse bya bumvu byo bamwambijilenga bandengamambo babula kwakamwa Lesa.” (Yuda 14, 15) Byo ajinga muntu wajinga na lwitabilo, Enoka wafwanyikizhenga byo kikekala kwikala mu ntanda mukabula bantu babula kwakamwa Lesa.—Tangai Bahebelu 11:5, 6.

6. Ñanyi bintu Nowa byo atwajijile kulangulukapo Muyulo byo apwile?

⁶ Lwitabilo lo lwalengejile Nowa kupuluka Muyulo. (Hebe. 11:7) Muyulo byo apwile, lwitabilo lo lwamulengejile kutapisha banyama. (Nte. 8:20) Byonka byajingatu Abela, Nowa naye wajinga na lwitabilo kuba’mba bantu bakebakuula ku bundengamambo ne lufu. Kimye Nimalode kyo alengulwile Yehoba, Muyulo saka akyangye kwiya, Nowa wajinga na lwitabilo ne luketekelo. (Nte. 10:8-12) Kyamweka watemenwe bingi kuyuka’mba bantu bakebakasulula ku bukalama bwatama, ku bundengamambo bo baswana ne lufu. Ne atweba twakonsha “kumona” bintu byawama biji kulutwe, kabiji bijitu pepi!—Loma 6:23.

7. Ñanyi bintu bya kulutwe ‘byamwene’ Abalahama, Izaka ne Yakoba?

⁷ Abalahama, Izaka ne Yakoba kyamweka bafwanyikizhenga bintu byawama bya kulutwe, mambo Lesa walayile’mba, kupichila mu baana babo bisaka byonse bya pano pa ntanda bakebyubila bibusa. (Nte. 22:18; 26:4; 28:14) Baana ba bano bashakulu bakavula bingi, kabiji bakekala mu Ntanda ya Mulaye ibalayile Lesa. (Nte. 15:5-7) Lwitabilo lo lwalengejile bano bantu baakamwanga Lesa “kumona” baana babo byo  bakatambula yoya ntanda. Kufumatu kimye bantu kyo baelele bulumbuluke bwabo, Yehoba walaya bakalume banji ba kishinka amba bintu byawama byaelele Adama ukebabwezhezhabyo.

8. Ñanyi kintu kyakwashishe Abalahama kwikala na lwitabilo lwakosa?

⁸ Kyamweka maana a kwa Abalahama a kufwanyikizha milaye ya Lesa amulengejile kuba bintu na lwitabilo. Binembelo bimwesha’mba, nangwa kya kuba Abalahama ne bakalume bakwabo ba kishinka ba Lesa “kechi batambwijile abya byalayilwe” saka bakiji bomi ne, “bebimwene saka biji palepa ne kusangalela monka.” (Tangai Bahebelu 11:8-13.) Abalahama wayukile’mba Yehoba wafikizhe milaye yanji yo alayile kala, onkao mambo, waketekejile’mba milaye yonse ya Yehoba ya kulutwe ikafika!

9. Kuketekela mu milaye ya Lesa kwakwashishe byepi Abalahama?

⁹ Abalahama byo aketekejile mu milaye ya Lesa, kyamulengejile kuba kyaswa muchima wa Lesa. Lwitabilo lo lwamulengejile kufuma mu muzhi wa Ula ne kukana kwikala ngikazhi mu mizhi yonse ya mu Kenana. Aye wayukile’mba ino mizhi kechi ikatwajijila kwikalako ne, mambo bantangi kechi baingijilanga Yehoba ne. (Yosh. 24:2) Mu bwikalo bwanji bonse, Abalahama “watengejilenga muzhi uji na bitendekesho bya kine, sendwe mwine ne ntungi ye Lesa.” (Hebe. 11:10) Abalahama ‘wimwene’ saka abena kwikala mu mpunzha ya myaka yo babena kulama kwi Yehoba. Abela, Enoka, Nowa, Abalahama ne bantutu bakwabo baketekejile mu lusanguko, batengejilenga kukekala pa ntanda mu Bufumu bwa Lesa “muzhi uji na bitendekesho bya kine.” Kulanguluka languluka pa bino bintu byawama kwakoseshe lwitabilo lwabo mwi Yehoba.—Tangai Bahebelu 11:15, 16.

