MUTWE WA KUFUNDA 19
Butemwe ne Bunchibamambo Bwaoloka mu Ntanda Mwavula Bubi
“Anweba kechi mwi Lesa usekela mu bubi ne; kabiji kafwako muntu mubi ukekala ne anweba ne.”—SALA. 5:4.
LWIMBO 142 Twikale na Luketekelo Lwakosa
BIJI MU UNO MUTWE *
1-3. (a) Kwesakana na byaamba Salamo 5:4-6, Yehoba umona byepi bubi? (b) Mambo ka o twakonsha kwambila’mba “muzhilo wa Kilishitu” wakanya kyubilo kya kukuna baana?
YEHOBA LESA washikwa bubi bonse. (Tangai Salamo 5:4-6.) Washikwa bingi kyubilo kya kukuna baana, kabiji ke kyubilo kya bunya kwi aye. Byonka biji Yehoba, atweba Bakamonyi twashikwa kyubilo kya kukuna baana kabiji kechi twikiswisha mu kipwilo kyetu ne.—Loma 12:9; Hebe. 12:15, 16.
2 “Muzhilo wa Kilishitu” kechi uswisha kyubilo kya kukuna baana ne. (Nga. 6:2) Mambo ka o twaambila bino? Byonka byo twafunjile mu mutwe wafumako, muzhilo wa Kilishitu, ko kuba’mba bintu byonse byafunjishe Yesu mu byambo ne mu byubilo, byaimenejile pa butemwe kabiji bitundaika bololoke. Na mambo a kuba’mba bena Kilishitu ba kine balondela uno muzhilo, balama baana mu jishinda jibalengela kuyuka’mba bazhikijilwa kabiji bebatemwa kya kine. Pakuba kyubilo kya kukuna baana kechi kyubilo kyawama ne, kilengela baana kubula kumvwa’mba bazhikijilwa kabiji kechi bamona’mba bebatemwa ne.
3 Kyatamakotu ke kya kuba’mba kukuna baana kwasampukila ne pa katele mwaya ntanda yonse, kabiji bena Kilishitu ba kine nabo bapita mu luno lukatazho. Mambo ka? “Bantu babi ne ba bujimbijimbi” bavula bingi, kabiji bamo beya ne mu kipwilo. (2 Timo. 3:13) Kunungapo, bamo betela’mba bena Kilishitu boba bisakasaka mubiji kabiji bakikunapo kala ne baana. Twayai twisambe ene mambo kyubilo kya kukuna baana o kyaikela mambo akatampe bingi. Apa bino twisambe ne pa bakulumpe mu kipwilo byo boba inge umo mu kipwilo walenga mambo akatampe, kubikapotu ne mambo a kukuna baana, ne bansemi byo bakonsha kuzhikijila baana babo. *
MAMBO AKATAMPE
4-5. Mambo ka kukuna baana o kwaikela kulenga mambo mwana ye bakuna?
4 Bantu inge bebakuna kechi balubamo ne. Kikozha ku muchima muntu ye bakuna ne balongo banji ne balongo ne banyenga mu kipwilo. Kukuna baana ke mambo akatampe bingi.
5 Kulenga mambo muntu ye bakuna. * Ke mambo akatampe kuba bantu byatama ne kwibalengela kumanama. Byonka byo tukafunda mu mutwe walondelapo, kukuna baana ke kwibakozha ne kwibamanyika mu mashinda avula bingi. Kilengela mwana kubula kuketekela bantu, ne kumona’mba kechi wazhikijilwa ne. Baana bafwainwa kuzhikijilwa ku bino byubilo byatama, kabiji aba bo bakunapo kala bakebewa kwibatekenesha ne kwibakwasha.—1 Tesa. 5:14.
6-7. Mambo ka kukuna mwana o kwaikela kulenga mambo kipwilo ne kafulumende?
6 Kulenga mambo kipwilo. Inge umo mu kipwilo walenga mambo a kukuna mwana, uleta mwenga pa kipwilo. (Mat. 5:16; 1 Pe. 2:12) Kechi kyawama kwamba’mba kipwilo kya bena Kilishitu kiswisha kyubilo kya kukuna baana bino saka muji bena Kilishitu ba kishinka bavula bingi babena kwibikako kwikala na byubilo bileta munema pa jizhina ja Yehoba ne. (Yuda 3) Kechi tuswisha bantu kwikala mu kipwilo inge bauba bintu byatama kwa kubula kulapila ne kuleta mwenga pa kipwilo ne.
