Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KUFUMA MU BUTALA BWETU

“Yehoba Wimuletele ku France Kuba’mba Mufunde Bukine”

“Yehoba Wimuletele ku France Kuba’mba Mufunde Bukine”

KIMYE kyo ajinga kalombwana, Antoine Skalecki wajinga na mbili ye aendangapo kimye kyonse. Wayanga na mbili wanji na kwingijila mu mukochi walepele mamita 500 kuya panshi, mo batuntanga mabwe a buneme kufuma mashanga. Bashanji Antoine balemene kimye kyakulukile mukochi. Kino kyalengejile Antoine kutendeka kwingila maola 9 pa juba pa juba pa mukochi pa kuba’mba kisemi bamone mwakwikela. Juba jimo, kwashajiletu pacheche inge Antoine wafwile kimye kyakulukile mukochi.

Byaingijishanga bena Poland mu mikochi, ne mukochi wajinga ku Dechy, kwipi na muzhi wa Sin-le-Noble, kwaingijilanga ba Antoine Skalecki

Bantu ba ku kyalo kya Poland basemejile baana bavula bingi mu kyalo kya France mu myaka ya ma 1920 ne ma 1930, kabiji Antoine naye ko ko asemekejilwe. Mambo ka bena Poland o bavilukijile ku France? Kyalo kya Poland byo kyatambwile bwana bwa bene panyuma ya Nkondo Itanshi ya Ntanda Yonse, bantu mu kyalo bavujile bingi kya kuba kyalo kyakepele. Pa kyokya kimye, mu France kechi mwajinga banabalume ba kwingila mu mikochi ne, mambo bavula bafwile mu nkondo. Onkao mambo, mu September 1919, kafulumende wa ku French ne wa ku Poland baumvwañene lunengezho lwa kuvilula bangikazhi bamo mu bino byalo. Byo kyafikilenga mu 1931, mu France mwajinga bena Poland kukila pa 507,800, kabiji bavula baikalanga mu mizhi ya ku kabeta ka buyeke mwajinga mikochi.

Bena Poland baingilanga na ngovu, kabiji balamanga bisho byabo ne kunemeka bya bupopweshi. Ba Antoine, baji na myaka 90 luno, bashimikizha’mba: “Bankambo ba Joseph banemekele bingi Baibolo, kwesakana na bibafunjishe bashabo.” Jonse pa Mulungu, bena Poland baikalanga mu mizhi ya mikochi bavwalanga bivwalo byawama ne kuya ku chechi, byonka byo baubanga ku kyalo kyabo. Kino kyazhingijishanga bingi bena France babulanga kuya ku chechi.

Bafunda Baibolo basapwijilenga na mukoyo mu mpunzha ya Nord-Pas-de-Calais kufumatu mu 1904, kabiji mu ino mpunzha bena Poland mo mo basambakene nabo kimye kitanshi. Byo kyafikilenga mu 1915, Kyamba kya Usopa kyatendekele kulupulwa mu mulaka wa Polish pa ñondo pa ñondo, kabiji mu 1925, magazini wa Labainga! (watelwanga kala amba The Golden Age) watendekele kulupulwa mu uno mulaka. Bisemi byavula byatambwijile bingi ano magazini alumbulula Baibolo, ne buku wa Kizungu watelwanga’mba The Harp of God mu mulaka wa Polish.

Kisemi kya ba Antoine bayukile Bafunda Baibolo na mambo a bamwisho wabo batainwe ku kupwila kimye kitanshi mu 1924. Mu yenka uno mwaka, Bafunda Baibolo bajinga na kubuñana kutanshi mu mulaka wa Polish mu muzhi wa Bruay-en-Artois. Kabiji ñondo saka akyangye kupwa, mulongo Joseph F. Rutherford, wafumine ku ofweshi mukatampe wa ntanda yonse, watangijile kupwila kwatainwe bantu 2,000 mu yenka umo muzhi. Na mambo a kuba bena Poland batainwe ku kuno kupwila bavujile, Mulongo Rutherford wibambijile’mba: “Yehoba wimuletele ku France kuba’mba mufunde bukine. Byo mwafunda bukine anweba ne baana benu, mwafwainwa kukwasha bena France. Mwingilo wa kusapwila wakibaya kabiji Yehoba ukatuma basapwishi ba kwingila uno mwingilo.”

Ne kya kine, Yehoba Lesa watumine basapwishi. Bena Kilishitu bena Poland babambakene bingi mu mwingilo wa kusapwila, byonkatu byo baingilanga na ngovu mu mikochi. Kabiji bena Poland bamo babwele kwabo na kusapwila bukine bo bafunjile. Pa bano bafumine ku France ne kubwela ku Poland na kusapwila mambo awama pajinga ba Teofil Piaskowski, ba Szczepan Kosiak, ne ba Jan Zabuda.

Pano bino, basapwishi bena Poland bavula bashajile mu France ne kutwajijila kusapwila na mukoyo pamo na balongo ne banyenga bena France. Pa kubuñana kwajingako mu 1926 mu muzhi wa Sin-le-Noble, bantu 1,000 batainweko ku mulaka wa Polish, ne bantu 300 ku mulaka wa French. Buku wa Mwaka wa mu 1929 washimikizhe’mba: “Mu yenka uno mwaka, balongo betu bena Poland 332 babatizhiwe.” Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse saka ikyangye kutendeka, mu France mwajinga bipwilo 52 bya mulaka wa French, ne bipwilo 32 bya mulaka wa Polish.

Balongo ne banyenga bena Poland mu France babena kuya na kushonkena. Pa motoka banembapo amba, “Bakamonyi ba kwa Yehoba”

Mu 1947, Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula baswile lwito lwa kafulumende lwa kubwela ku kyalo kyabo kya Poland. Nangwa kya kuba babwele kwabo, bino mu mingilo yabo yo baingijile na balongo babo bena France mwatwajijile kufuma byawama, mambo basapwishi ba Bufumu bavujijileko mu yewa mwaka. Kabiji basapwishi batwajijile kuvujilako ne mu myaka yalondejilepo kufuma mu 1948 kufika mu 1950. Onkao mambo, mu 1948, ofweshi wa musampi mu France watongwele bakalama ba mwanzo batanshi ba kuya na kufunjisha bano basapwishi bakatataka. Pa bano bakalama ba mwanzo batanu, bana bajinga bena Poland, kabiji po pajinga ne ba Antoine Skalecki.

Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula mu France lelo jino bakiji na mazhina a kina Poland, afumine ku bashakulu babo baingilanga na ngovu mu mikochi ne mu busapwishi. Kabiji ne lunotu, bantu bavula bavilukila ku France babena kufunda bukine. Umvwe bantu bafumine mu byalo bingi babwela kwabo nangwa batwajijila kwikala mu kyalo mo bavilukila, babena kutwajijila kusapwila na mukoyo, byonka byasapwijilenga basapwishi ba Bafumu bena Poland.—Kufuma mu butala bwetu mu France.