10. Sala wakonsheshe kumwenamo byepi pa kufwanyikizha bintu bya kulutwe?

¹⁰ Akitwayai twisambe pe Sala muka Abalahama. Byo ajinga na myaka 90 kwa kubula mwana, kufwanyikizha bintu byawama bya kulutwe kwamukwashishe kwikala na lwitabilo. Wamwene baana banji na kwiyowa bintu byawama byalayile Yehoba. (Hebe. 11:11, 12) Ki ka kyalengejile aye kutengela bino? Yehoba wabuujile mwatawanji amba: “Nkamupesha kabiji ukakusemena mwana wa mulume; nkamupesha kabiji aye ukekala ke bisaka bya bantu; bamfumu ba mitundu ya bantu bakafuma mwi aye.” (Nte. 17:16) Sala byo asemene Izaka, wafwanyikizhenga kufika kwa milaye Lesa yo alayile Abalahama. Ne atweba twakonsha kukosesha lwitabilo lwetu inge saka tufwanyikizha bintu byawama bitulaya Yehoba!

11, 12. Ki ka kyalengejile Mosesa kutemwa Yehoba?

¹¹ Mosesa ke muntu mukwabo waitabijile mwi Yehoba kabiji wamutemenwe bingi. Mosesa byo akijinga nsongwalume waikelenga mu kipango kya mfumu, wafwainwe kukeba kutumbalala ne kutemwa bunonshi. Nangwa byonkabyo, Mosesa bamufunjishe ku bansemi banji kuyuka Yehoba, bamufunjishe’mba Yehoba walayile kufumya Bahebelu mu buzha ne kwibatwala mu Ntanda ya Mulaye. (Nte. 13:14, 15; Lupu. 2:5-10) Umvwe Mosesa walangulukilenga javula pa bintu byawama Lesa byo akobila bantu banji, mwalanguluka’mba walangulukilenga pa kukeba kutumbalala nyi, inyi kutemwa Yehoba?

¹² Binembelo bitubuula’mba: “Lwitabilo lo lwalengejile Mosesa byo akomene kukana kumutela’mba mwana wa mwana wa mukazhi wa kwa Felo, aye wasajilepo kumanamina pamo na bantu ba Lesa kukila kusekela kwa pa kakimye kacheche kwa  bundengamambo, mambo aye wanemekele kunenwa byo ajinga Mushingwa kukila bunonshi bwa mu Ijipita, aye watajilenga ku mfweto yo bakamufweta.”—Hebe. 11:24-26.

13. Mosesa wamwenejilemo byepi pa kulangulukanga pa bintu byalayile Lesa?

¹³ Mosesa byo alangulukilenga pa milaye Yehoba yo alayile bena Isalela, lwitabilo lwanji ne kutemwa Lesa byakosejilengako. Byonka biji bantu bakwabo baakamwanga Lesa, ne aye wafwanyikizhenga kimye Yehoba kyo akafumyapo lufu. (Yoba 14:14, 15; Hebe. 11:17-19) O ene mambo Mosesa o atemejilwe Lesa waubijile lusa Bahebelu ne bantu bonse. Lwitabilo ne butemwe byakwashishe Mosesa mu bwikalo bwanji bonse. (Mpitu. 6:4, 5) Nangwatu kimye Felo kyo akebelenga kwipaya Mosesa, lwitabilo lwanji, kutemwa Lesa ne kufwanyikizha bintu byawama bya kulutwe kechi kwamulengejile kwakamwa ne.—Lupu. 10:28, 29.

14. Ñanyi ndangulukilo yabula kuyilamo?

¹⁴ Bantu bavula lelo jino balangulukatu pa bintu byatutu bikabula ne kumweka. Nangwa baji na bintu bicheche bya ku mubiji, bantu bavula bakeba kunonka ne kuzhikijilwa, nangwa kya kuba bwikalo bwa bantu ‘bwayulatu na makatazho ne bulanda.’ (Sala. 90:10) Befwanyikizha bene kwikala kwa kubula makatazho mu ntanda yo babena kulama ku bantu, pano bino Baibolo waamba’mba, Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bantu bo bafwainwa kukinkamo manungo. (Da. 2:44) Bantu bavula balanguluka’mba Lesa kechi ukonauna buno bwikalo bwatama ne, bino Baibolo waamba’mba Lesa ukebonauna. (Zefwa. 1:18; 1 Yoa. 2:15-17) Bantu bafwanyikizha bintu byapusanako na byaamba Yehoba, kikebalengatu bumvu.

15. (a) Mambo ka o kyawamina atweba kufwanyikizhanga bintu biji kulutwe bitulaya Lesa? (b) Ambaipo bintu bimo byo mubena kukebesha kumona kimye Lesa kyo akafikizha milaye yanji.