7 Kulenga mambo ku kafulumende. Bena Kilishitu bafwainwa ‘kukookelanga bakulumpe balama kyalo.’ (Loma 13:1) Tumwesha’mba tukookela bantangi balama byalo inge twanemeka ne kukookela mizhilo ya kafulumende. Inge umo mu kipwilo walala muzhilo wa kafulumende, nabiji kukuna mwana, ko kuba’mba walenga mambo ku kafulumende. (Esakanyaiko Byubilo 25:8.) Nangwa kya kuba bakulumpe mu kipwilo kechi baji na luusa lwa kwingijisha mizhilo ya kafulumende ne, bino kechi bazhikijila muntu wakuna mwana kuba’mba babule kumukambula ku kije kya kafulumende ne. (Loma 13:4) Ndengamambo wafwainwa kunowa byonka byo abyala.—Nga. 6:7.
8. Yehoba umona byepi bantu balenga bantu bakwabo mambo?
8 Kyakila pa byonse, ke kulenga mambo Lesa. (Sala. 51:4) Inge muntu walenga muntu mukwabo mambo, ko kuba’mba walenga mambo Yehoba. Akilangulukai pa Mizhilo Lesa yo apele bena Isalela. Mizhilo yaambile’mba inge muntu waiba nangwa waja kintu kya mukwabo mu lunkanankana, ko kuba’mba kechi wa “kishinka kwi Yehoba” ne. (Levi 6:2-4) Onkao mambo, inge umo mu kipwilo wakuna mwana ne kumulengela kumvwa’mba kechi wazhikijilwa ne, ko kuba’mba awo muntu kechi wa kishinka kwi Lesa ne. Uno muntu uleta mwenga pa jizhina ja Yehoba. Na mambo a kino, twafwainwa kuyuka’mba kukuna baana ke mambo akatampe kabiji a bunya kwi Lesa, kabiji kechi twafwainwa kuswisha kino kyubilo nangwa pachechetu ne.
9. Ñanyi byambo byaimena pa Binembelo byanengezha jibumba ja Yehoba pa myaka yavula, kabiji mambo ka?
9 Pa myaka yavula, jibumba ja Yehoba janemba byambo byavula bingi byaimena pa Binembelo byaamba pa kukuna baana. Bibaaba bya mu Kyamba kya Usopa ne Labainga! byaamba pa bantu bo bakunapo kala byo bakonsha kuba na bijikila byo bekala nabyo, ne bakwabo byo bakonsha kwibakwasha ne kwibatundaika, ne bansemi byo bakonsha kuzhikijila baana babo. Bakulumpe mu kipwilo bebafunjisha mafunde a mu Binembelo pa bya kuba inge umo walenga mambo a kukuna mwana. Jibumba ja Lesa jatwajijila na kupimpulako mashinda a kubilamo na mambo a kukuna baana. Mambo ka? Na mambo a kuba’mba tubena kukeba jishinda jo tubilamo na mambo a kukuna baana kukwatankana na muzhilo wa Kilishitu.
BAKULUMPE MU KIPWILO BYO BOBA INGE MUNTU WALENGA MAMBO AKATAMPE
10-12. (a) Pa kutala pa mambo akatampe, bakulumpe mu kipwilo bavuluka ñanyi kishinka, kabiji ñanyi bintu byo batapo muchima? (b) Kwesakana na Yakoba 5:14, 15, bakulumpe mu kipwilo besekesha kuba byepi?
10 Kimye bakulumpe mu kipwilo kyo batala pa mambo akatampe, bavuluka kuba’mba muzhilo wa Kilishitu wibatundaika kutemwa mikooko ne kuba byaoloka ku meso a Lesa. Na mambo a kino, kuji bintu byavula byo batalapo inge batambwila sawakya wa kuba’mba umo walenga mambo akatampe. Bakulumpe bata muchima pa kuzhijika jizhina ja Lesa. (Levi 22:31, 32; Mat. 6:9) Kabiji bata muchima ne pa kukwasha balongo ne banyenga kukosesha bulunda bwabo ne Lesa, kabiji bakeba ne kukwasha boba bo bakuinepo.
11 Kikwabo, inge wa mu kipwilo ye walenga mambo, bakulumpe bata muchima pa kumukwasha kuwamisha bulunda bwanji ne Yehoba. (Tangai Yakoba 5:14, 15.) Mwina Kilishitu inge wauba bisakasaka mubiji ne kulenga mambo akatampe, kijitu nobe wakolwa. Kino kibena kulumbulula’mba bulunda bwanji ne Yehoba bwatama. * Onkao mambo, bakulumpe mu kipwilo bajitu nobe badokotala. Besekesha kukwasha “muntu wakolwa [ko kuba’mba walenga mambo] kukosa” nangwa’mba kubukwa. Bakonsha kwingijisha Binembelo pa kumukwasha kuwamisha bulunda bwanji ne Lesa, pano bino, kino kyakonsha kubiwatu inge ndengamambo walapila kya kine.—Byu. 3:19; 2 Ko. 2:5-10.
12 Kwambatu kine, bakulumpe mu kipwilo baji na mwingilo wabaya bingi. Bata bingi muchima ku mikooko Lesa yo ebapa kulama. (1 Pe. 5:1-3) Bakeba balongo ne banyenga kuyuka’mba bazhikijilwa mu kipwilo. Na mambo a kino, bengijilapo bukiji inge batambwila sawakya wa kuba’mba kuji walenga mambo akatampe, kubikapotu ne mambo a kukuna baana. Boba byepi? Akilangulukai pa mepuzho aji ku ntendekelo ya mafuka 13, 15, ne 17.
13-14. Nanchi bakulumpe mu kipwilo balondela mizhilo ya kafulumende yaamba pa kuloba ku bakapokola inge mwana bamukuna nyi? Lumbululai.
13 Nanchi bakulumpe mu kipwilo balondela mizhilo ya kafulumende yaamba pa kuloba ku bakapokola inge mwana bamukuna nyi? Ee. Mu byalo muji mizhilo yaamba pa kukuna baana, bakulumpe balondela mizhilo ya kafulumende. (Loma 13:1) Ino mizhilo kechi ilwañana na mizhilo ya Lesa ne. (Byu. 5:28, 29) Onkao mambo, inge baumvwa’mba kuji wakuna mwana, bakulumpe mu kipwilo bukiji bukiji bepuzha ku ofweshi wa musampi pa kuba’mba bebabuule bya kuba pa kuba’mba balondele mizhilo ya kafulumende.
14 Bakulumpe mu kipwilo babuula bantu bo bakuna ne bansemi babo ne bantu bakwabo bayuka oo mambo kuba’mba bakonsha kuya na kuloba ku bakapokola. Pano kyakonsha kwikala byepi inge kya kuba baamba’mba wa mu kipwilo ye walenga oo mambo kabiji bantu mu kimasamasa bayuka? Nanchi mwina Kilishitu waloba ku kafulumende wafwainwa kulanguluka’mba waleta mwenga pa jizhina ja Lesa nyi? Ine. Wakunañana ye waleta mwenga pa jizhina ja Lesa.
15-16. (a) Kwesakana na byaamba 1 Timoti 5:19, mambo ka o pakebewa bakamonyi babiji bakulumpe mu kipwilo saka bakyangye kulenga kavoto ka mambo? (b) Bakulumpe mu kipwilo boba byepi inge baumvwa’mba umo mu kipwilo wakuna mwana?
15 Mambo ka o pakebewa bakamonyi babiji, bakulumpe mu kipwilo saka bakyangye kulenga kavoto ka mambo? Uno mukambizho ke lubaji lwa mizhilo ya mu Baibolo yaamba pa bunchibamambo bwaoloka. Inge muntu walenga mambo kechi wisolola mwine ku bakulumpe mu kipwilo ne, pakebewa bakamonyi babiji bafwainwa kumwesha kuba’mba kine ao muntu walenga mambo, bakulumpe mu kipwilo popo bafwainwa kulenga kavoto ka mambo. (Mpitu. 19:15; Mat. 18:16; tangai 1 Timoti 5:19.) Nanchi kino kibena kulumbulula’mba pafwainwa kwikala bakamonyi babiji saka bakyangye kuloba ku kafulumende amba muntu wakuna mwana nyi? Ine. Kafulumende kechi ukeba’mba patanshi bakulumpe mu kipwilo bataane bishinka bino apa batwala oo mambo ku bakapokola ne.