¹⁵ Byo tuji bena Kilishitu, kitutundaika bingi kulangulukanga pa luketekelo lwetu umvwe tukaya mwiulu nangwa tukekala pano pa ntanda. Nanchi mubena kufwanyikizha saka mubena kwiyowa bintu byalaya Lesa nyi? Kulanguluka pa bintu byo mukeba kuba kimye Lesa kyo akafikizha milaye yanji, kukemusangajika bingi. Fwanyikizhai mubena “kumona” saka mwaikala myaka ne myaka pano pa ntanda. Akifwanyikizhai mubena kwingijila pamo na bakwenu kwalula ino ntanda yonse kwikala ke paladisa. Kumona bakwenu batemwa Yehoba byonka byo mwamutemwa. Muji na bumi bwawama, bulume ne kubula kwakamwa. Aba babena kwimutangijila kuwamisha ntanda bemulengela kumvwa bulongo mambo bemuta muchima. Kabiji mwatemwa bingi kwingijisha bintu byo mwayuka ne busendwe bwenu, mambo byonse mwibyubila kukwasha bakwenu kumwenamo bintu byawama ne kunemeka Lesa. Mubena kukwasha bantu bo basangula katataka kuba’mba bayuke Yehoba. (Yoa. 17:3; Byu. 24:15) Abino kechi bilototu ne. Kufwanyikizha kwa uno mutundu kwaimena pa bukine bwa mu Binembelo bwaamba pa bintu biji kulutwe.—Isa. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Mambo ka o kyawamina kwamba pa bintu bya kulutwe bitulaya Yehoba?

¹⁶ Bintu byo tubuula bakwetu bena Kilishitu byo tukeba kuba mu ntanda ipya, twikwasha mulwetu kuyuka bulongo bintu byo bikekala kulutwe. Nangwa kya kuba kafwako mwi atweba wayuka kyo tukoobanga mu ntanda ipya ne, inge ke twisambe pa bintu bikobiwa, twitundaika mulwetu  ne kumwesha’mba twaketekela kine mu milaye ya Lesa. Mutumwa Paulo byo afwakashijile balongo banji mu Loma, bamusanchijile bingi pa ‘kwikosesha bene na bene,’ ne atweba byo byo twafwainwa kubanga mu bino bimye byakatazha.—Loma 1:11, 12.

¹⁷ Kufwanyikizha bintu byo bikekala kulutwe, kwakonsha kwitukwasha kubula kutatu muchima pa makatazho o tupitamo. Kyamweka mutumwa Petelo waakaminwe kimye kyo aambijile Yesu amba: “Talai! Twasha bintu byonse ne kwimulondela; pano ñanyi bintu byo tukamwenamo?” Pa kukwasha Petelo ne bakwabo bajingapo kufwanyikizha bintu bya kulutwe, Yesu wibakumbwile’mba: “Kine nemwambila namba, pa kukalenga jibiji bintu, kimye Mwana muntu kyo akekala pa jitanda janji ja lukumo, anweba mwandondela mukekala pa matanda 12 na kuchibila mambo bisaka 12 bya Isalela. Kabiji yense washa nzubo, bakolojanji nangwa bankasanji ba balume, banyenga yanji, bashanji, bainanji, baana nangwa majimi na mambo a jizhina jami, ukatambula byavula kufika ku kitota kukila pa bibye kabiji ukekala na bumi bwa myaka ne myaka.” (Mat. 19:27-29) Petelo ne baana ba bwanga bakwabo batendekele kulanguluka pa mwingilo ye bakengila mu bufumu bukalamanga ino ntanda ne kuletela bantu ba lukookelo bintu byawama.

18. Kulanguluka languluka pa kufika kwa milaye ya Lesa kwitukwasha byepi lelo jino?

¹⁸ Bakalume ba Yehoba baji pano pa ntanda bamwenamo bintu byawama pa kulanguluka pa kufika kwa milaye ya Lesa. Abela walangulukilenga pa milaye ya Lesa ya kulutwe, akino kyamukwashishe kwikala na lwitabilo ne luketekelo lwakosa. Lwitabilo lo lwalengejile Abalahama kuba bintu byawama mambo ‘wamwene’ bintu byafikizhe bungauzhi bwaambilenga pa “mwana” walayiwe. (Nte. 3:15) Mosesa “watajilenga ku mfweto yo bakamufweta,” kabiji kino kyamukwashishe kutemwa Yehoba ne kwikala wa kishinka. (Hebe. 11:26) Umvwe ke tufwanyikizhe kimye Yehoba kyo akafikizha milaye yanji, lwitabilo ne kutemwa Yehoba kukabayilako. Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa byo twakonsha kwingijisha bulongo maana etupa Lesa a kufwanyikizha bintu.