16 Inge batambula sawakya wa kuba’mba wa mu kipwilo wakuna mwana, bakulumpe mu kipwilo balondela mizhilo ya kafulumende yaamba pa kuloba ku bakapokola, apa bino balondela Binembelo pa kukebakeba bishinka. Inge ye batongola’mba walenga mambo wakana’mba bamubepelatu, bakulumpe mu kipwilo bakepuzha bakamonyi. Inge kya kuba’mba bantu babiji, ko kuba’mba mwine waleta mambo ne mukwabo wamweneko nangwa wayuka oo mambo balumbulula bishinka bibena kumwesha’mba awo muntu kine wakuine mwana, bakulumpe mu kipwilo bakalenga kavoto ka mambo. * Inge kya kuba kechi paji kamonyi wa bubiji ne, kechi kibena kulumbulula’mba waleta mambo ku kipwilo ubena kubepa ne. Nangwa kya kuba kechi paji bakamonyi babiji ba kulumbulula kyamwekele ne, bakulumpe mu kipwilo bakayuka’mba awo muntu wafwainwa waubile kintu kyatama kyakozha bakwabo ku muchima. Bakulumpe mu kipwilo batwajijila kukwasha bonse bo bakozha ku muchima. Kunungapo, bakulumpe mu kipwilo batwajijila kuketa muntu ye baambile’mba wakuine mwana pa kuba’mba bazhikijile kipwilo.—Byu. 20:28.
17-18. Lumbululai mwingilo wa kavoto ka mambo.
17 Kavoto ka mambo kengila ñanyi mwingilo? Byambo bya kuba’mba “kavoto ka mambo” kechi bilumbulula’mba bakulumpe bachibamambo ne kuzhachisha ndengamambo kuba’mba bamukambule ku kafulumende pa kulala muzhilo wa kafulumende ne. Bakulumpe mu kipwilo kechi bakanya bantu kutwala mambo ku bipamo bya mu kafulumende ne. (Loma 13:2-4; Titu. 3:1) Pakuba, bakulumpe mu kipwilo bafuukulapotu inge awo muntu wafwainwa kutwajijila kwikala mu kipwilo nangwa ne.
18 Mwingilo wa bakulumpe mu kipwilo bekala mu kavoto ka mambo ke wa kuchiba mambo akunza bupopweshi. Bakulumpe balondela Binembelo kumona inge kya kuba awo muntu walenga mambo walapila nangwa ne. Inge kechi walapila ne, bamupanga ne kubijika ku kipwilo kuba’mba bamupanga mu kipwilo. (1 Ko. 5:11-13) Inge walapila, kechi bamupanga mu kipwilo ne. Pano bino, bakulumpe mu kipwilo bakamubuula’mba pakapita myaka yavula bingi pa kuba’mba akafikilemo kwingila mingilo imo mu kipwilo, nangwa kampe mu bumi bwanji bonsetu kechi ukengilapo mingilo ikwabo mu kipwilo ne. Na mambo a kukeba kuzhikijila baana mu kipwilo, bakulumpe bakonsha kujimunako ku mbaji bansemi baji na baana bacheche mu kipwilo kuba’mba basopenga baana babo inge kya kuba babena kukaila pepi na yeo muntu. Pa kujimunako bantu, bakulumpe kechi bamba pa boba bo bakuine ne.
BYA KUZHIKIJILA BAANA BENU
Bansemi bazhikijila baana babo kubula kwibakuna kupichila mu kwibalumbulwila pa bya kwilaala. Pa kuba’mba bansemi bobe bino, bengijisha byanengezha jibumba ja Lesa. (Monai mutwe wa kufunda 19, mafuka 19-22)
19-22. Bansemi bafwainwa kuba byepi pa kuba’mba bazhikijile baana babo? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)
19 Bañanyi baji na mwingilo wa kuzhikijila baana ku bantu bakonsha kwiboba byatama? Bansemi bo baji na uno mwingilo. * Baana benu ke bupe bwanema bingi, kabiji “buswanyi bufuma kwi Yehoba.” (Sala. 127:3) Yehoba wimupa mwingilo wa kuzhikijila bupe bwanema bo emupa. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba muzhikijile baana benu ku bantu bakonsha kwiboba bintu byatama?
20 Kitanshi, fundai byavula pa mutwe wa kukuna baana. Yukai byubilo bya bantu bakuna baana ne mashinda o bengijisha pa kujimbaika baana. Yukai bintu byakonsha kubika baana mu kizumba. (Maana 22:3; 24:3) Vulukainga kuba’mba javula bakuna baana ke bantu bo bayuka bingi ku baana kabiji bo baketekela.
21 Kya bubiji, kasulukai kwisamba na baana benu ne kwibatundaika kukasuluka kwisamba ne anweba. (Mpitu. 6:6, 7) Kino kyavwangamo kutelekesha inge baana benu babena kwamba. (Yako. 1:19) Vulukainga’mba baana bomvwa moyo kubuulañana inge bebakuna. Bakonsha kuchina’mba kechi musakuswa ne, nangwa kampe bebachinyisha ku bantu bebakuna amba inge babuulañana bakeboba kyatama. Inge mwamona’mba paji byalubankana, tekanyai ne kukwasha baana benu kwamba byonse kupichila mu kwibepuzha mepuzho awama ne kutelekesha ku mikumbu yabo.
22 Kya busatu, funjishainga baana benu. Babuulai bintu byo bafwainwa kuyuka pa kwilaala kwesakana na jifumbi jabo. Bafunjishai bya kwamba ne bya kuba inge muntu ke akebe kwibakwata pa mubiji mu jishinda jabula kufwainwa. Ingijishainga byambo byanengezha jibumba ja Lesa pa kuzhikijila baana benu.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “ Ifunjishainga Anweba Bene ne Kufunjisha Baana Benu.”
23. Tumona byepi kyubilo kya kukuna baana, kabiji ñanyi bwipuzho bo tukakumbula mu mutwe walondelapo?
23 Atweba Bakamonyi ba kwa Yehoba twayuka’mba kukuna baana ke mambo akatampe kabiji bubi bwatama bingi. Na mambo a kuba’mba tulondela muzhilo wa Kilishitu, bipwilo byetu kechi bizhikijila bantu bakuna baana kuba’mba babule kwibakambula ne. Pano twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tukwashe boba bo bakuna? Tukakumbula buno bwipuzho mu mutwe walondelapo.
LWIMBO 103 Bakafunga ke bya Bupe ku Bantu
^ jifu. 5 Uno mutwe usakwamba pa byo twakonsha kuzhikijila baana ku bantu bakonsha kwibakuna. Kabiji tusakufunda bakulumpe mu kipwilo byo bazhikijila kipwilo ne bansemi byo bakonsha kuzhikijila baana babo.
^ jifu. 3 KULUMBULULA BYAMBO: Kukuna baana ke kyubilo kyubiwa inge mwanamukazhi nangwa mwanamulume wakoma walaala na mwanyike pa kuba’mba apwishe nzala ya ku maulu. Kino kyubilo kyavwangamo kulaala mwana; kumulaajila ku mashikamo nangwa ku kanwa; kukayisha binungwa bya lusemo, mabele, matako; nangwa mashinda akwabo atama. Nangwa kya kuba bo bakuna javula ke baana babakazhi, bino ne baana babalume nabo bebakuna. Nangwa kya kuba bavula bakunañana banabalume, pano bino, ne banabakazhi nabo bakuna baana.
^ jifu. 5 KULUMBULULA BYAMBO: Mu uno mutwe ne walondelapo, byambo bya kuba’mba “bo bakuna” bibena kulumbulula bantu bo balaajilepo kya kwibakanjikizha saka bakiji banyike. Twaingijisha kino kyambo kumwesha kuba’mba mwana bamukozhezhe ku muchima kabiji bamukwachile ne kulaala nanji kya kumukanjikizha mambo kechi wakonsheshe kwilamwina mwine ne, kabiji kechi walengelepo mambo ne.
^ jifu. 11 Inge muntu walenga mambo akatampe na mambo a kubula kwikala na bulunda bwawama na Lesa, kechi kilumbulula’mba awo muntu kuba bamukambula ne. Ndengamambo wafwainwa kuzha na nsenzhi mukwapa, kabiji Yehoba ukamuzhachisha pa byo auba.—Loma 14:12.
^ jifu. 16 Bakulumpe mu kipwilo kechi bafwainwa kuleta mwana ye bakuine kuba’mba ashinawine wamukuine ne. Bansemi ba mwana nangwa muntu mukwabo waketekelwa ye wakonsha kubuula bakulumpe pa oo mambo, kechi kuleta mwana kuba’mba bamulengele kukizhamo kumvwa moyo ne.
^ jifu. 19 Mwingilo wa bansemi ye mwingilo wafwainwa kwingila ne bantu bakwabo balama baana ba bacheche.
